Στο ξέφωτο της γλώσσας – Τι ψάχνει μια φοιτήτρια στο έργο του Κωστή Παπαγιώργη

Τι ψάχνει μια φοιτήτρια στα βιβλία του Κωστή Παπαγιώργη (1947-2014), πριν από ένα τέταρτο του αιώνα; Η σωστή απάντηση είναι να τα βρει σκούρα. Να δυσκολευτεί, να ταλαιπωρηθεί. Να βγει στο ξέφωτο της ύπαρξής της, αφού διανύσει πρώτα πολλά χιλιόμετρα δίπλα στον επιδραστικότερο σύγχρονο Έλληνα δοκιμιογράφο. Ο καρπός, πάντως, είναι εύχυμος, λέγεται Κωστής Παπαγιώργης: Ήταν όλοι εκεί (εκδόσεις Αρμός) και κυκλοφόρησε μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας του αποτρόπαιου εστεμμένου.

Αυτή η φοιτήτρια δεν είχε άλλη δουλειά; Πώς της ήρθε; Αντί να εικάζω, αφού διάβασα προσεκτικά το βιβλίο της Μυρένας Σερβιτζόγλου, γιατί αυτό είναι το όνομα της τότε φοιτήτριας, σημερινής αρθρογράφου και συγγραφέα, ζήτησα από την ίδια να μου πει αν πρόκειται περί δοκιμής για αναγνώριση του χαμένου κέντρου ή ανακάλυψης εαυτού αυτή η συγγραφική απόπειρα:

«Ο Παπαγιώργης σε μυεί με τη γλώσσα του και ταυτόχρονα σε μυεί στη γλώσσα. Η γραφή για τον Παπαγιώργη είναι τελετή μύησης. Στη συνέχεια με συνεπήραν τα θέματά του, η θεματογραφία του, αλλά εκείνο που, τελικά, με κέρδισε ήταν το ήθος του. Παντού νικητές και εξημμένοι, ο Παπαγιώργης μίλησε για τις χοντρές χασούρες και τα μεγάλα ναυάγια της ζωής. Η γραφή του μου προκαλούσε και με ευεργέτησε με ταυτίσεις».

Οι χασούρες και τα ναυάγια της ζωής των ανθρώπων υφάνθηκαν με μια νέα γλώσσα, κατάκτηση επίπονη αλλά εξαιρετική, αν κρίνουμε από το αποτέλεσμα. «Ο Κωστής Παπαγιώργης δημιούργησε μία καταδική του γλώσσα, ένα μοναδικό μείγμα με στοιχεία λόγιας και καθομιλουμένης, καθαρεύουσας και δημοτικής», εξηγεί η Σερβιτζόγλου. «Ο λόγος του ήταν προφορικός, έγραφε σαν να μιλούσε. Αλλά εκείνο που κέρδισε τους αναγνώστες του ήταν ότι ο λόγος του ήταν αληθινός, πηγαίος, πάντοτε ανάβλυζε μετά και μέσα από έναν οδυνηρό σπασμό, ή μία σχεδόν αβάσταχτη απώλεια».

Πάντως, αν κρίνω από τον εαυτό μου, ακόμη και τώρα που προσπαθώ να στήσω στα πόδια του αυτό το κείμενο. H επιταγή του Παπαγιώργη για διαρκείς ανασκαφές στη γλώσσα, ώστε να φέρουμε στην επιφάνεια τους θησαυρούς της, παραμένει ισχυρή. Αλλά και συγκινητική, όπως και η προτροπή του στους οικείους του, μέσα από ένα σημείωμα που βρέθηκε τυχαία από τη σύζυγό του σε ένα από βιβλία της βιβλιοθήκης του:

Παπαγιώργης και 1821

«Να είστε όλοι εκεί!» Τελευταία επιθυμία και υπέροχος ύμνος στη φιλία. Η Σερβιτζόγλου επαυξάνει: «Ο Κωστής Παπαγιώργης έζησε με τα βιβλία, αλλά έζησε για τους ανθρώπους. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική η τελευταία του επιθυμία. Παρότι τον απασχολούσε η ιδιότητα του μισάνθρωπου, απότοκη της μπαρουτοκαπνισμένης πείρας ή της στερνής γνώσης, ο Παπαγιώργης αγαπούσε και νοιαζόταν και τους ανθρώπους και τον άνθρωπο. Χωρίς τους άλλους δεν υπάρχει μήτε ζωή, μήτε χαρά».

Με χαρά υποδέχομαι το βιβλίο της Μυρένας για τον Κωστή και σας το συστήνω. Κυρίως, όμως, σας παροτρύνω να διαβάσετε όλα τα βιβλία του Παπαγιώργη που κυκλοφορούν από τον Καστανιώτη. Ο ίδιος εκδοτικός οίκος παρουσίασε πριν από λίγους μήνες το πρώτο μέρος του πυκνού κριτικού του λόγου, διάχυτου σε δεκάδες έντυπα, “Τα βιβλία των άλλων”, σε επιμέλεια και επιλογή κειμένων από τον Γιάννη Αστερή και τον Δημήτρη Καράμπελα.

Τέλος, μιας και οδεύουμε προς τη συμπλήρωση 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, αξίζει να στραφούμε πάλι στην τριλογία του, “Τα καπάκια”, “Κανέλλος Δεληγιάννης” και “Εμμανουήλ Ξάνθος”, που ανατέμνει το κορυφαίο γεγονός της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας και μπαίνει βαθιά μέσα σε ψυχολογικές καταστάσεις στο 1821, στις οποίες αναφέρεται και ο Νίκος Μπακουνάκης στο άρθρο του “Κωστής Παπαγιώργης: Ο απείθαρχος δοκιμιογράφος”, Το Βήμα, στις 30 Μαρτίου 2014:

«Για παράδειγμα, στον Κανέλλο Δεληγιάννη ο συγγραφέας, κρατώντας μια στάση άρνησης και συμπάθειας απέναντι στον κοτζαμπάση της Γορτυνίας, στηρίχθηκε στα απομνημονεύματα του προκρίτου για να δείξει πώς μια τουρκόφρων τάξη προκρίτων της Πελοποννήσου γίνεται επαναστατική, μέσα από ποιες φατριαστικές και εμφύλιες διαμάχες και πώς, στο τέλος, απογοητεύεται βλέποντας τους “ξένους”, τους “φερέοικους”, τους δευτεροκλασάτους, τους ξεβράκωτους κλέφτες, να αποκτούν την εξουσία στο μικρό ελληνικό κράτος…»