Τα Μπολσόι στην Κωνσταντινούπολη για πρώτη φορά: Η Λίμνη των Κύκνων και η πάλη μέσα μας

Με τη συμμετοχή περίπου 350 καλλιτεχνών –χορευτών, μουσικών και τεχνικών– το έργο “Λίμνη των Κύκνων” παρουσιάστηκε στη σκηνή της Κρατικής Όπερας Κωνσταντινούπολης με τα αυθεντικά σκηνικά και κοστούμια από το ιστορικό θέατρο του Μπολσόι. Η παράσταση εντάσσεται στη μεγάλη περιοδεία του ρωσικού θιάσου και έδωσε στο κοινό της πόλης μια σπάνια εμπειρία υψηλής τέχνης.

Ο κύκνος αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά σύμβολα στην τέχνη· όπως ο Δίας δεν μπόρεσε να αντισταθεί και μεταμορφώθηκε σε κύκνο για να σαγηνεύσει τη Λήδα, έτσι και κάθε καλλιτεχνικός διευθυντής αισθάνεται την ανάγκη να αφήσει το δικό του αποτύπωμα στο μυθικό αυτό πλάσμα.

Η ιστορία του πρίγκιπα Ζίγκφριντ, που καλείται να διαλέξει σύζυγο αλλά ερωτεύεται τον καταραμένο λευκό κύκνο, την Οντέτ, έχει παρουσιαστεί αμέτρητες φορές και με διαφορετικές ερμηνείες. Ωστόσο, οι βασικές γραμμές παραμένουν αναλλοίωτες: η κατάρα μπορεί να λυθεί μόνο με αληθινή αγάπη και γάμο· ένας σκοτεινός αντίπαλος εξαπατά τον πρίγκιπα παρουσιάζοντάς του την Οντίλ, τον μαύρο κύκνο. Εκείνος, γεμάτος πάθος και σύγχυση, γοητεύεται, μπερδεύεται και στο τέλος προδίδει την Οντέτ. Η δραματική ειρωνεία εντείνεται από το γεγονός ότι την Οντέτ και την Οντίλ υποδύεται η ίδια μπαλαρίνα – στοιχείο που κάνει τη σύγχυση του Ζίγκφριντ όχι μόνο εύλογη αλλά και αναπόφευκτη.

Κορυφαία στιγμή, οι 32 φουετέ

Η εύθραυστη, αγνή Οντέτ και η σαγηνευτική, σκοτεινή Οντίλ ζωντανεύουν σε έναν διπλό ρόλο γεμάτο ένταση και χάρη. Οι ακραίες τεχνικές δυσκολίες κορυφώνονται στις θρυλικές 32 φουετέ, δηλαδή 32 συνεχόμενες περιστροφές γύρω από τον εαυτό της, που αποτελούν σύμβολο υπέρτατης δεξιοτεχνίας. Κάθε φουετέ, με την ανύψωση ενός ποδιού, απαιτεί δύναμη, ισορροπία και απόλυτη ακρίβεια, μετατρέποντας την εκτέλεσή του σε μια στιγμή μαγείας που συναρπάζει και καθιερώνει κάθε πρίμα μπαλαρίνα στο πάνθεον του μπαλέτου.

Η συμβολή του Τσαϊκόφσκι ήταν καθοριστική. Για πρώτη φορά, η μουσική δεν συνόδευε απλώς τον χορό, αλλά τον καθοδηγούσε. Με τα μοτίβα που επανέρχονται και τα δυνατά συμφωνικά ξεσπάσματα, η “Λίμνη των Κύκνων” ανύψωσε τη μουσική του μπαλέτου σε δραματουργικό ισοδύναμο της σκηνής. Όμως η ουσία μένει αναλλοίωτη: το μπαλέτο μιλά για τον πόνο, την απώλεια, την ελπίδα και –πάνω απ’ όλα– για τη δύναμη της αγάπης που νικά ακόμη και τον θάνατο.

Η “Λίμνη των Κύκνων” και η εσωτερική μας πάλη

Η “Λίμνη των Κύκνων” δεν είναι απλώς μια ιστορία για μια πριγκίπισσα καταραμένη να ζει ως κύκνος και έναν πρίγκιπα που προσπαθεί να τη σώσει. Πίσω από το παραμύθι κρύβεται μια αλληγορία για τη βαθύτερη σύγκρουση του ανθρώπου με τον ίδιο του τον εαυτό. Η Οντέτ, ο λευκός κύκνος, προσωποποιεί την αθωότητα, την αγνότητα και τις ανεκπλήρωτες δυνατότητες. Αντιπροσωπεύει την ευάλωτη πλευρά μας που ονειρεύεται, που επιζητεί αγάπη και κατανόηση, αλλά συχνά εγκλωβίζεται σε περιορισμούς και φόβους. Η αγάπη του πρίγκιπα μπορεί να σπάσει την κατάρα, όπως ακριβώς η αληθινή αποδοχή και αγάπη μάς βοηθούν να ξεπεράσουμε τις ανασφάλειες και να πάμε παρακάτω.

Απέναντί της, ο Μαύρος Κύκνος – η Οντίλ, κόρη του Ρόθμπαρτ – είναι το είδωλό της, η σκοτεινή όψη που όλοι κρύβουμε μέσα μας. Συμβολίζει τις αυτοκαταστροφικές τάσεις, τις παρορμήσεις που μας παρασύρουν, τις ψευδαισθήσεις στις οποίες συχνά υποκύπτουμε. Η γοητεία που ασκεί στον πρίγκιπα είναι αντανάκλαση της ανθρώπινης αδυναμίας να βλέπει την τελειότητα εκεί που δεν υπάρχει, να προβάλλει στους άλλους ιδανικά, αντί για την πραγματικότητα. Η αντιπαράθεση ανάμεσα στον Λευκό και τον Μαύρο Κύκνο, που χορεύονται από την ίδια πρίμα μπαλαρίνα, αντικατοπτρίζει την εσωτερική μας μάχη: ανάμεσα στην αθωότητα και την αγνότητα από τη μια και στις σκοτεινές μας τάσεις από την άλλη. Η ψυχή μας σπαράσσεται ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα, όπως και η Οντέτ παλεύει ανάμεσα στην αγάπη και την καταστροφή.

Το πιο τραγικό στοιχείο της ιστορίας είναι η ίδια η πίστη της Οντέτ. Όπως οι κύκνοι που ζευγαρώνουν για μια ζωή, η αφοσίωση γίνεται και δύναμη αλλά και καταστροφή. Η προσκόλληση, ακόμη κι όταν δεν τη σώζει πια, την οδηγεί στο μοιραίο τέλος. Ένα βαθιά ανθρώπινο δίδαγμα: οι ίδιες μας οι αρετές, όταν μετατραπούν σε εμμονή, μπορούν να γίνουν η ίδια μας η παγίδα. Η “Λίμνη των Κύκνων” δεν είναι απλώς ένα μπαλέτο γεμάτο ρομαντισμό και τραγικότητα. Είναι καθρέφτης των εσωτερικών μας συγκρούσεων· της πάλης ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, της ανάγκης για αγάπη και αποδοχή, αλλά και της ευθραυστότητας που κρύβεται πίσω από την αφοσίωση.

Σε ορισμένες εκδοχές, η Οντέτ απελευθερώνεται μέσα από τον θάνατο. Αυτό το τέλος, όσο σπαρακτικό κι αν είναι, κουβαλά βαθύτερο συμβολισμό, δεμένο με τη φύση των κύκνων. Τα πλάσματα αυτά θεωρούνται σύμβολα αφοσίωσης, μένουν με τον σύντροφό τους μια ζωή. Η ιδέα είναι όμορφη αλλά έχει και σκοτεινή πλευρά: μερικές φορές, η ίδια μας η αφοσίωση μπορεί να αποβεί καταστροφική. Συχνά βλέπουμε την πίστη ως αρετή. Αλλά όταν η πίστη γίνεται παγίδα, όταν προσκολλούμαστε υπερβολικά σε κάτι ή κάποιον ακόμα κι όταν δεν μας ωφελεί πλέον, μπορεί να μας οδηγήσει στην αυτοκαταστροφή. Δεν είναι πάντα κάποια εξωτερική δύναμη που κινεί τα νήματα· μερικές φορές είμαστε.. εμείς οι ίδιοι οι χειρότεροι εχθροί μας.

Δεν είναι μόνο η σκοτεινή πλευρά, όπως συμβολίζει ο Μαύρος Κύκνος, για την οποία πρέπει να προσέχουμε. Ο Λευκός Κύκνος, με όλη του την αθωότητα και αγνότητα, μπορεί επίσης να γίνει πηγή αδυναμίας. Η πίστη του, η άρνησή του να αφήσει κάτι να φύγει, τον οδηγεί στην καταστροφή. Αυτό το κομμάτι της ιστορίας, ενδόμυχα αγγίζει όλους μας. Όλοι έχουμε βρεθεί σε καταστάσεις όπου η υπερβολική προσκόλληση ή η αφοσίωσή μας γίνεται αδιέξοδο. Ζόρικο μάθημα: οι ίδιες οι αρετές μας μπορούν να γίνουν αυτά που μας πληγώνουν περισσότερο. Στο τέλος, η ιστορία της Οντέτ δεν αφορά μόνο την αγάπη της για τον πρίγκιπα ή την κατάρα που την αλυσοδένει. Αφορά και τις επιλογές της, την πίστη στην οποία μένει αμετακίνητη, ακόμη κι όταν της κοστίζει τα πάντα.