Σπάνιες μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα

Με το γεγονός που συγκλόνισε τον 20^ο αιώνα θα αναμετρηθούν ηθικά όσοι επισκεφθούν τις εκδηλώσεις του αφιερώματος με τίτλο «Το  Ολοκαύτωμα του Ελληνικού και του Ευρωπαϊκού Εβραϊσμού», που ανοίγει τις πύλες του το Σάββατο 20 Ιανουαρίου στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Για έντεκα ημέρες, το κοινό, μέσα από εκθέσεις τεκμηρίων και βιβλίων, ομιλίες, κινηματογραφικές προβολές σπάνιων ντοκιμαντέρ και συναυλίες, θα έρθει σε επαφή με πτυχές της σημαντικότερης βαρβαρότητας του Ολοκληρωτισμού κατά τον περασμένο αιώνα.

Οι εκδηλώσεις διοργανώνονται από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, με την επιμέλεια του προέδρου του Εφορευτικού της Συμβουλίου, Σταύρου Ζουμπουλάκη και θα διαρκέσουν έως την Τρίτη 30 Ιανουαρίου, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό.

Σε όλη την διάρκεια του αφιερώματος, στο Αναγνωστήριο Πύργου Βιβλίων της ΕΒΕ θα παρουσιάζεται η έκθεση «Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, 1941–44. Προσωπικές Μαρτυρίες». Πρόκειται για την περιοδεύουσα έκθεση τεκμηρίων του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος και έκθεση βιβλίων από τις συλλογές της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, με μαρτυρίες Ελλήνων Εβραίων που επέζησαν της Γερμανικής Κατοχής και του Ολοκαυτώματος.

Η έκθεση στοχεύει στην πολύπλευρη παρουσίαση των τραγικών γεγονότων της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με έμφαση στον διωγμό των Ελλήνων Εβραίων. Το υλικό της αντλείται από τα αρχεία και τις συλλογές του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος  και αποτελεί προϊόν διαρκούς έρευνας και επεξεργασίας.

Πρόκειται για υλικό που έχει εμπλουτιστεί με προσωπικές ιστορίες ανθρώπων που έζησαν από διαφορετική σκοπιά, ιδιότητα ή θέση, ακόμη και τύχη, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα. Οι μαρτυρίες μεταφέρουν στον επισκέπτη το κλίμα της εποχής, ένα κλίμα γεμάτο δυσκολίες και τα διλήμματα, αλλά και τις αποφάσεις ζωής ή θανάτου που οι πρωταγωνιστές τους κλήθηκαν να πάρουν.

Το τραγούδι της Ζωής

Σε όλη την διάρκεια της έκθεσης θα γίνεται επίσης διαρκής προβολή στην Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων 1 (113), στο ισόγειο της ΕΒΕ, από τις 09:00 το πρωί έως τις 21:00 το βράδυ, των ντοκιμαντέρ «Συναγωνιστής: Έλληνες Εβραίοι στην Εθνική Αντίσταση» του Ντάβιντ Γαβριηλίδη και «Το Tραγούδι της Zωής» του Τώνη Λυκουρέση.

Το ντοκιμαντέρ «Συναγωνιστής», παραγωγή του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, δημιουργήθηκε από την αξιοποίηση 17 βιντεοσκοπημένων  προφορικών μαρτυριών ανδρών και γυναικών, από διάφορες εβραϊκές κοινότητες της χώρας, που συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση.

Με βάση αυτές τις μαρτυρίες, ο Ντάβιντ Γαβριηλίδης, δημιούργησε ένα ψηφιδωτό αφηγήσεων που ξεδιπλώνουν την δύσκολη διαδρομή των Εβραίων αγωνιστών. Περιγράφονται σκηνές απόδρασης από τα γκέτο, η έξοδος στο βουνό, οι κακουχίες και η αλληλεγγύη, αλλά και οι σκληρές μάχες που πολλοί από αυτούς έδωσαν ενάντια στα κατοχικά στρατεύματα. Το ντοκιμαντέρ καταγράφει εξομολογήσεις ανθρώπων, οι οποίοι, ενώ δεν βρέθηκαν ποτέ στον ίδιο χώρο, συνομιλούν ως συναγωνιστές.

Στο ντοκιμαντέρ, «Το Τραγούδι της Ζωής» ο Τώνης Λυκουρέσης καταγράφει ένα μοναδικό γεγονός σε όλη την Ευρώπη: Την διάσωση ολόκληρης της εβραϊκής κοινότητας (275 ψυχές) της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Ζακύνθου.

Μέσα από πολυετή έρευνα και προσωπικό ενδιαφέρον ο σκηνοθέτης παραδίδει ένα συγκινητικό κινηματογραφικό μάθημα αλληλεγγύης, ανιδιοτελούς προσφοράς, αγάπης και ευγνωμοσύνης.

Ειδικές προβολές σπάνιων ντοκιμαντέρ

Το Σάββατο 20 και την Τετάρτη 24 Ιανουαρίου, στις 19:00, στην Αίθουσα Πύργου Βιβλίων, θα προβληθεί το ντοκιμαντέρ «Θα Πέσει η Νύχτα» του Αντρέ Σίνγκερ.

Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ που έχει την δική του «προσωπική» ιστορία, η οποία αρχίζει όταν οι βρετανικές, σοβιετικές και αμερικανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν τους φυλακισμένους στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, το 1945. Ήταν τότε που ο στρατός και οι εικονολήπτες των «Επικαίρων» κατέγραψαν τις φρικιαστικές εικόνες με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι.

Τμήματα αυτού του υλικού, μαζί με παράλληλα γυρίσματα χρησιμοποίησε ο Σίντνεϊ Μπέρνσταϊν του Υπουργείου Πληροφοριών της βρετανικής κυβέρνησης και η ομάδα του, μεταξύ των οποίων ο σκηνοθέτης Άλφρεντ Χίτσκοκ. Στόχος τους ήταν να δημιουργήσουν ένα επώδυνο ντοκιμαντέρ με τίτλο: «Γερμανικά Στρατόπεδα Συγκέντρωσης – Πραγματική Έρευνα». Ωστόσο, για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας αυτό το ντοκιμαντέρ δεν προβλήθηκε ποτέ.

Αρκετά χρόνια αργότερα, το 2008, ο διάσημος ντοκιμαντερίστας, Αντρέ Σίνγκερ, βασιζόμενος κυρίως στην ξεχασμένη ταινία του Μπερνστάιν και προσθέτοντας υλικό από ανθρώπους που έζησαν τα γυρίσματα της τότε ταινίας, αλλά και επιζώντες από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δημιούργησε το «Θα πέσει η νύχτα», επαναφέροντας στο προσκήνιο τις φρικαλεότητες της εποχής.

Τις ίδιες ημέρες, στις 12:00 το μεσημέρι, επίσης  στην Αίθουσα Πύργου Βιβλίων, στο ισόγειο της ΕΒΕ θα προβληθεί το ντοκιμαντέρ Shoah του Κλωντ Λανζμάν.

Το Shoah αποτελεί αναμφίβολα το συγκλονιστικότερο μέχρι σήμερα  κινηματογραφικό έργο για την εξόντωση των Εβραίων από τους Γερμανούς Ναζί και τους συνεργάτες τους. Έχοντας ως αφετηρία την ιδέα ότι το ακραία αποτρόπαιο δεν εικονίζεται (Πώς να κάνεις άλλωστε εικόνα τον θάνατο στους θαλάμους αερίων;) αποτελείται από μαρτυρίες Εβραίων που επέζησαν, Ναζί που εργάστηκαν για την άψογη εκτέλεση της διαδικασίας εξόντωσης, και άλλων επιζώντων της εποχής.

Η Διεθνής Ημέρα Μνήμης

Η κεντρική εκδήλωση για την Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος θα γίνει το Σάββατο 27 Ιανουαρίου. Στην εκδήλωση θα μιλήσει ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, Σταύρος Ζουμπουλάκης, ενώ θα προβληθεί το ντοκιμαντέρ «Νύχτα και Καταχνιά» (1956) του Αλαίν Ρεναί.

Το ντοκιμαντέρ οφείλει τον τίτλο του στο όνομα που έδιναν οι ναζί στους εκτοπισμένους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, θέλοντας να σκεπάσουν με λήθη και καταχνιά τη μοίρα τους. Αποτυπώνει έτσι την γνώση που είχαμε για τα στρατόπεδα εκείνη την εποχή, η οποία βεβαίως έχει εμπλουτιστεί και αλλάξει από τότε.

Η ταινία προβλήθηκε στο φεστιβάλ Καννών, αλλά, μετά από πιέσεις της Γερμανίας, εκτός διαγωνισμού. Αξίζει να σημειωθεί επίσης, ότι το κείμενο του Ζαν Καιρόλ, Γάλλου αντιστασιακού ο οποίος επέζησε από το Μαουτχάουζεν, το μετέφρασε, στη γερμανική βερσιόν της ταινίας, ο  ποιητής Πάουλ Τσέλαν.

Την ίδια ημέρα μουσικό σύνολο θα παρουσιάσει Ρωμανιώτικους Ύμνους και τραγούδια, ενώ την Κυριακή 28 Ιανουαρίου θα δοθεί συναυλία Wiegala, με μουσική από τα ναζιστικά στρατόπεδα, σε συνδιοργάνωση με την Εθνική Λυρική Σκηνή.