Τα 114 DAZIBAO της μετα-αλήθειας του Μάριου Σπηλιόπουλου

«Σε μια προσπάθεια να εκφράσω την προσωπική μου θέση απέναντι στα γεγονότα, δημιουργώ μια αφήγηση που καλεί τον θεατή-αναγνώστη να συμμετάσχει σε μια ιδιόμορφη επανανάγνωση της ιστορίας. Δεν έχω πια αυταπάτες. Η τέχνη είναι ένα ψέμα, όπως έλεγε ο Πικάσο, ένα ψέμα που μας βοηθάει να ανακαλύψουμε την αλήθεια. Η τέχνη αντιστέκεται όταν πας να τη χρησιμοποιήσεις, είναι κακός αγωγός του συμφέροντος και της σκοπιμότητας, ξεφλουδίζει το κέλυφος του ανθρώπου για να φανεί ο κρυμμένος του πυθμένας. Κι αυτό σήμερα μπορεί να το κάνει μια τέχνη εξομολογητική, ανηλικίωτη». Αυτά είχε πει μεταξύ άλλων ο Μάριος Σπηλιόπουλος σε συνέντευξή του στον Μάνο Νομικό
και την Athens Voice.

Όταν ο Λου Μαρίνοφ μας καλούσε στο τέλος του προηγούμενου αιώνα να στραφούμε στον Πλάτωνα και να εγκαταλείψουμε το πρόζακ έθετε ένα πραγματικό καθημερινό ζήτημα που ταλανίζει την ανθρωπότητα μετά τον Κήπο της Εδέμ μέχρι σήμερα. Το ζήτημα αυτό δεν είναι άλλο από εκείνο της διαχείρισης του αφόρητου στρες της επιβίωσης. Το άγχος κατέστη ιδιαίτερα πιεστικό καθώς ο πολιτισμός, -η ανθρώπινη προσπάθεια να εγκαταλείψει τους νόμους της αγέλης και να συγκροτήσει κοινωνία-, υιοθέτησε ρυθμιστικές νόρμες εξουθενωτικές για το άτομο.

Ο Μαρίνοφ μας κάλεσε να εγκαταλείψουμε τα χάπια της ευτυχίας, το αλκοόλ, τα χημικά και διάφορα άλλα μαντζούνια εσωτερικής ισορροπίας και να στραφούμε στη φιλοσοφία. Προφανώς τον ενέπνευσε ο αναχωρητής του Καίνιξμπεργκ. Η ελληνική μεταπολιτευτική κοινωνία βιώνει ηρωικά και με ασύλληπτη αντοχή από το 2007 (πυρκαγιές) μέχρι σήμερα (υβριδικός πόλεμος με την Τουρκία) έναν ανηλεή καθημερινό βομβαρδισμό με αρνητικά νέα. Οιαδήποτε άλλη δυτική κοινωνία θα είχε παραδοθεί ή τρελαθεί.

Ο Μάριος Σπηλιόπουλος, καθηγητής και πρώην πρύτανης της σχολής Καλών Τεχνών, για να αντέξει την κρίση (2010-2019) ακολούθησε την πρακτική των μαθητών του γυμνασίου που βαριούνται το μάθημα, αλλά και των ονειροπόλων συμμαθητών τους που ζωγραφίζουν στο περιθώριο των βιβλίων τους με χρωματιστά στυλό και μαρκαδόρους. Ο καθηγητής αντί για βιβλία και τετράδια χρησιμοποίησε εφημερίδες. Έτσι, ισορροπούσε, χαλάρωνε, δραπέτευε για δέκα χρόνια από την πραγματικότητα της χρεοκοπίας, της αποσάθρωσης των μεσαίων στρωμάτων, της μετατροπής της χώρας σε αποικία χρέους.

Εντυπωσιακές εικόνες – νοήματα

Το project “DAZIBAO* Handmade Newspapers” με τις 114 χειροποίητες εφημερίδες τοίχου που εκτίθενται έως στις 29 Φεβρουαρίου στον Εικαστικό Κύκλο (Ακαδημίας 6), αποτελεί ένα έργο πρωτίστως προσωπικό, με μια αισθητική –ψυχεδελική, σαφώς λαϊκή, μεταμοντέρνα και αποδομιστική– η οποία προσβλέπει στον εγκλωβισμό του θεατή του σε εντυπωσιακές εικόνες-νοήματα.

Ο Σπηλιόπουλος στην προσπάθειά του να διαφύγει από την εξουθενωτική πραγματικότητα της κρίσης, –δεν είναι τυχαίο που το πρώτο έργο της έκθεσης είναι το “Φαρμακείο”–, επιλέγει να “πειράξει” θέματα των εφημερίδων που την προσπερνούν: διαφημίσεις, “Ιερός πόλεμος για τον Εσταυρωμένο που δακρύζει”, “Je suis Paris”, “Πιτόγυρος”, “Κατέψυξε τον άντρα της για 400.000 ευρώ”, “Για μια χούφτα εκατομμύρια”/Στοιχήματα, “Ρέκβιεμ για τον ανατρεπτικό Prince” και άλλα παρακαλλιτεχνικά, παραπολιτικά. “Πειράζει” μερικά πρωτοσέλιδα αριστερίστικων εφημερίδων, σαρκάζει ολίγον Τσίπρα κοκ.

Το project ως σύνολο είναι εντυπωσιακό. Ο κατάλογος της έκθεσης εξαιρετικός με δυνατά κείμενα των Χρήστου Λάζου, Τάκη Κουμπή, Γιώργου Τσακνιά που συγκροτούν μια πολιτική αφήγηση του έργου εντάσσοντάς την στο πολιτισμικό πλαίσιο και τις αξίες του Διαφωτισμού, με μια διάθεση νοσταλγίας, ίσως και ήττας και σε κάθε περίπτωση αναστοχαστική.

Η άλλη ανάγνωση των Dazibao

Let’s get serious που τραγουδούσε o Jermaine Jackson. Από τα 114 dazibao απουσιάζει η χρεοκοπία και οι υπεύθυνοί της, απουσιάζει η παράδοση της χώρας στους ξένους δανειστές και των ελληνικών ομολόγων στο αγγλικό δίκαιο, απουσιάζουν το 1,5 εκατ άνεργοι και οι 250.000 επιχειρήσεις που έκλεισαν, οι λογαριασμοί της ΔΕΗ και του πετρελαίου, οι δόσεις των δανείων, οι λεμονόκουπες του Σπίθα που έψαχναν Έλληνες πολίτες στους κάδους απορριμμάτων, όταν 160 δισ ευρώ, μάλλον αφορολόγητα, που είναι παρκαρισμένα σε offshore (ΒΗΜΑ).

Παραδεχόμαστε ότι είπαμε πως το project είναι μια προσωπική φυγή. Ναι, αλλά η χαρακιά της κρίσης δεν μπορεί να εκφράζεται έτσι, γιατί υπάρχει κι άλλη ανάγνωση. Ο Σπηλιόπουλος πολύ θαρραλέα θεωρεί ότι η κρίση δεν παράγει τέχνη. Αυτοί παράγεται σε καλές εποχές, όταν οι μαικήνες είναι εκεί για να τη στηρίξουν. Ενδεχομένως και να έχει δίκιο. Η αλήθεια είναι πως μόνο οι φωτογράφοι και μερικοί ντοκουμενταρίστες (Αυγερόπουλος, Χατζηστεφάνου κα) την κατέγραψαν και καλλιτεχνικά.

Όμως, ας φιλοσοφήσουμε λίγο πολιτικά, αφού ζούμε σε εποχές ύποπτες (μεταδημοκρατία, καπιταλισμός της επιτήρησης κλπ). Οι εφημερίδες τοίχου του Σπηλιόπουλου ενδέχεται σε κάποιους πληγέντες να προκαλούν σύγχυση σε σχέση με την πραγματικότητα της κρίσης, να εκληφθούν ως απόπειρα αποϊστορικοποίησης και να οδηγούν εν τέλει στη λήθη. Ο καλλιτέχνης παρουσιάζει την αλήθεια του ως πραγματικότητα και μας καλεί να “επαναγνώσουμε την ιστορία” και μέσα από την τέχνη του “να ανακαλύψουμε την αλήθεια” της. Μόνο που ιστορία που αφηγείται δεν έχει σχέση με την μεγάλη κοινωνική και εθνική πραγματικότητα της περιόδου.

Μας πήρε κάποια χρόνια για να καταλάβουμε πως το σύστημα και οι δυνάμεις της συντήρησης μπόρεσαν να εμπορευματοποιήσουν και έτσι να απονοηματοποιήσουν την επανάσταση στην Κούβα και να κάνουν μπλουζάκια τον Τσε, αλλά και το Woodstock, τον Μάη του ’68, την εξέγερση του Πολυτεχνείου και εκατοντάδες άλλες αντισυστημικές εξεγέρσεις των νέων.

Κοινωνικές τάσεις

Σήμερα, όμως, στις κοινωνίες του 1%, των διευρυνόμενων ανισοτήτων, της εκποίησης του κοινωνικού κράτους, τις οικονομίες του χρέους κοκ διαμορφώνονται δύο κοινωνικές τάσεις. Από τη μια υπάρχουν οι παγκοσμιοποιημένες ελίτ που αποχωρούν από το «κοινό καλό» και κλείνονται στα λαμπερά γκέτο τους και επιχειρούν τη σχετικοποίηση της κοινωνίας. Από την άλλη η εκπεσούσα μεσαία τάξη επιχειρεί την ανασυγκρότηση της κοινωνίας διαμαρτυρόμενη, διεκδικώντας την ανασυγκρότηση των δημοκρατικών θεσμών που διαβρώθηκαν από την υποταγή της πολιτικής στις αγορές και των πολιτικών στη διαπλοκή των οικονομικών συμφερόντων **.

Ένα κεντρικό μέτωπο αυτής της διαπάλης είναι ο πολιτισμός, η τέχνη και η διανόηση. Οι ελίτ επιδιώκουν την εξαφάνιση του πολιτισμικού προτύπου που διασφάλιζε το πλαίσιο των κοινών αξιών, που η μεσαία τάξη ήταν η ραχοκοκαλιά του. Η χρήση της μεθόδου της μετα-αλήθειας, στην οποία τα γεγονότα δεν έχουν σημασία, αλλά ο μιντιακός λόγος που ασκείται από το μιντιακό-ακαδημαϊκό κατεστημένο με απίστευτη ένταση, διαμορφώνει την πραγματικότητα με στόχο τη συγκρότηση της σούπας του πολυπολιτισμού και του πολιτικού καθωσπρεπισμού. Στόχος η αποδυνάμωση των κοινωνικών στρωμάτων των εργαζομένων και των ανέργων μέσω του κοινωνικού dumping, την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού ρεύματος και την επικείμενη τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Τα μεσαία στρώματα αντιδρούν φορώντας κίτρινα γιλέκα, μια “αισθητική δήλωση ύπαρξης”.

Η προσέγγιση του project της δεκαετίας της κόλασης, μπορεί να εκτιμηθεί και μέσα στο προαναφερθέν σχήμα και υπό το πρίσμα του ιστορικού και κοινωνιολογικού περίγυρου του έργου του (Arnold Hauser). Υπό αυτό το σχήμα, το έργο των DAZIBAO καθίσταται πολιτικό. Κινδυνεύει να ερμηνευθεί ως αισθητικός λαϊκισμός.

Το σύστημα όλα τα αλέθει και ο καλλιτέχνης σήμερα πρέπει να είναι πολύ επιφυλακτικός για το πώς ο θεατής θα ερμηνεύσει το έργο του. Οι κριτικοί του καταλόγου, αναμφίβολα, προστατεύουν τον καλλιτέχνη, όμως η εννοιολογική τέχνη ενέχει τον κίνδυνο της υφαρπαγής του νοήματος από τους επιτήδειους.

No news, good news

Οι εφημερίδες πράγματι είναι εφήμερες, όχι όμως τα γεγονότα. Τα γεγονότα έχουν επιπτώσεις διαρκείας και όπως έλεγε ο δημοσιογράφος T.P.Scott «τα γεγονότα είναι ιερά, η γνώμη είναι ελεύθερη». Μόνο που τώρα, στην εποχή των junk, fake και deep fake news τα γεγονότα επικαλύπτονται από τον πολιτικό (;) λόγο, από τη γνώμη. Είναι ο πολιτικός λόγος του καθωσπρεπισμού, αυταρχικός, ελιτίστικος, ενίοτε φασίζων και πάντα αντιλαϊκός.

Ένα από τα πιο δυνατά έργα του project είναι ένα δισέλιδο (σαλόνι, στη δημοσιογραφική αργκό) με τη συνεχή επανάληψη του μοτίβου No news, good news. Ο Σπηλιόπουλος στην προαναφερθείσα συνέντευξή του (πρόθεμα) ομολογεί «πολλές φορές πιάνω τον εαυτό μου να εύχεται no news, good news». Ναι, για τον λαό που κάθε νέο είναι bad news είναι αυτονόητο, δεδομένου ότι το σύστημα παράγει συνήθως, αν όχι μόνο, κακά νέα για τους πολλούς.

Από την άλλη όμως, είναι και το δόγμα της ύπνωσης, του τέλους της ιστορίας. Είναι σαφές πως ο Σπηλιόπουλος επέλεξε νέα-ειδήσεις jetables, αναλώσιμα. Εδώ το εφήμερο της καθημερινής ζωής τεκμηριώνεται. Κι αυτό μπορεί να εκληφθεί ως σαρκασμός στη μεγαλοαστική τάξη ή ειρωνεία προς μια κοινωνία που μετά από ένα εμφύλιο, δύο δεκαετίες αυταρχισμού και μια επταετή δικτατορία αφέθηκε στην σαγήνη του Αντρέα, στην ευμάρεια του χρυσού πακέτου Ντελόρ και βίωσε τη σεξουαλική της εκτόνωση στο “προσεχώς Βουλγάρες”.

Τις προάλλες τέλειωσα το καταπληκτικό Black Earth Rising στο Netflix, που αναφέρεται στη γενοκτονία ενός εκατομμυρίου Τούτσι από τους Χούτου στη Ρουάντα, όπου το θέμα είναι να επιτευχθεί η εθνική συμφιλίωση όχι πάνω στη λήθη, αλλά πάνω στη μνήμη.

ΥΓ: το κομμάτι αυτό αφιερώνω στους πολιτικούς μας ηγέτες Κυριάκο Μητσοτάκη και Αλέξη Τσίπρα.

---

*Dazibao, κινέζικες εφημερίδες τοίχου με μεγάλα γράμματα.
**Κριστόφ Γκιλλουί, NO SOCIETY-το τέλος της μεσαίας τάξης στη Δύση, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2019