Τα δέκατα γενέθλια του Fougaro Αrt Center στο Ναύπλιο

Ένας αόρατος, πολύχρωμος καπνός βγαίνει από το “Φουγάρο” στο Ναύπλιο. Μπορεί το παλαιό κονσερβοποιίας της ντομάτας “ΑΝΘΟΣ” να είναι ανενεργό από το 1957, όμως κατά κάποιον τρόπο, το Fougaro Art Center, είναι, όπως, ένα εργοστάσιο, ένας χώρος παραγωγής. Σε αυτόν τον πολυχώρο που μόλις συμπλήρωσε τα δέκα χρόνια λειτουργίας, αντικείμενο είναι η τέχνη, η μουσική, το θέατρο, η λογοτεχνία, οι εφαρμοσμένες τέχνες, η τέχνη ως καθημερινός τρόπος ύπαρξης και αντίληψη, η εκπαίδευση και η ανταλλαγή απόψεων, η καλλιέργεια με την ευρεία έννοια.

Το “Φουγάρο” εκφράζει το όραμα της ιδρύτριας του, Φλωρίκας Κυριακοπούλου, η επιθυμία της οποίας ήταν και παραμένει να δημιουργήσει ένα χώρο όπου ο καθένας μπορεί να ανακαλύψει τον δημιουργικό του εαυτό. Αποτελεί έναν χώρο “Ζωής και Τέχνης” που διαχέει τον δικό του δημιουργικό “καπνό”, την “αναπνοή” από τις “φωνές” των παιδιών που γεμίζουν τα εργαστήρια, τους ανθρώπους που τού δίνουν πνοή και των καλλιτεχνών που έχουν εμφανιστεί στο πρόγραμμά του. Εκθέσεις, συναυλίες (όπως από τους Μανώλη Μητσιά, Διονύση Σαββόπουλο, Νίκο Πορτοκάλογλου, ΠΥΞ ΛΑΞ), θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές προβολές, παρουσιάσεις βιβλίων, διαλέξεις, σεμινάρια, μαθήματα, εργαστήρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις, ακόμα και μαθήματα γιόγκα στοχεύουν στην ενεργοποίηση αισθήσεων και της σκέψης, καθώς στο ευ ζην.

Το “Φουγάρο” παρότι ένα δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής που έχει ανακηρυχθεί επισήμως

από την Πολιτεία ως διατηρητέο χάρη στις προσπάθειες ων ανθρώπων του, μοιάζει παρ’ όλα αυτά σαν ένα σπίτι στην εξοχή, ίσως λόγω της φροντίδας, της αίσθησης φιλοξενίας που διαπερνούν όλες τις όψεις του. Αποτελεί μία εστία, την μικρογραφία μίας κοινότητας με την πλατεία, το παρκάκι, την ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιοθήκη τεχνών και ανθρωπιστικών σπουδών, το καφέ και το εστιατόριο. Μαζί συνενώνουν διαφορετικές χρήσεις και λειτουργίες σε ένα ενιαίο σύνολο με το ένα να συμπληρώνει οργανικά το άλλο. Όλα αυτά σε ένα περιβάλλον με σωστή κλίμακα, προσεγμένη, λιτή, γήινη αισθητική και επαφή με το πράσινο.

Εδώ έχουν φυτευτεί και μεταφυτευτεί δέντρα, όπως μουριές, πλατάνια και εσπεριδοειδή, κάτι που αποτελεί μία όψη μίας οικολογικής ευαισθησίας που εκτείνεται και με την εγκατάσταση τεχνολογικά εξελιγμένων συστημάτων βιωσιμότητας, όπως για παράδειγμα την χρήση γεωθερμίας. Σκοπός στο “Φουγάρο” είναι η εμπειρία της τέχνης, όχι ο επισκέπτης-θεατής αλλά και ο επισκέπτης που καλείται να γίνει συν-δημιουργός, είτε ατομικά, είτε ως μέρος μίας ομάδας. Ακόμα και στην πρόσφατη εικαστική εγκατάσταση Light Can που έγινε από την ομάδα Beforelight για την δεκαετή επέτειο του “Φουγάρου”, τα επιμέρους φωτιστικά δημιουργήθηκαν από τους “μαθητές” στα εργαστήρια με την καθοδήγηση της Beforelight.

Οι διαδοχικές σειρές από πολύχρωμα φωτιστικά με το καθένα να φωτίζει εστιασμένα τον χώρο σε διαφορετικό χρώμα είναι κατά κάποιον τρόπο και ένα συλλογικό έργο αλλά και ένα έργο που συμπλέει με την όλη προσέγγιση της τέχνης στο στο “Φουγάρο”: την ιδέα της επανάχρησης, την ενσωμάτωση των εφαρμοσμένων τεχνών και της χειρωναξιίας στο πρόγραμμά του και σε σχέση με τις άλλες τέχνες, την αναφορά στην ιστορία ενός τόπου και τον σεβασμό στο περιβάλλον.

Εμπνευσμένη από το κονσερβοκούτι της ντομάτας, η εγκατάσταση, φέρνει την ιστορία του τόπου στο σήμερα, ανασύρει, επανερμηνεύει, κατά κάποιον “ανακυκλώνει” και αξιοποιεί ιστορίες και υλικά. Ιστορίες από το παρελθόν, από την Αργολίδα, αποκτούν μία διαφορετική απόσταση, μεταμορφώνονται, δημιουργούν ένα νήμα στον χρόνο. Ίσως για αυτό στο “Φουγάρο” πλανάται η αίσθηση μίας χρονικότητας, είτε αυτό είναι ο χρόνος δημιουργίας ενός έργου, ο χρόνος της αφομοίωσης, ο χρόνος της αναζήτησης, της εμπειρίας και της γνωριμίας με τον άλλον, ο χρόνος ως μνήμη και χνάρια της ιστορίας, ένας χρόνος πραγματικός, με ανθρώπινους ρυθμούς που κυλά με το βλέμμα στραμμένο τις ανθρωπιστικές αξίες.

Η ιστορία του “Φουγάρου”

Τίποτα από αυτά δεν είναι αποκομμένο από την οικογενειακή ιστορία της Φλωρίκας

Κυριακοπούλου και το επιχειρηματικό, περιπετειώδες παρελθόν του. Από την πλευρά της μητέρας οι επιχειρήσεις ήταν στον τομέα της εξόρυξης αργυρομεταλλευμάτων και βωξίτη ενώ από την πλευρά του πατέρα της, την δραστηριότητα στο καπνεμπόριο διαδέχθηκε το εμπόριο εσπεριδοειδών με συσκευαστήριο στον Αργολικό Κάμπο. Αυτό το εργοστάσιο πέρασε την δεκαετία του ’90 στην διεύθυνση της Φλωρίκας Κυριακοπούλου, η οποία, εκείνα τα πρώτα χρόνια, μετακόμισε στο Ναύπλιο έχοντας ζήσει, όπως και οι γονείς της, σε όλον τον κόσμο και έχοντας εργαστεί ως δημοσιογράφος στην Guardian, μετά τις σπουδές της στις πολιτικές επιστήμες και την πολιτική φιλοσοφία.

Το 1997 αγόρασε τις εγκαταστάσεις του “Φουγάρου” που τότε είχαν περάσει στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας και στέγαζαν σιδηρουργεία, συνεργεία και μικροτεχνίες. Το 2002 ξεκίνησε την ανάπλασή του (σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο των Μόρφως Παπανικολάου και Ρένας Σακελλαρίδου) και το 2012 το “Φουγάρο” ανοίγει στο κοινό. Εν τω μεταξύ, η Φλωρίκα Κυριακοπούλου ο κύκλος της οποίας ήταν ανέκαθεν καλλιτεχνικός είχε ανακαλύψει και έναν δημιουργικό εαυτό. Άρχισε να ζωγραφίζει και να εκθέτει την δουλειά της σε γκαλερί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό καθώς και να συλλέγει πιο συστηματικά. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συν-λειτούργησαν ώστε να προκύψει το Φουγάρο οργανικά. Είχε έλθει η ώρα να διασταυρωθούν αλληλένδετες ιστορίες για να πλέξουν μία νέα ιστορία που πλέον είναι όσα εκπροσωπεί και πράττει το Φουγάρο.

Η παρουσία εικαστικών

Το στίγμα του “Φουγάρου” το δίνουν τα εικαστικά και η αισθητική γενικότερα. Μέσα στην πρώτη του δεκαετία, το “Φουγάρο” έχει υλοποιήσει μονογραφικές εκθέσεις καλλιτεχνών όπως η Λήδα Παπακωνσταντίνου, ο Μαρκ Χατζηπατέρας, ο Μανώλης Χάρος, οι Γερμανοί καλλιτέχνες Herbert Mehler και Sonja Edle von Hoessle, η Χρυσή Τσιώτα, ο Αντώνης Στάβερης, οι φωτογράφοι Κατερίνα Καλούδη, Ιωάννα Νικολαρείζη και η Ιωάννα Ράλλη. Έχει παρουσιάσει ομαδικές εκθέσεις όπως το REDS, μία σπουδή πάνω στο κόκκινο με έργα μεταξύ άλλων του Στήβεν Αντωνάκου και του Γιώργου Λάππα ή όπως η έκθεση της καλλιτεχνικής ομάδας “Ερμιονίδα”.

Aνάμεσα στις πάνω από συνολικά 50 εκθέσεις που έχουν παρουσιαστεί στον κεντρικό μεγάλο εκθεσιακό χώρο (επιμέρους μικρές εκθέσεις γίνονται και σε άλλους χώρους του Φουγάρου όπως το μπιστρό) η ευρύτητα των θεμάτων περιλαμβάνει εκθέσεις σε συνεργασία με το Πελοποννησιακό και Λαογραφικό Ίδρυμα όπως η έκθεση του Γιάννη Τσεκλένη, η η έκθεση που παρουσίαζε το νυφικό ένδυμα διαχρονικά. Άλλα παραδείγματα της μεγάλης θεματικής γκάμας είναι η έκθεση patchwork, παρουσίαση των έργων διαγωνισμού ζωγραφικής για παιδιά και εφήβους που έγινε στο Φουγάρο ή της τριανταπενταετούς δράσης δράσης του Εργαστηρίου Τέχνης Χαλκίδας.

Έργα από την μεγάλη και πολυποίκιλη συλλογή της Φλωρίκας Κυριακοπούλου (η συλλογή περιλαμβάνει εκτός από έργα τέχνης, και αντικείμενα αφρικανικής τέχνης, κεραμικά, έπιπλα και συλλεκτικά αντικείμενα) έχουν επίσης εκτεθεί, κοσμούν όμως και όλους τους χώρους του Φουγάρου – όπως το εστιατόριο όπου κανείς βλέπει συλλεκτικές αφίσες και φωτογραφίες συναυλιών τζαζ αλλά και την βιβλιοθήκη – υλοποιώντας έτσι την συνάντηση τέχνης-ζωής και αναψυχής. Η ιδέα είναι ότι κάθε δύο χρόνια θα γίνεται μία μεγάλη έκθεση βασισμένη στην προσωπική αυτή συλλογή.

Έργα του Λευτέρη Ολύμπιου

Αυτήν την περίοδο συνεχίζεται (ως τα τέλη Ιανουαρίου) η έκθεση του Κύπριου και εγκατεστημένου στην Ολλανδία ζωγράφου Λευτέρη Ολύμπιου, που είχε εκπροσωπήσει την Κύπρο στην μπιενάλε της Βενετίας το 1997. Αναδρομική έκθεση του 69χρονου ζωγράφου είχε παρουσιάσει το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο στην Αθήνα το 2014 εν μέρει και λόγω του ενδιαφέροντος του καλλιτέχνη για την βυζαντινότροπη ζωγραφική, για να ακολουθήσει, το 2018 η έκθεση του στο Τελλόγλειο Ίδρυμα του Α.Π.Θ το οποίο και έχει και πολλά έργα στις συλλογές του. (Η συλλογή της Φλωρίκας Κυριακοπούλου έχει επίσης πολλά έργα του καλλιτέχνη). Στο “Φουγάρο” η έκθεση ξαναφέρνει στο προσκήνιο μία δουλειά ευαίσθητη μέσα από τρεις θεματικές ενότητες. Κυριαρχούν οι ακουαρέλες που εμπεριέχουν και το σχέδιο, το χρώμα αλλά και τον συνδυασμό άσπρου και μαύρου. Εκείνο που κυρίως μένει είναι η αίσθηση της ανθρώπινης παρουσίας, η τρυφερότητα και η ενσυναίσθηση.

Εντελώς διαφορετική, η φωτορεαλιστική ζωγραφική της Γερμανίδας Βrigitte Hoffher που επίσης παρουσιάζεται αυτόν τον καιρό στο Φουγάρο, είναι μία σειρά από πορτρέτα διαφορετικών ειδών ντόπιας ντομάτας που απειλούνται από εξαφάνιση. Περιβαλλοντικής ανησυχίας, τα έργα που έγιναν κατόπιν ανάθεσης του Φουγάρου, είναι μία σύγχρονη εκδοχή της βοτανικής εικονογραφίας, σχεδόν σουρεαλιστική στην απόλυτη ρεαλιστικότητά τους.

Στα μέσα Μαρτίου θα παρουσιαστεί το Women Only, μία έκθεση που αντανακλά την πρόσφατη, ισχυρή τάση επενεκτίμησης του έργου γυναικών καλλιτεχνών και, κατά περιπτώσεις, έναν σύγχρονο τύπο φεμινισμού μία όψη του οποίου συνδέεται με την οικολογία.

Ο επισκέπτης ενεργεί-συμμετέχει

Εξίσου σημασίας με τις ίδιες τις εκθέσεις όμως είναι και τα δυναμικά 1500 σε αριθμό ως τώρα εργαστήρια/μαθήματα για παιδιά και ενήλικες. Το “πράττω” και συμπράττω βρίσκονται στον πυρήνα του “Φουγάρου”. Σύμφυτο με αυτό είναι και η τόνωση και υποστήριξη της τοπικής κοινωνίας.

Η ομάδα του “Φουγάρου” έχει για παράδειγμα, στηρίξει άτομα, ομάδες, σωματεία και συλλόγους που συμβάλλουν στην κοινωνική προσφορά. Παρέχει για παράδειγμα τους χώρους της για εκδηλώσεις φιλανθρωπικών, πολιτιστικών ή αθλητικών φορέων όπως στην περίπτωση της Σκακιστικής Ακαδημίας Ναυπλίου. Έχει στηρίξει μεταξύ άλλων την Πύλη Πολιτισμού, τα Κοινωνικά Παντοπωλεία Άργους και Ναυπλίου, τους Συλλόγους και το Σχολείο για άτομα με ειδικές ανάγκες, το Γηροκομείο Ναυπλίου, το Εκκλησιαστικό Συσσίτιο της Πόλης, την Πυροσβεστική, Δημόσιους χώρους πρασίνου. Συμπράττει με την τοπική κοινότητα και ταυτόχρονα προσθέτει την παρουσία της σύγχρονης τέχνης σε μία πόλη με τόσο σημαντική ιστορία αλλά και με ιδιαίτερο κάλλος όπως είναι το Ναύπλιο.

Ιδωμένο σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, το “Φουγάρο” δεν είναι μόνο ένα από τα παραδείγματα επανάχρησης και αξιοποίησης ενός πρώην βιομηχανικού συγκροτήματος ούτε μόνο ένα παράδειγμα ιδιωτικής, κοινωφελούς πρωτοβουλίας. Εμμέσως, η ύπαρξη του εγείρει ζητήματα γύρω από την πολιτιστική ζωή εκτός των μεγάλων κέντρων ακόμα και σε μία πόλη όπως το Ναύπλιο όπου βρίσκονται σημαντικά μουσεία και μνημεία. Αγγίζει επίσης θέματα όπως η αξιοποίηση των δημόσιων χώρων, η ενσωμάτωση βιομηχανικών κτιρίων στην ζωή μίας πόλης, ο πολιτισμός ως παραγωγικό αγαθό ή η ολοένα και μεγαλύτερη διάχυση των πολιτιστικών δράσεων σε όλους τους τομείς της ζωής.

Το “Φουγάρο” θα μπορούσε να ιδωθεί ως μία μελέτη περίπτωσης για πολλά πεδία: έχει ενδιαφέρον στο πλαίσιο της ιστορίας ανάπλασης βιομηχανικών συγκροτημάτων και της μεταμοντέρνας αστικής ανάπλασης που ξεκινά από την δεκαετία του ογδόντα όταν αποκτούν δυναμική η διάσωση της μνήμης, η ένταξη υποβαθμισμένων αστικών, πρώην βιομηχανικών περιοχών συχνά με εργαλείο τον πολιτισμό, η δημιουργία δημόσιων χώρων μέσα από πολυχώρους ή αυτόνομες νησίδες/κτιριακά συγκροτήματα με πολλαπλές χρήσεις μέσα στην πόλη. Την δεκαετία του 2000 όταν ξεκινά η ανάπλαση του “Φουγάρου” έχουμε και άλλης κλίμακας διεθνή παραδείγματα όπως την δημιουργία της Tate Modern (2000) η της Punta Della Dogana (2009) στην Βενετία.

Το “Φουγάρο” είναι επίσης ένα παράδειγμα του ρόλου των πολιτιστικών αγαθών σήμερα και με έναν τρόπο, ανοίγει την συζήτηση γύρω από την αξία που έχει αποκτήσει η έννοια του δημιουργικού εαυτού σήμερα. Αντανακλά επίσης την σύγχρονη προσέγγιση που θέλει την τέχνη να αποτελεί εμπειρία όπως επίσης να μην διακρίνεται από διαχωριστικές ταξινομήσεις. Εκφράζει επίσης τάσεις του καιρού όπως η συμπερίληψη, η σημασία της φροντίδας και της τέχνης ως έναν τρόπο ύπαρξης και της ευαισθησία απέναντι το περιβάλλον.

Eίτε ενταγμένο ευρύτερα στον ρόλο του πολιτισμού σήμερα, είτε ιδωμένο ως μία αξιόλογη ιδιωτική πρωτοβουλία, το Fougaro Art Center αποτελεί χώρο αναψυχής, εκπαίδευσης και σύγχρονου πολιτισμού που συμβάλλει στην πολιτιστική ζωή, καταρχήν, του Ναυπλίου. Συνεπές προς τους στόχους που έχει θέσει, εξακολουθεί από το 2012 ως σήμερα να τους υλοποιεί με επίκεντρο πάντα τον άνθρωπο, την τέχνη και την συλλογικότητα. Και φυσικά είναι ένας όμορφος χριστουγεννιάτικος προορισμός στο Ναύπλιο, όπου ο Όθων στόλισε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δένδρο στην Ελλάδα.