Το διαζύγιο και η συλλογή Μακλόου – Κοντά στο ένα δισ. η 2η δημοπρασία

Στον κλειστό και ελιτίστικο κόσμο των δημοπρασιών έργων τέχνης συναντά κανείς ένα ρητό: Οι πωλήσεις έργων τέχνης καθοδηγούνται από τα “Τρία D”: dept (χρέος), divorce (διαζύγιο) και death (θάνατος). Πράγματι, οι δικηγόροι δεν είναι οι μοναδικοί κερδισμένοι στα πολύκροτα διαζύγια. Συχνά και οι οίκοι που αναλαμβάνουν μία δημοπρασία έχουν την τιμητική τους, καθώς η πλειονότητα όσων έχουν πλέον χρήματα επενδύουν και σε έργα τέχνης. Αυτό επιβεβαιώθηκε για ακόμα μία φορά, με το πολύκροτο διαζύγιο του ζεύγους Χάρι και Λίντα Μακλόου.

Όλα ξεκίνησαν, όταν ένας από τους πιο πλούσιους κτηματομεσίτες της Νέας Υόρκης εγκατέλειψε την επί 59 έτη σύζυγό του για τα μάτια μίας κατά πολύ νεότερης γυναίκας. Κάπως έτσι το αλλοτινό ζεύγος Χάρι και Λίντα Μακλόου οδηγήθηκε σε ένα διαζύγιο που «θα μελετάται στα βιβλία οικογενειακού δικαίου», όπως είπε χαρακτηριστικά ένας από τους εκατοντάδες δικηγόρους που ενεπλάκησαν σε αυτό.

Εκτός από το νομικό κόσμο, όμως, ο επεισοδιακός χωρισμός τους επηρεάζει και την αγορά της τέχνης. Η μετωπική σύγκρουση τους για τον διαμοιρασμό της περιουσίας τους, οδήγησε στη μαζική πώληση της συλλογής έργων τέχνης και στη μεγαλύτερη δημοπρασία του αιώνα, η οποία ξεπερνά και αυτή των Ροκφέλερ λίγα χρόνια νωρίτερα που είχε φτάσει σχεδόν τα 900 εκατομμύρια δολάρια.

Η δεύτερη παρτίδα μπορεί κάλλιστα να μπει στο ρεκόρ Γκίνες για την τέχνη, αφού είναι η πιο πολύτιμη συλλογή που έχει πωληθεί ποτέ σε δημοπρασία. Απέφερε το ποσό των 922,2 εκατ. δολαρίων! Αnd they lived happily ever after. “Και ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα”! Σε όποια γλώσσα και αν το πει κανείς, ακούγεται ουτοπικό.

Κορυφαία δημοπρασία του αιώνα

Το διαζύγιο μετατρέπεται –για όλο και περισσότερους– στο τέρμα της διαδρομής, όσο ελπιδοφόρα ή παθιασμένη ήταν η αφετηρία της. Παρά την συχνότητά του, όμως, ένα διαζύγιο δεν υπολείπεται εξάρσεων. Ο αμετάκλητος χωρισμός δύο ανθρώπων παραμένει ένα από τα πλέον επώδυνα κεφάλαια στις ζωές τους, λειτουργώντας ως αμείλικτος ανατόμος της αλλοτρίωσης, της απομόνωσης, της πνιγηρής μοναξιάς. Κυρίως, όμως, σηματοδοτεί τη μάχη του ανθρώπου με τον ίδιο του τον εαυτό και τα πιο ακραία όριά του

Για τους κοινούς θνητούς, το τέλος του γάμου τους συνοδεύεται από μία αναγκαστική ενδοσκόπηση, μία επίσης ακούσια συνθηκολόγηση με τη μοναξιά που πλέον λειτουργεί ως αναπόδραστη συνθήκη. Άντε και τον διαμοιρασμό μίας κοινής περιουσίας που περιλαμβάνει ένα διαμέρισμα και την επιμέλεια κανά-δυό παιδιών. Τα πράγματα περιπλέκονται όταν αντί για ένα τριαράκι διαμέρισμα, άντε και ένα εξοχικούλι κάποιοι πρέπει να μοιράσουν περιουσία δισεκατομμυρίων, μέσα στην οποία περιλαμβάνεται και η πλέον εντυπωσιακή συλλογή έργων τέχνης.

Αυτή είναι η περίπτωση του μεγιστάνα των ακινήτων της Νέας Υόρκης Χάρι Μακλόου και της συζύγου του. Αν και το ζευγάρι διανύει την ένατη δεκαετία της ζωής του, αποφάσισε να χωρίσει τα τσανάκια του. Το τσανάκι (λέξη τούρκικης προέλευσης) είναι πήλινο πιάτο των χωρικών. Στην περίπτωση του περιβόητου πρώην ζευγαριού πρόκειται για πολύτιμα έργα τέχνης, μεταξύ των οποίων συναντά κανείς πίνακες του Άντι Γουόρχολ, του Τζάκσον Πόλοκ και του Μάρκ Ρόθκοκ.

Δίχως να έχουν μπορέσει να μοιράσουν δίκαια την συλλογή τους, αν και έχουν πέρασαν σχεδόν δύο χρόνια με σκληρή διαπραγμάτευση, κατέληξαν να την βγάλουν σε δημοπρασία στο Sotheby’s. Αυτό υπέδειξαν ως μοναδική λύση οι δικηγόροι τους. Ο οίκος δημοπρασιών χαρακτήρισε την πώληση έως την κορυφαία αυτού του αιώνα και κανένας φιλότεχνος ή κριτικός δεν τους διέψευσε. Δεν είχαν, άλλωστε, ακόμα καταφέρει να κλείσουν το στόμα τους στη θέα των σπάνιων έργων που περιλαμβάνει η συλλογή.

Τα μοναδικά έργα της συλλογής

Το ζευγάρι κατά τη διάρκεια της κοινής του διαδρομής δαπάνησε περισσότερα από 676 εκατομμύρια δολάρια και πέντε δεκαετίες για να αποκτήσει τα έργα αυτά. Η Λίντα, μάλιστα, ως κάτοχος αυτής της συλλογής, χρίστηκε και επίτιμη διαχειρίστρια του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΟΜΑ). Στα 35 έργα περιλαμβάνεται ένα από τα πιο σπάνια έργα του Ρόθκο, του πρωτοπόρου του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, που θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους του 20ού αιώνα

Το έργο έχει εκτιμηθεί στα 82,5 εκατομμύρια δολάρια. Ο πίνακας, ο οποίος περιγράφεται από τον πρόεδρο του Sotheby’s Grégoire Billault ως «μια τέλεια συμφωνία χρώματος, φωτός και κλίμακας» δημιουργήθηκε το 1951 και είναι από τα μεγαλύτερα έργα του καλλιτέχνη και ένα από τα ακριβότερα έργα τέχνης εν γένει.

Ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα έργα της συλλογής είναι και η μεταξοτυπία Nine Marilyns του Άντι Γουόρχολ, η οποία πουλήθηκε για 47,4 εκατ. δολάρια. Ξεχωρίζει και το Sixteen Jackies με το πρόσωπο της Τζάκι Κένεντι, το οποίο εκτιμάται στα 33,9 εκατ. δολάρια. Το χάλκινο γλυπτό του Alberto Giacometti “Le Nez” εισήλθε στη συλλογή για κάτι λιγότερο από 78,4 εκατ. δολάρια, ενώ δεν λείπει και ένας Πικάσο, η αξία του οποίου κυμάνθηκε στα 26,3 εκατ. δολάρια.

Το Pollock’s Number 17, 1951 υπερδιπλασίασε το χαμηλότερο άκρο της εκτίμησης της προπώλησής του για 61,2 εκατ. δολάρια, ενώ ο άτιτλος πίνακας του Cy Twombly με κόκκινες παιώνιες που στάζουν έφτασε τα 58,9 εκατ. Στα τρανταχτά ονόματα συναντάει κανείς τον Γερμανό ποπ καλλιτέχνη φωτογράφο Ζίγκμαρ Πόλκε, τον ζωγράφο και σκηνοθέτη Γκέρχαρντ Ρίχτε και την Αμερικανίδα ζωγράφο Άγκνες Μάρτιν, πρωτοπόρο του αφηρημένου κινήματος που είναι γνωστό ως Μινιμαλισμός.

Ομηρικοί καυγάδες και διαζύγιο

Μπορεί οι Μακλόου τώρα να “θυσιάζουν” το έργο της ζωής τους, αλλά κάποτε υπήρξαν η επιτομή του αρχαίου ρητού “η ισχύς εν τη ενώσει”. Ο Χάρι συνέβαλε με την τεράστια περιουσία του για την απόκτηση τέτοιων αριστουργημάτων, αλλά η σύζυγός του ήταν η κινητήριος δύναμη πίσω από τις περισσότερες αγορές. Παντρεύτηκαν όταν και οι δύο ήταν 20 ετών το 1959 και αμέσως ξεκίνησαν τη συλλογή έργων τέχνης. Ο Χάρι εξελίχθηκε σε έναν από τους ισχυρότερους κτιματομεσίτες της Νέας Υόρκης.

Στο παρελθόν, αρκετοί κριτικοί αρχιτεκτονικής ισχυρίστηκαν ότι επειδή τα κτίριά του ξεπηδούσαν το ένα μετά το άλλο, “κατέστρεφε” τον ορίζοντα της Νέας Υόρκης. Το 2008, προς έκπληξη όλων, απέτυχε να αναχρηματοδοτήσει ένα δάνειο 5,8 δισ. δολαρίων από την Deutsche Bank, με αποτέλεσμα να χάσει επτά κτίρια. Μεταξύ των κτιρίων που κατασχέθηκαν ήταν το κτίριο της General Motors (το οποίο εξασφάλιζε το δάνειο) και το Credit Lyonnais Building.

Παρά τις απώλειες, παρέμεινε κορυφαίος στο είδος του. Κανείς, πάντως, δεν είχε αιφνιδιαστεί από την ανακοίνωση του διαζυγίου. Καλεσμένοι στις πιο λαμπερές εκδηλώσεις ανά την υφήλιο, είχαν γίνει γνωστοί για τους ομηρικούς δημόσιους συζυγικούς καυγάδες τους. Η δημοσιογράφος Βίκυ Γουάρντ είχε επιβεβαιώσει ότι όλοι στη Νέα Υόρκη γνώριζαν ότι υποτιμούν ο ένας τον άλλον και τον γάμο τους τόσο βίαια, όσο και δημόσια.

Κατά ειρωνικό τρόπο, φίλοι και γνωστοί ισχυρίζονται ότι η συλλογή έργων τέχνης ήταν αυτό που ένωσε τον Χάρι και τη Λίντα. Αν δεν υπήρχε η συλλογή θα είχαν χωρίσει προ πολλού. Ούτε αυτή, όμως, διέσωσε τον «τοξικό γάμο τους βγαλμένο από την κόλαση», όπως τον χαρακτήριζαν διάφοροι καυστικά.

Παρόλα αυτά, η ταφόπλακα στο γάμο τους μπήκε όταν αποκαλύφθηκε ότι ο Μακλόου διατηρούσε εξωσυζυγική σχέση με μία γυναίκα, αρκετές δεκαετίες νεότερή του, ονόματι Πατρίτσια Λάντο. Επιβεβαίωσε τη σχέση ο ίδιος, σπεύδοντας να καταθέσει αίτηση διαζυγίου. Δεν σταμάτησε εκεί. Κόσμησε ένα από τα κεντρικά κτίριά που έχει στο Μανχάταν με ένα γιγαντιαίο πορτρέτο του ερωτευμένου ζευγαριού ύψους 13 μέτρων, ορατό από πολλά οικοδομικά τετράγωνα μακριά.

Στα “χέρια” του οίκου Sotheby’s

Εκτός από τη συλλογή έργων τέχνης, διακυβεύονταν στο χωρισμό δύο διαμερίσματα στο Μανχάταν – το ένα αξίας 72 και το άλλο 40 εκατ. δολαρίων. Από κοινού απέκτησαν και ένα από τα ομορφότερα κτήματα αξίας 19 εκατ. δολαρίων στα Χάμπτονς και ένα γιοτ 150 μέτρων. Με τα πολλά μία ομάδα δικηγόρων, των οποίων η αμοιβή ανερχόταν σε δεκάδες χιλιάδες δολάρια την ώρα, ανέλαβε να διαμοιράσει την ακίνητη περιουσία.

Εξαρχής, η δυσκολία ανέκυψε με τα έργα τέχνης που και οι δύο λάτρευαν. Ούτε αυτοί, ούτε οι δικηγόροι τους μπορούσαν να συμφωνήσουν για την αξία κάθε έργου. Οι ανεξάρτητοι ειδικοί εμπειρογνώμονες που προσλήφθησαν από την Ευρώπη έδωσαν πολύ διαφορετικές εκτιμήσεις για την αξία ορισμένων από τα έργα τέχνης. Οι αποτιμήσεις για το υπαρξιακό γλυπτό του Τζιακομέτι La Nez, για παράδειγμα, διέφεραν κατά 30 εκατ. δολάρια!

Ένας δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο μόνος τρόπος για να διαπιστωθεί η αξία του κάθε έργου ήταν να δοκιμαστεί εμπράκτως στην αγορά και έτσι διέταξε τα έργα να πουληθούν. Οι πρώην σύζυγοι με βαριά καρδιά αναγκάστηκαν να συμφωνήσουν. Διαφώνησαν, όμως, και ως προς τον τρόπο. Η Λίντα δεν ήθελε να πουλήσει όλη τη συλλογή αμέσως, προτιμώντας να βγάζει λίγους πίνακες τη φορά για φορολογικούς λόγους.

Αντιθέτως, ο Χάρι επέμενε η πώληση να γίνει σύντομα. Όσο αποκαρδιωμένοι ήταν αυτοί, τόσο ενθουσιασμένοι ήταν οι διάφοροι οίκοι που επιθυμούσαν διακαώς να αναλάβουν τη δημοπρασία. Η δικαστική απόφαση, μάλιστα, πυροδότησε μια μάχη μεταξύ των οίκων Sotheby’s, Christie’s και Phillips για να φέρουν τη συλλογή στην αγορά. Τελικά, το Sotheby’s ανέλαβε την υπόθεση, με τον επικεφαλής του να δηλώνει ότι είχε μόλις εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη δημοπρασία των τελευταίων δεκαετιών.

Νέα αρχή

Πράγματι, όπως προαναφέρθηκε, συνολικά η συλλογή του πρώην ζεύγους Μακλόου ξεπερνάει το ρεκόρ που είχε σημειώσει η συλλογή Ροκφέλερ που πωλήθηκε το 2018 από τον οίκο Christie’s για 835 εκατ. δολάρια. Πρόσθεσε, μάλιστα, ότι «αυτή η πώληση θα… γράψει ιστορία ως μία από τις καθοριστικότερες στιγμές στην αγορά τέχνης».

Η δημοπρασία θεωρήθηκε σημαντική για έναν ακόμα λόγο. Αντιμετωπίζεται ως η μεγαλύτερη δοκιμασία στην αγορά τέχνης από την έναρξη της πανδημίας στις αρχές του 2020. Με τη ζήτηση να υπερβαίνει την προσφορά, υπήρξε έντονος ανταγωνισμός για τα έργα, ιδιαίτερα από τους πλειοδότες που αντιπροσώπευαν Ασιάτες αγοραστές.

Παρά την ηλικία του και το επώδυνο διαζύγιο που μόλις άφησε πίσω του, ο Χάρι Μακλόου επέλεξε να γιορτάσει το νέο του έρωτα, τον οποίο επισημοποίησε σε μία τελετή πολλών εκατομμυρίων, τον Μάρτιο του 2019. Ειδυλλιακές φωτογραφίες των νεόνυμφων δημοσιεύθηκαν σε όλα τα κοσμικά περιοδικά. Σε αυτές το ζευγάρι πόζαρε σε ένα από τα κτίρια που ανήκουν στον Χάρι, στη Λεωφόρο Παρκ της Νέας Υόρκης. Ελάχιστοι παρατήρησαν ότι η υπέροχη θέα –μεταξύ άλλων– περιελάμβανε και το διαμέρισμα της πρώην συζύγου του…