Το “ΝΕΟΝ Καπνεργοστάσιον” – Από βιομηχανικό κτίριο Κέντρο Πολιτισμού

Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης και ανακαίνισης στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, γνωστό σήμερα ως Βιβλιοθήκη και Τυπογραφείο της Βουλής, την οποία χρηματοδότησε εξ ολοκλήρου ο Οργανισμός ΝΕΟΝ. Το αναμορφωμένο κτίριο είναι πλέον πανέτοιμο να φιλοξενήσει το Πολιτιστικό Πρόγραμμα Σύγχρονης Τέχνης 2021, το οποίο θα πραγματοποιηθεί από από τις 12 Ιουνίου έως το τέλος Δεκεμβρίου 2021.

Σκοπός των εργασιών αποκατάστασης στο κτίριο του πρώην Καπνεργοστασίου ήταν για να αναδειχθεί αυτό το ιστορικό βιομηχανικό κτίριο σε έναν σύγχρονο πολιτιστικό και κοινωνικό χώρο. Έναν χώρο που θα είναι ανοιχτός για όλους και θα αποτελεί δυναμικό κέντρο συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών. Αυτό ήταν το κίνητρο και η πρόκληση για τον Πολιτιστικό και Αναπτυξιακό Οργανισμό κοινής ωφέλειας ΝΕΟΝ, τον οποίο ίδρυσε το 2013 ο συλλέκτης και επιχειρηματίας, πρώην πρόεδρος του ΣΕΒ, Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Φιλοδοξία του ΝΕΟΝ είναι άλλωστε, να φέρει τη σύγχρονη τέχνη κοντά στο ευρύ κοινό, αξιοποιώντας χώρους που συχνά παραμένουν πολιτιστικά ανεκμετάλλευτοι.

Η ανακαίνιση του ιστορικού κτιρίου του Καπνεργοστασίου της οδού Λένορμαν πληρούσε στο έπακρο τους στρατηγικούς στόχους του Οργανισμού ΝΕΟΝ για την ανάδειξη αυτών των εμβληματικών χώρων, έτσι ώστε να έλθουν στο προσκήνιο της πολιτιστικής δράσης. Και όλο αυτό στην προσπάθεια αναβάθμισης της καθημερινότητας του σύγχρονου πολίτη, μέσα από συναντήσεις με την σύγχρονη τέχνη στον ιστό της πόλης.

Οι εργασίες αποκατάστασης

Σημειώνεται ότι από τα συνολικά 19.000 τμ του κτιρίου, μεγάλο μέρος καταλαμβάνουν σήμερα η Βιβλιοθήκη και το Τυπογραφείο της Βουλής. Η αναμόρφωση, η οποία ολοκληρώθηκε αυτές τις ημέρες, αφορά την ισόγεια βόρεια-βορειοδυτική πτέρυγα, το αίθριο και το κτίριο του πρώην τελωνείου, τα οποία εκτείνονται σε συνολική επιφάνεια περίπου 6.500 τμ. Πρόκειται δε για χώρους που μέχρι πρόσφατα παρέμεναν κλειστοί.

Σύμφωνα με τους υπέυθυνους, οι παρεμβάσεις στο τμήμα του κτιρίου έχουν στόχο την ολοκλήρωση της επισκευής τους και την λειτουργική επανεκκίνησή τους. στο πλαίσιο αυτό, αφού εκπονήθηκαν αρχιτεκτονικές μελέτες και συμβουλευτικές εκθέσεις, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών της Βουλής, έγιναν οικοδομικές εργασίες, όπως επισκευή τοιχοποιών, δαπέδων και κουφωμάτων, βαφές και επίπλωση.

Παραλλήλως έγιναν εργασίες ανάπτυξης και επέκτασης των δικτύων υποδομής (ηλεκτρικές και υδραυλικές εγκαταστάσεις), εκθεσιακού φωτισμού, επικοινωνίας (internet, open WiFi), κλιματισμού και συστημάτων ασφάλειας-πυρανίχνευσης, καθώς και αναβατορίων ΑΜΕΑ. Έργα, τα οποία αποτελούν συνέχεια των εργασιών που είχαν προηγηθεί τα προηγούμενα χρόνια στους υπόλοιπους χώρους του κτιρίου. Το κόστος της αναβάθμισης του χώρο, ο οποίος παραμένει στη διαχείριση της Βουλής των Ελλήνων για τη φιλοξενία και διοργάνωση πολιτιστικών και κοινωνικών εκδηλώσεων, ανήλθε σε περίπου 1,2 εκατ. ευρώ, ποσό το οποίο καλύφθηκε εξ ολοκλήρου από τον οργανισμό ΝΕΟΝ και τον ιδρυτή του Δημήτρη Δασκαλόπουλο.

Η έκθεση που άνοιξε την “Πύλη”

Αναφερόμενος στις εργασίες αποκατάστασης, ο Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών της Βουλής, Μηχανολόγος Μηχανικός ΕΜΠ και MBA, Παναγιώτης Πολυχρονόπουλος, τόνισε ότι δημιουργήθηκε ένας χώρος που θα συμβάλλει στην πολιτιστική αναβάθμιση της περιοχής. Ο ίδιος σημείωσε, ότι μετά το πέρας του Προγράμματος Σύγχρονης Τέχνης 2021, «το σύνολο του εξοπλισμού και οι υποδομές παραμένουν ως δωρεά στο κτίριο και οι χώροι αυτοί, σε συνδυασμό με τη λειτουργία τμημάτων της Βιβλιοθήκης της Βουλής, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ανάλογα πολιτιστικά και εκπαιδευτικά προγράμματα και δρώμενα».

Για ένα «απαιτητικό έργο», το οποίο ολοκληρώθηκε μέσα από την εποικοδομητική συνεργασία με την Τεχνική Υπηρεσία της Βουλής, μίλησε ο υπεύθυνος Αρχιτεκτονικού σχεδιασμού του ΝΕΟΝ, αρχιτέκτονας ΕΜΠ, Φάνης Καφαντάρης. Ο ίδιος τόνισε ότι η συνεργασία ξεκίνησε «από το σκοπό της παρουσίασης μιας περιοδικής έκθεσης σύγχρονης τέχνης» και οδήγησε στη «δημιουργία ενός σύγχρονου και πλήρως εξοπλισμένου εκθεσιακού χώρου στο κέντρο της πόλης». Κατέληξε  δε επισημαίνοντας ότι η όλη προσπάθεια χαρακτηρίστηκε από τον σεβασμό προς το ιστορικό κτίριο, το οποίο αποτελεί σημαντικότατο «αποτύπωμα της εγχώριας βιομηχανικής κληρονομιάς και της ανάπτυξης της πρωτεύουσας».

Σημειώνεται ότι αυτός ο νέος χώρος πολιτισμού θα φιλοξενήσει, από τις 12 Ιουνίου  έως το τέλος Δεκεμβρίου 2021, την έκθεση σύγχρονης τέχνης “Portals | Πύλη”, την οποία διοργανώνει ο Οργανισμός ΝΕΟΝ (επιμέλεια Ελίνας Κουντούρη και Madeleine Grynsztejn). Η έκθεση διοργανώνεται στο πλαίσιο του Πολιτιστικού Προγράμματος Σύγχρονης Τέχνης 2021, το οποίο είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας της Βουλής και του Οργανισμού.

Καπνεργοστάσιο: Ένας αιώνας ιστορία

Το Καπνεργοστάσιο της οδού Λένορμαν ήταν το δεύτερο δημόσιο καπνεργοστάσιο της Αθήνας και κατασκευάστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο, όταν κρίθηκε ανεπαρκές το πρώτο, στην οδό Αριστοτέλους. Η μελέτη για την ανέγερση του κτιρίου εκπονήθηκε από τους πολιτικούς μηχανικούς Π. Αθανασάκη και Αν. Λιγδόπουλο και η εργολαβία για την κατασκευή του ανατέθηκε στον πολιτικό μηχανικό Ν. Γαβαλά.

Το “Καπνεργοστάσιον” Άρχισε να κτίζεται το 1928 και λειτούργησε το 1930. Το κτίριο, με συνολικό εμβαδόν 19.000 τμ και επιφάνεια ορόφου 6.500 τμ περίπου, είναι διώροφο με ημιυπόγειο, στεγάζεται με δώμα και αναπτύσσεται σε τετράγωνη κάτοψη διαστάσεων 84×87 μέτρων. Αποτελείται από τέσσερις πτέρυγες, παραταγμένες περιμετρικά του οικοδομικού τετραγώνου, οι οποίες εσωτερικά δημιουργούν μία μεγάλη τετράπλευρη υαλοσκεπή αυλή, 1000 τμ, ο μεταλλικός σκελετός της οποίας  κατασκευάστηκε από την ελληνική εταιρεία Β.Ι.Ο.

Στον χώρο στεγάστηκαν, κατά περιόδους, αρκετές καπνοβιομηχανίες, βιομηχανίες κοπής και συσκευασίας καπνού, καθώς και βιομηχανίες παραγωγής τσιγάρων και πούρων. Λειτούργησαν επίσης αποθήκες, τελωνείο, εστιατόρια για τους εργαζομένους, καθώς και οικία για τον φύλακα του κτιρίου. Η χρήση του συγκροτήματος δεν σταματά όμως εδώ.

Κατά καιρούς, τμήματα του κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν και για άλλες χρήσεις, όπως φυλακές και καταφύγιο προσφύγων. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα το κτίριο χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση υπηρεσιών, όπως το Ελεγκτικό Συνέδριο, η Προεδρία της Κυβέρνησης και το Υπουργείο Οικονομικών. Το 1989, το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε το Δημόσιο Καπνεργοστάσιο της οδού Λένορμαν ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, μαζί με τον μηχανολογικό εξοπλισμό του.

Στις αρχές της δεκαετίας 1990, χώροι του κτιρίου παραχωρήθηκαν στη Βουλή των Ελλήνων, προκειμένου να στεγαστούν τμήματα των εκδόσεων και της βιβλιοθήκης της. Το 2000, με πράξη της Κτηματικής Εταιρίας του Δημοσίου, το κτίριο παραχωρήθηκε εξ ολοκλήρου στη Βουλή των Ελλήνων και το 2008 ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση των εξωτερικών όψεων, ενώ το 2016 η αποκατάσταση της μεταλλικής στέγης του αιθρίου.

Σήμερα στο κτίριο στεγάζονται η Διεύθυνση Εκδόσεων της Βουλής και το Τμήμα Βιβλιοθήκης Πόλης και Διαχείρισης Συστημάτων Βιβλιοθήκης, καθώς και το Τμήμα Διατήρησης και Συντήρησης Έντυπου Υλικού και Έργων Τέχνης και, προσωρινά, το Τμήμα Μπενακείου Βιβλιοθήκης και Συλλογών Πολιτικών Προσωπικοτήτων της Διεύθυνσης Βιβλιοθήκης της Βουλής. Καθώς φιλοξενεί το μεγαλύτερο μέρος των συλλογών της, η Βιβλιοθήκη της Βουλής επιδιώκει, μέσα από μια σειρά ανοιχτών δράσεων, να μετουσιώσει αυτό το εμβληματικό βιομηχανικό κτήριο σε συνεκτικό ιστό της περιοχής και κύτταρο πολιτισμού για την τοπική κοινωνία και την ευρύτερη περιοχή.