Σε έναν πρόσφυγα από την Ζανζιβάρη το Νόμπελ Λογοτεχνίας

Η απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Αμπντουλραζάκ Γκούρνα από τη Ζανζιβάρη, ο οποίος ζει στην Αγγλία από τα τέλη της δεκαετίας του 60, όταν έφτασε εκεί ως πρόσφυγας, ήταν μια ασυνήθιστη σχετικά επιλογή. Και αυτό παρά το γεγονός ότι η σουηδική Ακαδημία είχε υποσχεθεί να διευρύνει τους γεωγραφικούς ορίζοντές της. Μια υπόσχεση γύρω από την οποία διατυπώθηκαν φέτος πολλές εικασίες.

Ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα γεννήθηκε το 1948 στο νησί της Ζανζιβάρης, την οποία εγκατέλειψε το 1968, σε μια εποχή διώξεων της εκεί μουσουλμανικής μειονότητας. Λίγο καιρό αργότερα, έφτασε στην Αγγλία ως πρόσφυγας και μέχρι την πρόσφατη συνταξιοδότησή του, ήταν καθηγητής Αγγλικής και Μετα-αποικιακής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ.

Άρχισε να γράφει στα 21 του, ως εξόριστος, και παρόλο που τα σουαχίλι ήταν η μητρική γλώσσα του, τα αγγλικά έγιναν η γλώσσα έκφρασής του, καθώς έγραψε και δημοσίευσε σε αυτήν δέκα μυθιστορήματα και μια σειρά διηγημάτων. Τα βιώματα των προσφύγων είναι το θέμα που διαπερνά το σύνολο του έργου του, στο οποίο ξεχωρίζουν τα μυθιστορήματα “Paradise” και “Desertion”.

Μια ανατροπή στο Νόμπελ Λογοτεχνίας 

Ο Γκούρνα τιμήθηκε για «την ασυμβίβαστη και με ενσυναίσθηση γραφή του για τα αποτελέσματα της αποικιοκρατίας και τη μοίρα προσφύγων που βρέθηκαν μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και ηπείρων» αναφέρεται στο κείμενο κοινοποίησης της απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2021. Το έργο του απομακρύνεται «από τις στερεοτυπικές περιγραφές και ανοίγει το βλέμμα μας σε μια πολυπολιτισμική Ανατολική Αφρική που δεν είναι πολύ γνωστή σε διάφορα μέρη του κόσμου» υπογραμμίζει η κριτική επιτροπή απονομής του βραβείου.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι είναι η πρώτη φορά από το 2012, όταν το Νόμπελ Λογοτεχνίας απονεμήθηκε στον Κινέζο Μο Γιαν, που το βραβείο δεν πηγαίνει στα χέρια Ευρωπαίου ή Βορειοαμερικανού λογοτέχνη. Το Νόμπελ Λογοτεχνίας έχει εξάλλου μια πολύ ισχυρή “δυτική” παράδοση, αφού από τους 117 προηγούμενους βραβευθέντες, οι 95 (ποσοστό πάνω από το 80%) ήταν Ευρωπαίοι ή Βορειοαμερικανοί.

Για την απονομή του βραβείου δεν μπαίνει βέβαια ζήτημα ποσόστωσης ή ισότιμης γεωγραφικής εκπροσώπησης. Η Ακαδημία, όμως, δεσμεύτηκε να ανοίξει τον γεωγραφικό ορίζοντας και αυτή η δέσμευση είχε ως αποτέλεσμα να κυκλοφορήσουν διάφορα σενάρια για τη φετινή απονομή. Ο πρόεδρος της  Επιτροπής πάντως, Άντερς Όλσον, επανέλαβε στις αρχές της εβδομάδας ότι «απόλυτο και μοναδικό κριτήριο» για την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας ήταν και παραμένει «η λογοτεχνική αξία».

Η επιλογή του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα δεν παύει, ωστόσο, να είναι μία ανατροπή, καθώς είναι ο πρώτος μαύρος Αφρικανός συγγραφέας που τιμάται με το κορυφαίο  λογοτεχνικό βραβείο, μετά τον Νιγηριανό Ουόλε Σογίνκα, το 1986. Έκπληκτος δήλωσε άλλωστε και ο ίδιος, όταν ρωτήθηκε από το Ρόιτερς. «Δεν το έχω συνειδητοποιήσει ακόμη. Ήταν τέτοια απόλυτη έκπληξη που έπρεπε πραγματικά να περιμένω, μέχρι που άκουσα να ανακοινώνεται, πριν μπορέσω να το πιστέψω».