Το μοναστήρι 1000 ετών που παρ’ ολίγο να μετατραπεί από τους Τούρκους σε ξενοδοχείο!

Τη δεκαετία του 1990 είχαν ξεσηκωθεί και οι πέτρες στο άκουσμα της είδησης. Οι Τουρκοκύπριοι άρχισαν να μεταφέρουν το πρώτο φορτίο τσιακκίλι για να μετατρέψουν ένα βυζαντινό μοναστήρι σε… ξενοδοχείο. Τότε ενεργοποιήθηκαν τόσο οι Ελληνοκύπριοι όσο και οι Αρμένιοι του νησιού. Το πανέμορφο Αρμενομονάστηρο που βρίσκεται σφηνωμένο στα 520 μέτρα στον Πενταδάκτυλο της Κύπρου, κινδύνεψε δύο φορές από τα σχέδια κάποιων στα Κατεχόμενα. Η ιεροσυλία ευτυχώς αποσοβήθηκε και σήμερα φαίνεται να περιμένει καλύτερες μέρες.

Το μοναστήρι αρχικά ιδρύθηκε περί το έτος 1.000 μ.Χ. εις μνήμην του Αγίου Μακαρίου του Ερημίτη της Αλεξάνδρειας που η παράδοση τον ήθελε να είχε ασκητέψει στην περιοχή. «Μέχρι το 1425 είχε περιέλθει στην κατοχή της Αρμενικής Εκκλησίας, με μοναχούς που ήταν γνωστοί για τους αυστηρότατους κανόνες ασκητικής ζωής και θρησκευτικής μετάνοιας που ακολουθούσαν. Επί Τουρκοκρατίας ήταν γνωστό ως το Κυανούν Μοναστήρι, λόγω του μπλε χρώματος που είχαν οι πόρτες και τα παραθυρόφυλλά του. Υπήρξε δημοφιλές προσκύνημα για Αρμένιους και μη, καθώς και σταθμός για περιηγητές καθ` οδόν προς τους Αγίους Τόπους» όπως αναφέρεται στο ΚΥΠΕ.

Το μοναστήρι, μετά τις πρώτες εκτεταμένες σφαγές των Αρμενίων από τους Τούρκους κατά το 1895/6, βοήθησε στη συντήρηση αρμενικού ορφανοτροφείου που ιδρύθηκε στη Λευκωσία για περίθαλψη μερικών παιδιών. Στον δε χώρο του μοναστηριού χρησιμοποιούσαν τα ορφανά παιδιά και ως τόπο εξοχής τα καλοκαίρια.

Φαίνεται ότι αργότερα το μοναστήρι δεν είχε μεγάλο αριθμό μοναχών ούτε, αλλά διατηρούσε στενή και συνεχή επαφή με το αρμενικό πατριαρχείο της Κιλικίας, από το οποίο πολλοί αξιωματούχοι επισκέπτονταν συχνά το μοναστήρι κατά καιρούς, μερικοί μάλιστα παρέμεναν και για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Σε παλαιότερες εποχές το μοναστήρι ήταν επίσης χώρος προσκυνήματος για Αρμενίους άλλων χωρών που ταξίδευαν προς ή από τους Αγίους Τόπους.

Τουρκική εισβολή και καταστροφή

Εδώ κι αρκετά χρόνια δεν υπάρχουν μοναχοί στο μοναστήρι, την δε περιουσία του διαχειριζόταν μέχρι το 1974 η αρμενική Εκκλησία της Κύπρου που υπάγεται στον Μεγάλο Οίκο της Κιλικίας που εδρεύει στο Λίβανο. Τα έσοδα από την περιουσία του Αρμενομονάστηρου διετίθεντο υπέρ της αρμενικής κοινότητας της Κύπρου. Από το 1974 το μοναστήρι είναι απρόσιτο γιατί βρίσκεται στο κατεχόμενο από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής τμήμα της Κύπρου. Πλέον θα ήταν στρατιωτική ζώνη που κάθε πρόσβαση ήταν αδύνατη.

Μετά την τουρκική εισβολή, το Αρμενομονάστηρο καταλήφθηκε στις 14-16 Αυγούστου του 1974). Η Τουρκία και το κατοχικό καθεστώς φρόντισαν να στεγάσουν παράνομους έποικους από την Ανατολία στο μοναστήρι, ενώ τη δεκαετία του 1980 χρησιμοποιήθηκε από τις κατοχικές αρχές ασφαλείας. Όπως αναφέρεται από τον Αλέκανδρο-Μιχαήλ Χατζηλύρα, το σύμπλεγμα υπέστη μερικές ζημιές από την μεγάλη πυρκαγιά του 1995. Το 1997 το κατοχικός καθεστώς το νοίκιασε σε έναν Τούρκο επιχειρηματία που ήθελε να το μετατρέψει σε ξενοδοχείο. Ωστόσο υπήρξη αντίσταση σε έναν τέτοιο σχέδιο και το σχέδιο ανατράπηκε το 1999.

«Τότε μεταφέρθηκε και το πρώτο φορτίο τσιακκίλι για να μετατραπεί το Αρμενομονάστηρο σε τουριστικό κατάλυμα» θυμάται ο συμπρόεδρος της δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομία, Τάκης Χατζηδημητρίου. «Ξεσηκώθηκαν οι Αρμένιοι, κινητοποιηθήκαμε όλοι, υπήρξε διεθνής αντίδραση και το σχέδιο ματαιώθηκε». Ύστερα από λίγα χρόνια όμως, το 2005, ο ίδιος επιχειρηματίας ξαναχτύπησε εμπλουτίζοντας το αρχικό του σχέδιο: εκτός από ξενοδοχείο ήθελε να το κάνει κέντρο διασκέδασης! Χάρη στις οργανωμένες προσπάθειες, το κατοχικό “Τμήμα Αρχαιοτήτων” του ψευδοκράτους ακύρωσε ξανά τα σχέδια αυτά τον Δεκέμβριο του 2005.

Το 2007, χάρη στον εκπρόσωπο των Αρμενίων, Βαρτκές Μαχτεσιάν, αναβίωσε το ετήσιο προσκύνημα. Αυτό πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή της Μητρόπολης και υπό την επιτήρηση της ΟΥΝΦΙΚΥΠ και συμμετείχαν 250 πιστοί. Αυτό συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια ενώ στις 17 Ιουνίου του 2016, με την ΚΔΠ 189/2016 ανακηρύχθηκε αρχαίο μνημείο.

Αποκατάσταση και αλληλεγγύη

Στα τέλη του 2019 ήρθε ένα χαρμόσυνο νέο: Ο Σώτος Κτωρής, μέλος της δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά ανακοίνωσε διαδικτυακά ότι θα ξεκινούσαν εργασίες αποκατάστασης του μνημείου. Πρέπει να σημειώθεί ότι σημαντικοί Τουρκοκύπριοι έπαιξαν ρόλο ώστε να διασωθεί αυτό το θρησκευτικό μνημείο από τα τουρκικά χέρια. «Τη μέρα που ήρθε στην Τεχνική Επιτροπή ο Ali Tuncay (Τουρκοκύπριος συμπρόεδρος της Επιτροπής) και μας ανακοίνωσε ότι μπορούμε να προχωρήσουμε [στη αποκατάσταση] ήταν μέρα γιορτής. Αρχίσαμε τις διαδικασίες» είχε δηλώσει ο Τάκης Χατζηδημητρίου. «Ένα από τα πρώτα μνημεία που η Τεχνική Επιτροπή ζήτησε να συντηρηθούν ήταν και το Αρμενομονάστηρο, το Σουρπ Μακάρ. Η πρόσβαση ήταν δύσκολη, ήταν σε περιοχή που εθεωρείτο στρατιωτική ζώνη. Επιμέναμε». 

Οι εργασίες αναστύλωσης ξεκίνησαν με τη στήριξη της ΕΕ και υποτίθεται ότι θα έπρεπε να ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος του 2020. Τα έργα θα υλοποιούνταν με την τεχνική στήριξη του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) στην Κύπρο και την δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομία. Αυτή θα ήταν η πρώτη φάση συντήρησης του μοναστηριού σύμφωνα με τον κ.Χατζηδημητρίουπου ύψους 400.000 ευρώ με χρηματοδότηση της ΕΕ. Η συντήρηση θα αφορούσε τον ναό του μοναστηριού και τα παλαιότερα κελιά που υπάρχουν γύρω από αυτόν. Για όλα τα άλλα θα υπάρξει κάποια στήριξη εν αναμονή εξεύρεσης πόρων για να συνεχίσουμε, πρόσθεσε.

Ο κ. Χατζηδημητρίου είπε πως για τη διεκπεραίωση των εργασιών, που θα υλοποιηθούν με την τεχνική στήριξη του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) στην Κύπρο θα εργαστεί δικοινοτική ομάδα εργολάβων και μελετητών. Τα σχετικά συμβόλαια υπογράφηκαν στα τέλη του 2019, μετά την προκήρυξη και την κατακύρωση των προσφορών, και οι εργασίες θα ξεκίνησαν στις αρχές του 2020. Πρόκειται για την πρώτη παρέμβαση που γίνεται στο μοναστήρι.

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που έδωσαν οι υπεύθυνοι τα έργα αποκατάστασης θα έπρεπε να είχαν ολοκληρωθεί. Ωστόσο, «λόγω πολύ σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίστηκαν από κοινού από Ελληνοκύπριους, Τουρκοκύπριους και το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη» όπως είπε ο κ. Χατζηδημητρίου υπήρξε καθυστέρηση.

«Εκείνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι με την έναρξη των έργων συντήρησης ένα σπουδαίο μνημείο της ιστορίας της Κύπρου αγκαλιάζεται από όλους μας με αγάπη: Αρμένιους Ελληνοκύπριους, Τουρκοκύπριους Μαρωνίτες και Λατίνους. Όλοι μαζί οικοδομούμε μέσα από τα μνημεία την αυριανή Κύπρο της αλληλοκατανόησης του αλληλοσεβασμού και της ειρήνης», πρόσθεσε σε ανάρτησή του ο κ. Χατζηδημητρίου.