Το σχολείο που φοίτησαν Αλέκος Σακελλάριος, Κορνήλιος Καστοριάδης και άλλοι…

Στο προηγούμενο άρθρο προχωρήσαμε σε μία ιστορική αναδρομή του προγράμματος των νέων σχολικών κτιρίων της κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου. Παραδειγματικό σχολείο αυτού του προγράμματος είναι το συγκρότημα των διδακτηρίων “Ο Νομικός” στην αραιοκατοικημένη συνοικία των Πατησίων, κάτω από την Πλατεία Κολιάτσου, κυριολεκτικά στην εξοχή, με πεύκα, με κυπαρίσσια, με πρασινάδα, και με μικρή ταβέρνα γραφική, τα “Κανάρια”, στην οποία πλήθος καναρινιών μέσα σε κλουβιά κελαηδούσε ―τελείως διαφορετική από την τωρινή εικόνα.

Πήρε την επωνυμία του από τον Αιγυπτιώτη, με καταγωγή από την Αμοργό, τυπογράφο και εκδότη Μιχαήλ Κ. Νομικό (π. 1840-1900), που κληροδότησε το οικόπεδο και το σπίτι του για σχολείο, το Η’ Γυμνάσιο Αθηνών. Πρόδρομες έδρες του ήταν οίκημα στην οδό Μιχαήλ Βόδα 26 από το 1914 και διώροφο στη γωνία των οδών Επτανήσου και Σύρου από το 1916 έως το 1926. Την ιστορία των διδακτηρίων την αφηγούνται δύο βιβλία, που οφείλονται στον ζήλο τεσσάρων αποφοίτων του (της Ρούλας Κοντογιάννη το ένα και των Έφης Αρβανίτου, Νάντιας Παναγουλέα και Μάιας Ρούτσου το άλλο), εκδόσεις του 2003.

Το συγκρότημα των διδακτηρίων “Ο Νομικός” το σχεδίασε ο Γεώργιος Πάνζαρης από το 1925 έως το 1931 και ο θεμέλιος λίθος του μπήκε το 1926. Είχαν προβλεφθεί δύο δημοτικά και δύο γυμνάσια, αίθουσα εορτών, ναό, υπόστεγα, εστιατόριο και λουτρά, με τοιχοποιία από λιθοδομή, δοκούς πλάκες από σιδηροπαγές σκυροκονίαμα. Η δαπάνη του ανήλθε στις 13.333.000 δρχ.

Ο Πάνζαρης είχε διοριστεί το 1923 στην Τεχνική Υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας, έχοντας αναλάβει τη μελέτη και άλλων διδακτηριακών κτηρίων κατά τη δεκαετία του 1930. Είχε μελετήσει επίσης το Γυμναστήριο Φωκιανού απέναντι από το Καλλιμάρμαρο το 1927, το κολυμβητήριο του Ολυμπιακού στο Πασαλιμάνι, την εξέδρα και το γήπεδο Καραϊσκάκη, το τουριστικό περίπτερο στο Σούνιο το 1929, τους ξενώνες Αγίας Βαρβάρας στο Δαφνί και τον ναό στη βάση του φράγματος της λίμνης του Μαραθώνα. Μέλος αθλητικών και κοινωνικών φορέων, τακτικός εταίρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, έλαβε έπαινο από την Ακαδημία Αθηνών για την έκθεσή του τη σχετική με τις ζημιές στα ελληνικά σχολεία από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Αλέκος Σακελλάριος για το σχολείο

Σώζεται η εντύπωση ενός τότε μαθητή, του Αλέκου Σακελλάριου (1913-1991), στο αυτοβιογραφικό Λες και ήταν χθες… (Αθήνα χ.χ. [1990]), για το νέο σχολείο: «Συνηθισμένοι από το στρίμωγμα μέσα σε μικρές, σκοτεινές και ακατάλληλες αίθουσες διδασκαλίας, μείναμε κατάπληκτοι από την πολυτέλεια του νέου μας σχολείου. Όλα καινούρια, όλα λαμπερά, όλα απαστράπτοντα. Μεγάλες φωτεινές αίθουσες με ολοκαίνουρια θρανία, που δεν είχε προλάβει ακόμα κανένας μαθητής να χαράξει με σουγιά το όνομά του, ατέλειωτος διάδρομος, πεντακάθαρες τουαλέτες, εργαστήρια Φυσικής και Χημείας με όλα τα όργανα για τα σχετικά μαθήματα και μια αυλή ατέλειωτη, χωρίς μάντρα, χωρίς περίφραξη, χωρίς σύνορα».

Καθηγητές και μαθητές

Πρώτος γυμνασιάρχης του Η’ Γυμνασίου Αθηνών ήταν ο Δημήτριος Γ. Ρηγόπουλος, τον οποίον είχε ως έμπνευση για τον γυμνασιάρχη «Βεβαίως, βεβαίως!» Χρήστο Τσαγανέα (1906-1976) ο απόφοιτος του σχολείου Αλέκος Σακελλάριος στην ταινία του Το ξύλο βγήκε απ’ τον παράδεισο (1959). Ο καθηγητής της Γυμναστικής Ορέστης Μακρής (1898-1975) στην ίδια ταινία είναι βασισμένος στον γυμναστή Γκίκα, που δίδασκε τα σχολικά χρόνια του Σακελλάριου.

Στο εκπαιδευτικό προσωπικό του Η’ Γυμνασίου Αθηνών συναριθμούνται μεταγενέστεροι πανεπιστημιακοί: ο καθηγητής της Λαογραφίας στο ΕΚΠΑ Γεώργιος Α. Μέγας (1893-1976), ο καθηγητής της Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Δημήτριος Σ. Λουκάτος (1908-2003), αλλά και ο γλύπτης Ιωάννης Ιωάννου (1870-1942), ο γραμματέας της Εθνικής Πινακοθήκης, υποδιευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών, διευθυντής Γραμμάτων και Καλών Τεχνών του Υπουργείου Παιδείας και ζωγράφος Νικόλαος Δ. Καλογερόπουλος (1889-1957), ο ιστορικός του νεοελληνικού θεάτρου Γιάννης Σιδέρης (1898-1975), και η καθηγήτρια της Μουσικής και πεζογράφος Λιλίκα Νάκου (1899/1903/1904-1989).

Από τα θρανία του σχολείου, εκτός από τον Σακελλάριο, πέρασαν, μεταξύ άλλων, ο δημοσιογράφος Κώστας Παράσχος (1912-2000), ο αρχιεκφωνητής του ΕΙΡ Τζων Βεϊνόγλου (1914-1985), ο διευθυντής ορχήστρας Δημήτρης Χωραφάς (1914-2004), ο γιατρός και πολιτικός Σπύρος Δοξιάδης (1917-1991), ο ζωγράφος, σκιτσογράφος και θεατρικός συγγραφέας Μποστ (Χρύσανθος/Μέντης Μποσταντζόγλου, 1918-1995), ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Γρηγορίου (1919-2005), ο υφηγητής της Λατινικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ και κατόπιν καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στην Αμερική Πέτρος Κολακλίδης (1920-1985).

Επίσης, εκεί μαθήτευσαν ο πολιτικός Χαράλαμπος Πρωτοπαπάς (1920-2011), οι δημοσιογράφοι Κώστας Νίτσος (1920-2015) και Γιάννης Λάμψας (1921-2002), ο ηθοποιός Τάκης Μηλιάδης (1922-1985), ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης (1922-1997), ο θεατρικός συγγραφέας Μανώλης Κορρές (1922-1998), ο σκηνοθέτης και μεταφραστής Μίνως Βολανάκης (1925-1999).

Το παρεκκλήσιο

Στην αυλή των διδακτηρίων “Ο Νομικός” ένας άλλος αρχιτέκτων που έχει συμμετάσχει στο πρόγραμμα των νέων σχολικών κτηρίων, ο Νικόλαος Μητσάκης σχεδίασε το 1934 ναΐσκο, εκπληρώνοντας την επιθυμία του δωρητή τους Μιχαήλ Κ. Νομικού. Αφιερωμένος για ευνόητο λόγο στους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ, είναι μονόχωρος και ενιαίος, σαν είδος ανοιχτού εγκάρσιου βωμού, χωρίς θόλο, με τον σκοπό οι 2000 μαθητές να παρακολουθούν και να μετέχουν απευθείας στις ιερές ακολουθίες, δηλαδή να αποτελούν οι ίδιοι την εκκλησία! Κατόπιν τροποποιήθηκε και έκλεισε…

Την ιστόρηση του μικρού κτηρίου ανέλαβε ο φίλος του Μητσάκη Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957), ο οποίος ολοκλήρωσε την αγιογράφηση του μητροπολιτικού ναού της Άμφισσας με τεχνογνωσία αρμονικών χαράξεων που του προσέφεραν οι φίλοι του αρχιτέκτονες Μητσάκης, Πικιώνης και Ευάγγελος Ρουσσόπουλος (1901-1963). Τις χαράξεις αυτές τις ανέπτυξε σε δυνατές σχεδιαστικές γραμμές και σε έντονα αντιθετικά χρώματα.

Τελική κρίση για το παρεκκλήσιο θα εξέφεραν ο καθηγητής του ΕΜΠ Αναστάσιος Κ. Ορλάνδος (1887-1979), ο Ζάχος, ο καθηγητής της ΑΣΚΤ Κωστής Παρθένης (1878-1967) και ο Πικιώνης. Οι τοιχογραφίες δυστυχώς ασβεστώθηκαν από τους Γερμανούς στις αρχές της δεκαετίας του 1940, ενώ αποκαλύφθηκαν αρκετές δεκαετίες αργότερα, στις μέρες μας. 

Σήμερα

Τα διδακτήρια “Ο Νομικός” έζησαν πολλά μέσα στα χρόνια, φιλοξενώντας σχολεία ημερήσια και νυχτερινά, δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια αμιγή και μικτά, με πλήθος μαθητών και από το 1939 επίσης μαθητριών. Σήμερα στεγάζουν το 8ο Γυμνάσιο-Λύκειο, το 1ο Εσπερινό Γενικό Λύκειο και το 6ο Ειδικό Νηπιαγωγείο.

.Μπροστά στην αυλή στέκει μόνο του το μαρμάρινο βάθρο της προτομής του δωρητή τους Μιχαήλ Κ. Νομικού. Φιλοτεχνημένη σε χαλκοκασσίτερο από τον γλύπτη Λέανδρο Β. Τσιμένη (1909-1990), με βάση παλαιά φωτογραφία που έχει αντιγραφεί σε ελαιογραφία, η προτομή αποκαλύφθηκε το 1969 ως προσφορά ευγνωμοσύνης του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων των σχολείων, επί προεδρίας του αποφοίτου τους, δημοσιογράφου Μηνά Λαμπρινίδη (1920-2004), με δική του πρόταση. Όμως παραμένει πια μακριά από το άχρηστο πλέον βάθρο της…