Τα απαγορευμένα ρεμπέτικα – “Μεσολογγίτης στην Αβησσυνία”

Ψάχνοντας παλιά αρχεία και αποκόμματα περιοδικών και εφημερίδων –κάποτε θα πρέπει, επιτέλους, να βάλω κάποια σειρά– έπεσα επάνω σε ένα απόκομμα του 1950. Για την ακρίβεια πρόκειται για την δημοσίευση απόφασης της 28ης Αυγούστου 1950, που υπογραφόταν από τον αστυνομικό Διευθυντή Αθηνών Δημήτριο Βρανόπουλο και με την οποία απαγορεύονται 24 τραγούδια, τα οποία ο ρεπόρτερ τα χαρακτηρίζει, αυθαιρέτως και συλλήβδην ως ρεμπέτικα!

Η απαγορευτική απόφαση είχε ως εξής: «Υπό της Αστυνομικής Διευθύνσεως Αθηνών καθωρίσθησαν ως απαγορευμένα άσματα τα εξής: 1) “Κάνε μου το χατήρι”, 2) “Ο Κουμπάρος”, 3) “Η Μπέμπα”, 4) “Το πρωί με την δροσούλα”, 5) “Μάγκας βγήκε γιά σεργιάνι”, 6) “Της μαστούρας το σκοπό”, 7) “Όταν καπνίζει ο λουλάς”, 8) “Μάγκες στον Άδη”, 9)”Δυο σφαίρες στο κεφάλι”, 10) “Θάνατος του χασικλή”, 11) “Η Ζωίτσα”, 12) “Κάποια μάνα αναστενάζει”, 13) “Ως πότε πια τέτοια ζωή”, 14) “Απόστολος”, 15) “Το Δικαστήριο”, 16) “Υπομονητικός”, 17) “Της χήρας το καρπούζι”, 18) “Πέσε πρώτη”, 19) “Βαρβάρα”, 20) “Μεσολογγίτης στην Αβησσυνία”, 21) “Εορτολόγιον”, 22) “Ξήγα Θύμιο”, 23) “Οι αδικοπνιγμένοι”, 24) “Η Μάρω”. Κατά σχετικήν ανακοίνωσιν τα ως άνω άσματα απηγορεύθησαν διότι το περιεχόμενόν των καθάπτεται της θρησκείας, της Πατρίδος, της ηθικής και των ελληνικών ηθών και εθίμων».

 

Το γεγονός της απαγόρευσης τραγουδιών, αυτό καθεαυτό, δεν είναι στις νυν προθέσεις μου να αναλυθεί ενδελεχώς και κοινωνιολογικώς. Παρόρμηση γι’ αυτό μου το σημείωμα, που προέκυψε αυθόρμητα, ήταν, αφ’ ενός η επισήμανση της δημοσίευσης: Ποια “Ρεμπέτικα” απαγορεύονται, ενώ στην παρατιθέμενη λίστα αναγνώρισα εκτός από ρεμπέτικα, τραγούδια σε ρυθμό… σουΐνγκ και καλαματιανό, καθώς και αποσπάσματα από… επιθεωρήσεις!

Ανάμεσα δε στους συνθέτες συνάντησα τον Κώστα Γιαννίδη, τον Θεόφραστο Σακελλαρίδη, τον Μιχάλη Σουγιούλ, τον Θεόδωρο Παπαδόπουλο και τον Γιώργο Βιτάλη… Ουδεμία σχέση με ρεμπέτες και ρεμπέτικα, δηλαδή… Επίσης, στην έρευνά μου αυτή, με ώθησε η διαπίστωση πως η ανωτέρω ανακοίνωση ήταν προϊόν δημοσιοϋπαλληλικής “άρπα-κόλας” και “αμάσητης” αντιγραφής, μέχρι που διατηρήθηκε και απείραχτη η σειρά λίστας, που προηγείτο κατά 13 χρόνια και δύο πολέμους!

Έτσι, πηγαίνοντας πίσω 13 χρόνια, διαπιστώνουμε πως στις 14 Ιουλίου 1937 εκδίδεται αστυνομική απόφαση με αριθ. 52747 Φ. 1/12, σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται η χρησιμοποίηση «των κάτωθι φωνογραφικών πλακών ως περιεχουσών άσεμνα και ακατάλληλα διά το κοινόν άσματα: 1) “Απόστολος”, 2) “Το δικαστήριον”, 3) “Υπομονητικός”, 4) “Της χήρας το καρπούζι”, 5) “Πέσε πρώτη”, 6) “Βαρβάρα”, 7) “Μεσολογγίτης στην Αβησσυνία”, 8) “Εορτολόγιον” και 9) “Ξήγα Θύμιο”»!

Απαγορευμένα και ληγμένα

Ούτε σειρά δεν άλλαξαν στη λίστα, όπου προστέθηκαν και τραγούδια δημιουργημένα μετά το 1937, χωρίς να ελεγχθεί προηγουμένως η σκοπιμότητα της παρουσίας στη λίστα, ασμάτων… “ληγμένων” προ πολλού, όπως το “Μεσολογγίτης στην Αβησσυνία” (του Β. Μεσολογγίτη, που σατίριζε την εισβολή των Ιταλών στην Αιθιοπία)…

Αξιοσημείωτο είναι πως στη λίστα των “απαγορευμένων” του 1937 δεν περιλαμβάνεται το τραγούδι “Οι αδικοπνιγμένοι”, που αναφέρεται σε τραγικό συμβάν του ιδίου έτους, γιατί είχε δημοσιευθεί πριν την ηχογράφηση του τραγουδιού. Τραγούδι που, όμως, εξαφανίσθηκε άμεσα μόλις κυκλοφόρησε, μιας και κατασχέθηκε έπειτα από δικαστική απόφαση. Η απόφαση απαγόρευσης ήταν αποτέλεσμα ενεργειών δυο ναυτιλιακών εταιρειών, τα καράβια των οποίων συγκρούστηκαν. Άρα, το 1950 και “μπαγιάτικο” ήταν και δεν υπήρχε πουθενά!

Ναι, αλλά έτσι το “διαπιστευμένο όργανο” κατάφερε και συνέταξε λίστα με 24 τραγούδια, μπαμπάτσικη, που λένε στη Θεσσαλονίκη, με βασικό και μοναδικό κριτήριο την επίδειξη δημοσιοϋπαληλικού ζήλου. Μόνο που ξέχασε να βάλει σ’ αυτή, ως επίκαιρα και με πολιτικά υπονοούμενα, το… “Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι”, το “Συρματοπλέγματα βαριά” και το “Σ’ ένα βράχο φαγωμένο”, που παρέπεμπαν σε φυλακή και εξορία…

Αλλά αφού το ‘φερε η κουβέντα, ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά στα τραγούδια της λίστας, αφήνοντας απ’ έξω τα καταφανώς χασικλίδικα, δηλαδή τα: “Το πρωί με την δροσούλα”, “Μάγκας βγήκε γιά σεργιάνι”, “Της μαστούρας το σκοπό”, “Όταν καπνίζει ο λουλάς”, “Μάγκες στον Άδη”, “Θάνατος του χασικλή”. Μαζί τους και το αγνώστου ταυτότητας (η αναζήτησή του δεν απέδωσε καρπούς) αλλά εμφανώς προκλητικό “Δυο σφαίρες στο κεφάλι”, που παραπέμπει σε υποκοσμιακές καταστάσεις. Όπως, επίσης, δεν υπάρχουν στοιχεία για τα προπολεμικά τραγούδια “Απόστολος”, “Το δικαστήριον” και το “Ξήγα Θύμιο”.

Οι αδικοπνιγμένοι

Ξεκινώ από το “βάθος”  της λίστας, μια και το σχολίασα προηγουμένως, με το τραγούδι “Οι αδικοπνιγμένοι”. Είναι σύνθεση του Κώστα Ρούκουνα και το ερμηνεύει ο ίδιος. Φωνογραφήθηκε το 1937. Αναφέρεται στο ναυάγιο του τρεχαντηριού “Ανάστασις”, στις 1/8/1937, στις 10 το βράδυ, κατά τη σύγκρουσή του με το ατμόπλοιο “Ύδρα” (Υδράκι) στην Πειραϊκή. Πνίγηκαν 24 άνθρωποι. Οι στίχοι, που φαίνεται πως ενόχλησαν τις δύο εταιρείες και οδήγησαν στην απαγόρευσή του, ήσαν προφανώς οι εξής:

«Δυο καπετάνιοι κάνανε μεγάλη απροσεξία
και τόσος κόσμος πνίγηκε χωρίς καμιά αιτία»

Τα ευρισκόμενα στη μέση της λίστας λαϊκά (11-13), προφανώς μπήκαν ως έχοντα διπλή ανάγνωση (κοινωνικοπολιτική):

Η Ζωίτσα (1933)
Αντώνη Διαμαντίδη
Τραγούδι Ρίτα Αμπατζή

«Ζωή είν’ αυτή, Ζωΐτσα μου,
και βάσανα, μανίτσα μου.
Δίχως παρά, δίχως λεφτά
και στο κεφάλι μου σεβντά»

Κάποια μάνα αναστενάζει (1947)
Μ. Μπακάλη & Β. Τσιτσάνη
Τραγούδι: Σ. Χασκήλ, Μάρκος, Τσιτσάνης

«Κάποια μάνα αναστενάζει
μέρα νύχτα ανησυχεί
το παιδί της περιμένει
που έχει χρόνια να το δει»

Ως πότε πια τέτοια ζωή (1947)
Β. Τσιτσάνη
Τραγούδι: Ι. Γεωργακοπούλου – Π. Τσαουσάκης

«Ως πότε πια τέτοια ζωή, να ζούμε χωρισμένοι
και στη δική μας συμφορά, να χαίρονται οι ξένοι!
Να χαίρονται και να γελούν, φίλοι, γνωστοί και ξένοι»

Πονηρά λαϊκά – ρεμπέτικα 

Ακολουθούν τρία τραγούδια με πονηρό στίχο, που συμπτωματικά(;) τραγουδά ο Στελλάκης Περπινιάδης. Λέτε να τον είχε κανείς, από τη λογοκρισία, στο μάτι;

Της χήρας το καρπούζι (1936)
Λάζαρου Ρούβα

Οι επιλήψιμοι στίχοι, προφανώς, ήσαν οι:

«Της χήρας είναι ξακουστό το έχει διαλεγμένο
μα έχει πράμα καθαρό δεν είναι βαρεμένο.
Το πράμα όπου έχει αυτή, όποιος το φάει, τρίζει
και μέσα την καρδούλα του όλο θα τη δροσίζει.
Πολύ τα εκατέβασε και τα ’βαλε στην φτήνια
όλοι στη χήρα τρέχουνε Πειραίας και Αθήνα»

Η Βαρβάρα (1936)
Του Παναγιώτη Τούντα

Ολόκληρο με πονηρά υπονοούμενα. Γνωστό τοις πάσι, παραθέτω αποσπάσματα:

«Ένας κέφαλος βαρβάτος, όμορφος και κοτσονάτος
της Βαρβάρας το τσιμπάει, το καλάμι της κουνάει
Μα η Βαρβάρα δεν τα χάνει τον αγκίστρωσε τον πιάνει
τον κρατά στα δυο της χέρια και λιγώνεται στα γέλια.

Στο καλάθι της τον βάζει κι από την χαρά φωνάζει
έχω τέχνη έχω χάρη ν’ αγκιστρώνω κάθε ψάρι
Για ένα κέφαλο θρεμμένο όλη νύχτα περιμένω
που θα ‘ρθεί να μου τσιμπήσει το καλάμι να κουνήσει»

Πέσε πρώτη (1936)
Μουσική Π. Τούντας, στίχοι Ι. Πετρόπουλος

Προφανή κι εδώ τα σεξουαλικά υπονοούμενα:

«όποιον βρεις τον παίρνεις μέσα
και του κάνεις την βουτιά

έλα, πέσε, πέσε πρώτη
άστα τα κόλπα, Μαριγώ

έλα, πέσε, πέσε πρώτη
κι από πάνω πέφτω εγώ»

Και λοιπά… ανήθικα

Κάνε μου το χατήρι (σουΐνγκ 1946)

Μουσική Τ. Μωράκη, στίχοι Κώστα Νικολαΐδη
Τραγούδι: Κούλα Νικολαΐδου ή Ν. Γούναρης

Τα σεξουαλικά του υπονοούμενα είχαν χωρίσει τον κόσμο στους… “έκλυτους” που το ζητούσαν σε κάθε ευκαιρία και στους “ηθικούς” που το ξόρκιζαν με τον απήγανο. Πολιτισμικός εμφύλιος, κυριολεκτικά!

«Έχεις στον κήπο σου τόσα φρούτα,
έλα αγάπη μου, δώσε μου τα.
Πρέπει ο πόθος για να μου περάσει
απ’ τα χειλάκια σου να φάω κεράσι»

Ο Κουμπάρος (καλαματιανός 1937)
Κ. Σκαρβέλη – Τραγούδι: Στελάκης Περπινιάδης

«Κάθε βραδάκι με ρωτά,
για σένα ο κουμπάρος,
θα φταις εσύ γιατί πολύ,
του έχεις δώσει θάρρος»

Η Μπέμπα (σουΐνγκ 1946)
Μουσική: Θ. Παπαδόπουλου & Μ. Σουγιούλ
Στίχοι: Α. Σακελλάριου & Χρ. Γιαννακόπουλου
Τραγούδι: Ν. Γούναρης – Τρίο Βίκτορυ

«Πριν πατήσει τα δεκάξι
Ήταν όλα της εντάξει
Οι καμπύλες και τα φρούτα της τα γνώριμα
μέσα σ’ ένα δύο μήνες γίναν ώριμα

Θαύμαζαν γνωστοί και φίλοι
κάθε νέα της καμπύλη
Τα παιδιά της γειτονιάς της την πειράζανε
κι όταν έβγαινε στους δρόμους της φωνάζανε»

Δυο επιθεωρησιακά νούμερα & ένα άσμα!

Ο υπομονητικός (1932)

Μουσική Γιώργου Βιτάλη, κείμενο Κυριάκου Μαυρέα

Με τον Κυριάκο Μαυρέα και τον Πέτρο Κυριακό

Εορτολόγιον (1934)

Μουσική Κώστα Γιαννίδη, κείμενο Δημήτρη Γιαννουκάκη

Με τον Πέτρο Κυριακό και τον Γιώργο Καμβύση.

Μάρω, Μάρω (1938)
Μουσική Θ. Σακελλαρίδη
Στίχοι Α. Σακελάριου – Δ. Ευαγγελίδη

Το τραγούδησε σε πρώτη εκτέλεση το 1938 η Σούλα Καραγεώργη, στην επιθεώρηση “Τρελή Συμφωνία”. Το έχουν, επίσης, ερμηνεύσει ο Νίκος Γούναρης, η Δανάη και η Ρίτα Δημητρίου.

«Μάρω, Μάρω
μια φορά ειν’ τα νιάτα
Μάρω, Μάρω
τις ντροπές παράτα.

Του κορμιού την πρώτη γλύκα
μη τηνε φυλάς για προίκα
μη με διώχνεις
τώρα που σε βρήκα»

Για την ιστορία, κατά τον Ελληνο-Ιταλικό Πόλεμο, πάνω στην ίδια μουσική και σε στίχους Γιώργου Οικονομίδη, ο Νίκος τραγουδούσε:

«Ντούτσε, Ντούτσε
μη μας κάν’ς τον κάργα
Ντούτσε, Ντούτσε
μόνον απ’ αλάργα.

Με τη φόρα που ‘χουν πάρει
οι τσολιάδες κι οι φαντάροι
εκπομπή θα κάνουν απ’ το Μπάρι»

Να προσθέσω πως στα μέσα της δεκαετίας του 20, ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης είχε αρθρογραφήσει, λαύρος, κατά του αμανέ. Δέκα χρόνια και κάτι μετά, ο αμανές εξοβελίσθηκε από την λογοκρισία. Να, όμως, που και ο Σακελλαρίδης δεν γλίτωσε, τελικά, από το… ψαλίδι της.