Θα πουλήσουν οι Ταλιμπάν τον αρχαιολογικό θησαυρό του Σαρηγιαννίδη;

Σε αδιέξοδο περιέρχονται οι Ταλιμπάν, καθώς εκτελεστικό διάταγμα του Μπάιντεν ανοίγει το δρόμο για την κατάσχεση 7 δισ. δολαρίων σε αποθεματικά της αφγανικής Κεντρικής Τράπεζας που είναι κατατεθειμένα στις ΗΠΑ. Πρόκειται για κίνηση άνευ προηγουμένου, το να κατασχεθούν τα περιουσιακά στοιχεία ενός άλλου κράτους. Ο Μπάιντεν πάντως ζήτησε να κατατεθούν αυτά τα κεφάλαια σε λογαριασμό της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας (FED) στην Νέα Υόρκη.

Το ήμισυ του ποσού θα δοθεί σε αποζημιώσεις οικογενειών θυμάτων των τρομοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Το άλλο μισό θα χορηγηθεί ως ελεγχόμενη ανθρωπιστική βοήθεια προς το Αφγανιστάν. «Η εκταμίευση θα γίνει με τέτοιο τρόπο, ώστε τα ποσά αυτά να μην πέσουν στα χέρια των Ταλιμπάν», αναφέρει η ανακοίνωση του Λευκού Οίκου, εκπρόσωπος του οποίου αναγνώρισε ότι η κατάσταση είναι «νομικά περίπλοκη», απαντώντας σε ερωτήματα όπως πόσο νόμιμη είναι η ενέργεια και πόσα δεινά μπορεί να προκαλέσει την ώρα που το Αφγανιστάν βιώνει μια σοβαρή ανθρωπιστική κρίση.

Συνολικά, τα ακαθάριστα αποθεματικά της Κεντρικής Τράπεζας του Αφγανιστάν ανέρχονταν στα τέλη Απριλίου 2021 σε 9,4 δισ. δολάρια, σύμφωνα με το ΔΝΤ. Τα αποθεματικά κρατούνταν κυρίως στο εξωτερικό και ως επί το πλείστον στις ΗΠΑ. Αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου υποστήριξαν ότι αυτά τα αποθεματικά της Κεντρικής Τράπεζας του Αφγανιστάν προέρχονταν εν μέρει από διεθνή, ιδιαίτερα αμερικανική, βοήθεια.

Ο θησαυρός της Βακτριανής

Όμως κανείς άλλος εκτός από τις ΗΠΑ δεν έχει πάρει πίσω με κατάσχεση την οικονομική βοήθεια που είχε παράσχει. Καθώς οι Ταλιμπάν βρίσκονται ήδη σε δεινή οικονομική κατάσταση, με μισθούς μηνών απλήρωτους προς τους δημοσίους υπαλλήλους, αλλά και την αγορά ουσιαστικά να έχει παγώσει, τεκμαίρεται ότι ή θα στηριχθούν ή σε δάνεια άλλων κρατών ή θα αρχίσουν να πουλούν τα “χρυσαφικά” της χώρας.

Ανάμεσα σε αυτά είναι πολύτιμοι θησαυροί που εκτίθενται κατά καιρούς σε μουσεία διεθνώς, και που όμως είναι άγνωστο σε ποιο βαθμό έχουν διασωθεί στην διάρκεια των δεκαετιών με τόσο πολλές εμφύλιες συγκρούσεις στη χώρα. Μεταξύ των πολύτιμων αντικειμένων που έχουν οι Αφγανοί (ή που πάντως είχαν μέχρι κάποια στιγμή που υπήρχε στη χώρα ειρήνη), είναι και ο αμύθητος θησαυρός που βρήκε ο καθηγητής Βίκτωρας Σαρηγιαννίδης – ο θησαυρός της Βακτριανής.

Τριάντα χρόνια έσκαβε ο ποντιακής καταγωγής, βραβευμένος και διεθνούς αναγνώρισης αρχαιολόγος Βίκτωρας Σαρηγιαννίδης, για να βρει έναν εκπληκτικό θησαυρό με πάνω από 20.000 χρυσά κοσμήματα στη Βακτριανή, στο σημερινό Βόρειο Αφγανιστάν. Ο θησαυρός που βρήκε ήταν αμύθητης αξίας όχι μόνον χρηματικά, αλλά και ως πολιτιστικός πλούτος. Τα κομμάτια της εξαίρετης συλλογής βρέθηκαν το 1978 σε νεκρόπολη, σε μια περιοχή που μόνο ο Σαρηγιαννίδης επέμενε τότε να ανασκαφεί. Ο χώρος ονομάσθηκε Τίλια Τεπέ (Λόφος του Χρυσού) αν και όλη η Βακτριανή ήταν από την αρχαιότητα ξακουστή για το χρυσάφι της. Ο Σαρηγιαννίδης ήταν επικεφαλής ρωσο-αφγανικών ανασκαφών που είχαν αρχίσει το 1969 στο Δρόμο του Μεταξιού.

Η νεκρόπολη

Όταν εντόπισε ερείπια από μια πόλη του 100 π.Χ. άρχισε ανασκαφές και βρήκε κάτω από αυτήν έναν μοναδικό ναό του 1400-1300 π.Χ. Το Νοέμβρη του 1978 ένας εργάτης πρόσεξε εκεί, μέσα στα χώματα, ένα χρυσό νόμισμα και ο Σαρηγιαννίδης άρχισε να σκάβει με νέα ένταση. Εντόπισε τον σκελετό μιας 25χρονης ή 30χρονης γυναίκας και υποψιάσθηκε την ύπαρξη νεκρόπολης.

Ονόμασε την γυναίκα “πριγκίπισσα των νομάδων” και βρήκε εν συνεχεία πολλούς τάφους και πολλά χρυσά αντικείμενα, που είχαν κάτι μοναδικό: έδειχναν ένα πολυπολιτισμικό σταυροδρόμι, με την Αφροδίτη για παράδειγμα να έχει φτερά αλλά και bindi ή tilak (κουκίδα στο μέτωπο σαν των Ινδών). Άλλο τεχνούργημα έμοιαζε με τον Διόνυσο, όμως ίππευε πάνθηρα και ίσως ήταν ο βακτριανός Νάνα. Στον τάφο ενός άνδρα βρέθηκαν βέλη και σπαθιά και οστά αλόγου.

Στον τάφο της γυναίκας βρέθηκε δαχτυλίδι με την Αθηνά και παρόμοια σκουλαρίκια. Πιστεύεται ότι ήταν τάφοι νομάδων που βρέθηκαν στις ελληνοβακτριανές πόλεις από την κεντρική Ασία ή την Κίνα. Ίσως μάλιστα να έκαναν πλιάτσικο στις πλούσιες ελληνοβακτριανές πόλεις. Οι τάφοι ανήκαν σίγουρα σε ηγετικά πρόσωπα των νομάδων και οι τάφοι έμειναν ασύλητοι επειδή τους κάλυψε το πέρασμα του χρόνου και ο ναός που χτίστηκε πάνω από αυτούς αργότερα.

Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι όλα τα τεχνουργήματα προέρχονταν από ένα τοπικό εργαστήριο, όπου έγινε μίξη πολλών πολιτισμών, από τον σιβηριανό μέχρι τον ελληνικό. Ο Σαρηγιαννίδης αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τις ανασκαφές το 1979, όταν πλέον η πολιτική κατάσταση ήταν ιδιαίτερα ασταθής. Είχε προλάβει να ανασκάψει μόνον έξι τάφους. Μετέφερε όλα τα πολύτιμα αντικείμενα στο Εθνικό Μουσείο της Καμπούλ, όπου και παρέμειναν μέχρι το 1989, οπότε μεταφέρθηκαν στο θησαυροφυλάκιο της Κεντρικής Τράπεζας.

Τι έχει σωθεί στα χέρια των Ταλιμπάν

Από τις ανασκαφές βρέθηκε ένας θησαυρός ανυπολόγιστης αξίας με αγάλματα, ξίφη, δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, περιδέραια, νομίσματα και πολλά άλλα αντικείμενα, κάποια από τα οποία κανείς δεν ξέρει αν στο μεταξύ “άλλαξαν χέρια”, καθώς έκτοτε ο τόπος υπέστη εισβολές και εμφυλίους και πλιάτσικο τόσο από ξένους, όσο και από γηγενείς που ήταν χωρισμένοι σε φατρίες. Ορισμένοι τάφοι που δεν είχε προλάβει να ανασκάψει ο Σαρηγιαννίδης, εν συνεχεία συλήθηκαν και πολύτιμα έργα τέχνης βρέθηκαν να πουλιούνται στην Κίνα και στις ΗΠΑ ή στο Πακιστάν και στο διαδίκτυο.

Υπάρχει δε η υπόνοια ότι και έργα της συλλογής έχουν κλαπεί και έχουν μοσχοπουληθεί στη μαύρη αγορά. Όλοι τώρα αγωνιούν αν ο θησαυρός έχει διασωθεί με την επέλαση των Ταλιμπάν, ή αν ήδη έχει πέσει θέμα αρπαγής. Κάποιοι αγωνιούν ότι ακόμα κι αν έχει διασωθεί, οι Ταλιμπάν μπορεί και να διανοηθούν να τον πουλήσουν για να αντιμετωπίσουν τα χρέη της χώρας. Ο υπεύθυνος του Μουσείου στο οποίο επισήμως ανήκει η συλλογή, δήλωσε προ τριμήνου ότι η «η συλλογή είναι ασφαλής» αλλά και ότι «δεν μπορεί να πει τίποτα άλλο επ’ αυτού».

Οι Ταλιμπάν σε συναφείς ερωτήσεις δημοσιογράφων απαντούν ότι «ο θησαυρός είναι ασφαλής» και κλείνουν το θέμα. Στο χρυσάφι αυτό στηρίζει η χώρα εν μέρει και το νόμισμά της. Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες φυλάσσεται στο κεντρικό θησαυροφυλάκιο της Κεντρικής Τράπεζας. Η τελευταία έκθεση τμήματός του απέφερε στο Αφγανιστάν 4,5 εκατ. δολάρια. Όμως εκτέθηκαν μόνον 218 κομμάτια της συλλογής και κανείς δεν παίρνει όρκο ότι τα υπόλοιπα 21.800 εξακολουθούν να υπάρχουν.

Ο θησαυρός του Σαρηγιαννίδη

Πολλά έχουν γραφεί για την τύχη του θησαυρού του Σαρηγιαννίδη: ότι τον έλιωσαν αντιμαχόμενες φατρίες των Ταλιμπάν το 1989, ότι πουλήθηκε για να αγοραστούν όπλα, ότι τον πήραν μαζί τους φεύγοντας οι Ρώσοι, ότι τον πούλησαν πολιτικοί κ.ο.κ. Ο τελευταίος δυτικός που είδε το θησαυρό ήταν το 2004 ο Αμερικανός Fredrik Hiebert, ο οποίος, εκπροσωπώντας τη National Geographic Society για μια έκθεση που θα γινόταν, παρέστη στο άνοιγμα του θησαυροφυλακίου.

Δεν μπορεί να διαβεβαιώσει, όμως, ότι εκεί βρισκόταν όλος ο θησαυρός αφού το 2004 του έδειξαν μόνον μία από τις δεκάδες θυρίδες. Μπόρεσε απλά να πιστοποιήσει ότι στο υπόγειο της Κεντρικής Τράπεζας στην Καμπούλ ανοίχτηκε μπροστά στα μάτια του η κλειδαμπαρωμένη πόρτα. Χρειάστηκε ειδικός κλειδαράς, καθώς κλειδί δεν είχε κανένας και ουσιαστικά ο τεχνίτης παραβίασε την πόρτα – του πήρε πάντως μόλις 15 λεπτά. Και όταν ανοίχτηκε, ο Αμερικανός είδε τις αμέτρητες θυρίδες που υποτίθεται ή που όντως περιείχαν τον θησαυρό του Χρυσού Λόφου.

Ο Έλληνας αρχαιολόγος συνέδεσε τον πολιτισμό αυτόν με τον Κρητικό και ήταν βέβαιος ότι Κρήτες βρέθηκαν αρχικά στη Μεσοποταμία και εν συνεχεία στην Περσία και στο Αφγανιστάν. Βρήκε σε έξι τάφους ηγεμόνων στέμματα, σκήπτρα, διαδήματα, περιδέραια, βραχιόλια και χιλιάδες περίτεχνα ελάσματα που έφεραν το ελληνικό δελφίνι, την Αριάδνη, την Αθηνά, την Αφροδίτη και επιγραφές του Διονύσου. Κάποια ήταν ραμμένα πάνω στα ρούχα των άγνωστων νεκρών ηγεμόνων που ήταν θαμμένοι στον λόφο.

Το πικρό τέλος

Τα περισσότερα κτερίσματα μαρτυρούν πολιτισμικές επιδράσεις από διάφορες περιοχές όπως η Ελλάδα, το Ιράν, η Ινδία, η Αίγυπτος, η Κίνα και η Σιβηρία. Ο Σαρηγιαννίδης δεν βρήκε μόνον αυτό τον θησαυρό, αλλά και τον πρώτο ζωροαστρικό ναό της περιοχής και ένα ανάκτορο στο Τουρκμενιστάν ηλικίας 4.500 ετών, που μοιάζει εκπληκτικά με της Κνωσού. Μάλιστα, είχε πει ο ίδιος:

«Για την έρημο του Καρακούμ πίστευαν ότι δεν την είχε πατήσει ποτέ άνθρωπος. Πριν από τριάντα χρόνια αποφάσισα να δω αν αυτό αληθεύει. Και ανακαλύψαμε όχι μόνο την παρουσία του ανθρώπου αλλά τον πέμπτο πολιτισμό του κόσμου. Πριν, ξέραμε τους πολιτισμούς της Κίνας, της Ινδίας, της Αιγύπτου, της Μεσοποταμίας και τώρα γνωρίσαμε και ανακαλύψαμε τον πέμπτο πολιτισμό, αυτόν της Κεντρικής Ασίας, που είναι μια μικρή Μεσοποταμία. Σ’ αυτά τα τριάντα χρόνια ανακαλύψαμε επτά ναούς και ένα καταπληκτικό ανάκτορο. Αυτό το ανάκτορο ηλικίας 4.500 ετών είναι πρωτότυπο κατά το σχέδιό του και μοιάζει με της Κνωσού».

Ο Σαρηγιαννίδης επέστρεψε στην Ελλάδα, αλλά απογοητευμένος ξαναγύρισε στη Μόσχα όπου και πέθανε. Πικράθηκε με την Ελλάδα, γιατί πήρε μετά κόπων και βασάνων την ελληνική υπηκοότητα και στη συνέχεια κατέθεσε στο υπουργείο Πολιτισμού τις περγαμηνές του και αντίγραφα από τα 20 βιβλία του, προκειμένου να του δοθεί η σύνταξη που δινόταν σε παλιννοστούντες επιστήμονες.

Με μεγάλες προσπάθειες κατάφερε να πάρει μια πενιχρή σύνταξη του OΓA ύψους 192 ευρώ μηνιαίως. Aν σε αυτό το ποσό προστεθεί και το ποσό των 55 ευρώ μηνιαίως που έπαιρνε ο Σαριγιαννίδης από το ρωσικό Δημόσιο, διαμορφώνεται μια σαφής εικόνα για το πώς πέρασε τα γεράματά του ένας άνθρωπος, από τα χέρια του οποίου πέρασαν θησαυροί αμύθητης αξίας.