“Ο Καλός Καθηγητής”: Μία ιστορία metoo σε σχολείο…

Η ταινία, μπορούμε να πούμε σχηματικά, έρχεται να συμπληρώσει την επιτυχημένη σειρά “Adolescence”, που εστιάζει στην εφηβική παραβατικότητα και αναδεικνύει και ένα προβληματικό εκπαιδευτικό τοπίο, αλλά, κυρίως, “Ο Καλός Καθηγητής” έρχεται να αναθερμάνει με σύγχρονο τρόπο μία πρωτοποριακή (και εύστοχη) σεναριακή ιδέα του Βίτενμπεργκ στο εξαιρετικό “Κυνήγι” / The Hunt (2012).

Ο Λουσί-Μοντέστ, (όπως και ο Βίντεμπεργκ) εστιάζει στον άμεσα θιγόμενο ενήλικα καθηγητή και όλο τον κοινωνικό του κοντινό περίγυρο, καθώς και στο σαθρό εκπαιδευτικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένων των καθηγητών που στέκονται αμήχανοι, μπερδεμένοι και αναποφάσιστοι στο φαινόμενο καθώς εξαπλώνεται επικίνδυνα εναντίον τους. Εν προκειμένω, ο καθηγητής που δέχεται την καταγγελία αρχίζει να αντιλαμβάνεται σταδιακά πόσο καταστροφικό είναι για τον ίδιο και τους γύρω του μια καταγγελία, που στην αρχή αντιμετωπίζεται ως μία απλή παρεξήγηση.

Ο Βίτεμπεργκ με ένα λεπτομερές ψυχογράφημα αναλύει κάθε πτυχή του χαρακτήρα του θιγόμενου, αλλά κυρίως της κοινωνικής διάστασης του θέματος. Εδώ, ο Λουσί-Μοντέστ, μένει μάλλον αμήχανος και δεν καταφέρνει και τόσο να αναπτύξει όσο θα χρειαζόταν σεναριακά την αρχική του ιδέα. Θα μείνει να αναλώνεται σε επεισόδια ενδιαφέροντα, αλλά (οριακά) επαναλαμβανόμενα χωρίς τελικό στόχο.

Η ταινία θα τελειώσει με αμήχανο τρόπο, αφήνοντας όλα τα θέματα που έχει ως τότε θίξει ανοιχτά, χωρίς να θέλει ακριβώς ο ίδιος ο σκηνοθέτης (και συν-σεναριογράφος) να δώσει σαφές απαντήσεις και αφήνει το θεατή να αποφασίσει. Η ταινία βασίζεται στην πολύ καλή ερμηνεία του πρωταγωνιστή και τις καλές ερμηνείες των έφηβων της ταινίας. Οι σκηνές στην τάξη είναι εξαιρετικές σε κινηματογραφική και σεναριακή αντίληψη. Ο σκηνοθέτης ξέρει εδώ πολύ καλά το θέμα του και απεικονίζεται εύστοχα και η διδασκαλία ως πρόβλημα και μέσο, αλλά και ως ένταση ή τρόπο επιρροής και ανατροφοδότησης συναισθημάτων.

Ο καθηγητής και η μαθήτρια

Ο “καλός καθηγητής” είναι ο Ζιλιέν Κέλερ (François Civil) και οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί στη διδασκαλία του είναι κάπως ριζοσπαστικοί. Αφήνει τα παιδιά να χρησιμοποιούν απρεπείς εκφράσεις, να εκφράζονται ελεύθερα πριν επέμβει να τους δείξει το σωστό ή να τους στρέψει το ενδιαφέρον τους εκεί που θέλει και αφορά τη γλώσσα, την ποίηση, τη λογοτεχνία. Η ταινία εστιάζει από την αρχική σκηνή στην περίφημη παρεξήγηση ερωτικής παρενόχλησης του καθηγητή προς τη μαθήτριά του, με ένα παράδειγμα που θα χρησιμοποιήσει ο Ζιλιέν για την εξωτερική εμφάνιση της νεαρής Λέσλι (Toscane Duquesne) ώστε να καταδείξει την έννοια μίας λέξεως.

Παράλληλα, ο Ζιλιέν θα βγάλει για φαγητό τους νεαρούς μαθητές του. Αυτά τα δύο περιστατικά θα είναι η αφορμή για να θεωρήσει η νεαρή Λέσλι ότι ο καθηγητής της τη βλέπει ερωτικά. Θα στείλει ένα σχετικό έγγραφο στο σχολείο. Ο Ζιλιέν είναι ομοφυλόφιλος και συζεί με τον Ουαλίντ. Τεχνηέντως αποκρύπτει αυτή την πληροφορία, που θεωρητικά θα τον βοηθούσε να λυθεί η παρεξήγηση. Η νεαρή Λέσλι έχει έναν οξύθυμο αδελφό που απειλεί τον Ζιλιέν και σταδιακά το πρόβλημα περιπλέκεται, καθώς γίνεται επίσημη καταγγελία και στην αστυνομία. Ο Ζιλιέν μπαίνει στο μικροσκόπιο αρχών, εφήβων μαθητών και συναδέλφων του στο σχολείο – ο διευθυντής του αναλαμβάνει το ρόλο του Ποντίου Πιλάτου – ενώ ταυτόχρονα η προσωπική του σχέση αμφιταλαντεύεται.

Όλο το αφήγημα της ταινίας περιπλέκεται μεταξύ της προσωπικής ζωής του καθηγητή Ζιλιέν, των επιλογών του σαν καθηγητής, και των εφήβων του σύγχρονου σχολείου, που για ακόμη μια φορά παρουσιάζονται ως άτρωτοι και ανεβασμένοι σε ένα θρόνο που κανείς δεν μπορεί να αγγίξει. Ο σκηνοθέτης θίγει το θέμα της ομοφυλοφιλίας μέσα από την αμφιθυμία του Ζιλιέν να ομολογήσει την σεξουαλική του προτίμηση που θα τον διευκόλυνε να αποδείξει την αθωότητά του στο πρόβλημα της νεαρής έφηβης. Επιπλέον, αφήνει να αιωρείται ένα φλερτ με μία συνάδελφο του.

Παράλληλα, αναδεικνύεται και το προβληματικό οικογενειακό υπόβαθρο μίας έφηβης, όπως εδώ η περίπτωση της Λέσλι ή και ο τρόπος που λειτουργούν οι έφηβοι μεταξύ τους, σκληρά και ανταγωνιστικά πολλές φορές ή λανθασμένα υποστηρικτικά, υπόγεια, απρόβλεπτα και έντονα συναισθηματικά. Ο Ζιλιέν δεν μπορεί να καταλάβει εύκολα πώς βοηθά ή όχι η μέθοδος διδασκαλίας του ή ο τρόπος που ένα σύγχρονο σχολείο ή ένας καθηγητής μπορεί να προστατευτεί σε συμπεριφορές των μαθητών ή τις καταγγελίες τους, ή ποιος είναι ο ρόλος του καθηγητή και του σχολείου στη σύγχρονη εποχή – μοιάζει σχολικός θεσμός να λειτουργεί προβληματικά (ανάλογα το είδαμε στο ‘Adolescence’ – εδώ, όμως, σε μία πιο ασθενική εκδοχή).

Το θέμα περιπλέκεται καθώς η αφήγηση εξελίσσεται, και κάπου εδώ χάνεται το ακριβές μήνυμα ή ο στόχος που θέτει η ταινία. Το τοπίο και ο χαρακτήρας του πρωταγωνιστή μένουν θολοί. Σε κανέναν από τους προβληματισμούς και τα θέματα που θίγονται δεν παίρνει θέση η αφήγηση, μάλλον περιγράφει, χωρίς όμως να αναλύσει εις βάθος, κάτι που θα καθιστούσε την ταινία κάτι παραπάνω από καλή.

Προσπαθεί να θίξει το πρόβλημα μίας σύγχρονης υπερπροστατευτικότητας των εφήβων, που εύκολα μπορούν να ξεφύγουν από τα όρια μιας καταγγελίας παρενόχλησης ή κακοποίησης, ή της έλλειψης σεβασμού σε θεσμούς όπως το σχολείο ή τους καθηγητές του (που και εδώ είναι αδύναμοι μπροστά στα παιδιά). Παραμένει προβληματικό, έτσι, πως η νεαρή Λέσλι παίρνει το θάρρος να καταγγείλει τον καθηγητή της για κάτι ανυπόστατο, ενώ στο τέλος εξομολογείται συγκινητικά το πρόβλημα του κακοποιητικού της αδερφού και τον έντονο φόβο που έχει από αυτόν, χωρίς όμως να μπορεί τελικά να το καταγγείλει και αυτό. Μία αντίφαση που δεν καταλήγει πουθενά.

Σημεία των καιρών

Το ψυχογράφημα που επιχειρεί στον Ζιλιέν είναι μάλλον επιφανειακό, προκαλεί μια κάποια σύγχυση, δεν είναι σαφές, για παράδειγμα, γιατί αρνείται να πει την σεξουαλική του προτίμηση. Φαίνεται να σκιαγραφείται σαφώς ότι η κοινωνία τον αντιμετωπίζει καταγγελτικά ή χλευαστικά για την προσωπική του ζωή, μάλλον εκφέροντας την αντίληψη περασμένης εποχής. Οι χαρακτήρες των περί του Ζιλιέν μοιάζουν μονοκόμματοι ή μονοθεματικοί, δεν βοηθούν και τόσο την εξέλιξη της ιστορίας. Η κινηματογράφηση μοιάζει διεκπεραιωτική, τα συχνά κοντινά πλάνα στον Ζιλιέν παραπλανούν προς έναν υπερβάλλοντα συναισθηματισμό, σχεδόν αδέξια.

Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της ταινίας είναι οι επιλογές κινηματογράφησης και εξέλιξης των σκηνών στην τάξη, ο τρόπος του μαθήματος και το ευφάνταστο χιούμορ των εφήβων, μια ζωντάνια που λείπει από το υπόλοιπο του κοινωνικού περίγυρου. Το σχολείο παραμένει ένας σπουδαίος χώρος ανάπτυξης, και πολύ συγκινητικά ο Ζιλιέν μονολογεί: ‘θέλω να είμαι ο καθηγητής που τους άλλαξε τη ζωή. Όπως εκείνος που άλλαξε τη δική μου’.

Η ταινία χωρίς να καταφέρνει να παρασύρει σε μία δημιουργική εγρήγορση τον θεατή, δε χάνει το ενδιαφέρον της, αλλά μάλλον το άδοξο τελείωμά της είναι που περισσότερο προβληματίζει, παρά η αφήγησή της προς τα εκεί. Καταφέρνει, όμως, να προβληματίσει για το θέμα των σχολείων, της εφηβείας, της ομοφυλοφιλίας, της οικογένειας, των σχέσεων και των ισορροπιών τους. Μία κοινωνική ταινία που θίγει εύστοχα αρκετά από τα σύγχρονα προβλήματα του δυτικού κόσμου.

---

 

Ο Καλός Καθηγητής / Pas de Vagues / The Good Teacher / σκην. Τεντί Λουσί-Μοντέστ / Γαλλία, Βέλγιο, 2024