Τα αγγλικά με το lockdown, τα ελληνικά με την “πανδημία”

Ο όρος “πανδημία” αναδείχθηκε σε λέξη του 2020 από το λεξικό Merriam-Webster. Έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα δεν πρόκειται να χάσει ούτε και φέτος τα πρωτεία. Πρόκειται για μία λέξη με αρχαιοελληνική προέλευση (από το πάνδημος, παν+δήμος), η οποία υιοθετήθηκε από όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες και συνολικά σε τουλάχιστον 54 ακόμα, τις οποίες ομιλούν περισσότεροι από δύο δισεκατομμύρια άτομα.

Ο πλούτος, αλλά και η επιρροή της ελληνικής γλώσσας στην υφήλιο είναι γνωστή και αναγνωρισμένη. Έχει αφήσει το ανεξίτηλο στίγμα της στον παγκόσμιο πολιτισμό και στην παγκόσμια ιστορία. Ο αμέτρητος πλούτος της ελληνικής γλώσσας αποτυπώνεται σε περίπου 7.000.000 λέξεις. Όπως έγραψε και ο Οδυσσέας Ελύτης, «Εγώ δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία Ελληνική, όπως εξελίχθηκε από την Αρχαία, που έφτασε να είναι το μεγάλο καμάρι μας και το μεγάλο μας στήριγμα… Τήν γλώσσαν μοῡ ἒδωκαν Ἑλληνικήν».

Ας σημειωθεί ότι τα 2/3 της αγγλικής γλώσσας αποτελούνται από λέξεις προερχόμενες από τις κλασικές γλώσσες (ελληνική και λατινική). Είναι οι Έλληνες που δημιούργησαν το αλφάβητο, αφού επινόησαν και τα φωνήεντα. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται ότι δεν είναι μονάχα ο διακεκριμένος καθηγητής Γλωσσολογίας, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Γεώργιος Μπαμπινιώτης που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της. Στο πλευρό του συντάσσονται αρκετοί διακεκριμένοι γλωσσολόγοι, οι οποίοι διαβλέπουν ότι αυτή απειλείται από την “εισβολή” των ξένων λέξεων.

Οι σύγχρονοι Έλληνες έχουν υποβαθμίσει αισθητά την ποιότητας της γλώσσας τους. Κοινώς, το καθημερινό λεξιλόγιο του μέσου Έλληνα έχει φτωχύνει, ενώ τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα στους κόλπους της νεολαίας. Εκεί γίνεται καθημερινή χρήση ξένων όρων, με αποτέλεσμα να μην αποδίδονται στην ελληνική γλώσσα μας. Η ανθεκτικότητα που σηματοδότησε τη μακρά ιστορία των Ελλήνων κινδυνεύει να διαβρωθεί από μια επίθεση αγγλικών όρων που κυριαρχούν τώρα στην καθημερινή ζωή.

Πόσο μάλλον όταν στο Διαδίκτυο έχει επικρατήσει το λεγόμενο Greeklish (Ελληνικά γραμμένα με αγγλικούς χαρακτήρες). Κατά πολλούς γλωσσολόγους η συνήθεια αυτή πλήττει ανεπανόρθωτα την ορθογραφία και κινδυνεύει να οδηγήσει στην απώλεια, τουλάχιστον στην υποβάθμιση της ελληνικής γλώσσας. Η έγκριτη Guardian αναρωτιέται σε δημοσίευμά της, πώς είναι δυνατόν οι Έλληνες που έχουν μία λέξη για τα πάντα να τείνουν να απωλέσουν τον θησαυρό τους αυτόν. Ούτε λίγο, ούτε πολύ αναγνωρίζουν την εισαγωγή ξενόφερτων στοιχείων στην καθημερινή ζωή, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τον εκβαρβαρισμό και την αλλοτρίωση της ελληνικής.

Διείσδυση αγγλικών λέξεων

Το “Συλλυπητήρια” έχει αντικατασταθεί από το RIP. Αυτό είναι μόνο ένα από τα αμέτρητα παραδείγματα ότι οι Έλληνες, αν και σπουδάζουν έχουν πιο φτωχό λεξιλόγιο. Τουλάχιστον ένα 5% των αγγλικών λέξεων έχουν ενσωματωθεί στην ελληνική γλώσσα. Αν και δεν φαίνεται ιδιαίτερα υψηλό, μεταφράζεται σε 3.000 αγγλικές λέξεις που έχουν παρεισφρήσει στην ελληνική γλώσσα.

Οι γλωσσολόγοι προειδοποιούν ότι με την πάροδο του χρόνου το ποσοστό των αγγλισμών θα αυξηθεί. Όταν ο Κώστας Καβάφης χρησιμοποιούσε στα έργα του περίπου 3.500 διαφορετικές λέξεις, ο Ελύτης σχεδόν 8.000 λέξεις, οι νεοέλληνες εμφανίζουν ιδιαίτερα αδύναμο λεξιλόγιο, με αποτέλεσμα πολλές λέξεις να περνάνε στη λήθη. Κατά μέσο όρο κάποιοι χρησιμοποιούν μόνο 300 λέξεις στην καθημερινότητά τους!

Παρά την πληθώρα των πτυχίων, οι νέοι πάσχουν από λεξιπενία και σημασιολογική ένδεια. Επιδεινώνεται δηλαδή μία κατάσταση του αλφαβητισμού και του εγγραμματισμού στον ελληνόφωνο κόσμο, τη στιγμή που η ελληνική γλώσσα έχει περίπου 100.000 ενεργές λέξεις και 300.000 σημασίες. Ένας μέσος Έλληνας, όμως, ξέρει μόνο λίγες χιλιάδες λέξεις.

Λαβωμένη γλώσσα

Υπάρχει και ο αντίλογος ότι η νεοελληνική δεν είναι αμιγής γλώσσα, με την έννοια ότι και στο απώτερο παρελθόν ενσωμάτωσε στον κορμό της έναν αριθμό τουρκικών λέξεων, κατά την περίοδο που η Ελλάδα τελούσε υπό την κατοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μπορεί άραγε η ελληνική γλώσσα να ανταποκριθεί στις νέες έννοιες, στα νέα αντικείμενα, στις νέες πραγματικότητες του 21ου αιώνα και μάλιστα με την αμεσότητα και την ταχύτητα που απαιτεί η ανάγκη επικοινωνίας σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης;

Έκθεση της UNESCO προειδοποιεί ότι 2,500 χιλιάδες γλώσσες κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Υπάρχουν στη Γη περίπου 6.900 γλώσσες και κάθε δύο εβδομάδες μία πεθαίνει, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ. Οι γλώσσες που απειλούνται μιλιούνται κυρίως από μειονότητες στις ανεπτυγμένες χώρες της Βόρειας Αμερικής, της Ευρώπης και της Αυστραλίας. Το 1992, ένας εξέχων Αμερικάνος γλωσσολόγος προέβλεψε ότι μέχρι το έτος 2100, το 90% των γλωσσών του κόσμου θα έχουν παύσει να υφίστανται. Η ελληνική γλώσσα δεν κινδυνεύει επουδενί με εξαφάνιση, αλλά αυξάνεται ο διεθνής προβληματισμός για το πόσο λαβωμένη θα την βρει ο επόμενος αιώνας…