Το ταξίμι στο ρεμπέτικο τραγούδι θέλει βιρτουόζο…

Ταξίμια ονομάζουμε τους αυτοσχεδιασμούς που κάνει ένα όργανο στην αρχή της εκτέλεσης ενός μουσικού κομματιού. Βέβαια, άμα ο οργανοπαίκτης είναι μερακλής και παίζει με συναίσθημα, συμβαίνει να κάνει ταξίμι και μέσα στο τραγούδι. Ο όρος έχει έρθει από την μουσική παράδοση της Ανατολής. Συγκεκριμένα, η λέξη ταξίμι έχει αραβική προέλευση. Τaksim στην αραβική σημαίνει διαίρεση. Τα ταξίμια εκτελούνται από σολιστικά όργανα (μπουζούκι, μπαγλαμά όταν σολάρει, ούτι κ.λ.π.)

Για να παίξει ταξίμι ο μπουζουκτσής επιλέγει πρώτα τον δρόμο που θα το παίξει, με σημείο αναφοράς, πάντα, τα συναισθήματά του. Στην συνέχεια, χαλαρός, αφήνει τον εαυτό του ελεύθερο, να βγάλει τα σώψυχά του.

Ο οργανοποιός Κυριάκος Λαζαρίδης, αναφέρει τον Γιοβάν Τσαούς, ως πρώτον διδάξαντα ταξίμια τους ρεμπέτες των πρώτων πάλκων: «Ο πρώτος που έπαιζε εδώ ταξίμια, όλοι από αυτόν μάθανε, όλοι αυτόν ακούσανε. Βυζαντινά έπαιζε, αλά Τούρκα, ό,τι ήθελες. Όλοι ακολουθήσανε αυτόν. Κι εγώ όσα ταξίμια ξέρω και παίζω, από τον Γιοβάν Τσαούς τα έμαθα…».

Μία συζήτηση με τον Μάρκο Βαμβακάρη 

Στην αυτοβιογραφία τού Μάρκου Βαμβακάρη, που κατέγραψε η κ. Αγγελική Βέλλου-Κάιλ, υπάρχει καταχωρημένη και η παρακάτω διαφωτιστική συζήτηση με τον συνθέτη:

Ε.: Τα ταξίμια, οι δρόμοι, τι ρόλο παίζουνε στο φτιάξιμο της μουσικής;

Α.: Π.χ., αυτό τώρα είναι νιαβέντι, αρχίζει από το ταξίμι νιαβέντι. Το ταξίμι είναι η αρχή. Βάζει το βιολί και παίζει στον δρόμο νιαβέντι.

Ε.: Το ταξίμι και ο δρόμος το ίδιο πράμα είναι;

Α.: Ο. κάθε δρόμος, το νιαβέντι, το ράστι, το χετζάζ κ.λ.π. έχει και το ταξίμι του. Το ταξίμι το ’κάνες, τελείωσε. Ο δρόμος είναι δρόμος.

Ε.: Το ταξίμι δεν επηρεάζεται από το τραγούδι που θα παίζετε μετά από αυτό;

Α.: Βέβαια, από τον κάθε σκοπό που θα παίζεις επηρεάζεται το ταξίμι. Π.χ., θα παίζω τη “Φραγκοσυριανή”, επηρεάζεται το ταξίμι. Ακούς ότι είναι νιαβέντι.

Ε.: Ας πούμε ότι αρχινάτε τη “Φραγκοσυριανή” με ένα άλλο νιαβέντι.

Α.: Κανένα άλλο νιαβέντι δεν είναι. Ένα είναι το νιαβέντι.

Ε.: Καλά, ας πάρουμε τη “Φραγκοσυριανή” και τα “Ματόκλαδά σου λάμπουν”. Και τα δύο είναι στον δρόμο του νιαβέντι. Θα αρχίσετε πρώτα με το ταξίμι και μετά θα τραγουδήσετε τη “Φραγκοσυριανή”. Μετά τα “Ματόκλαδά σου λάμπουν”, μα πρώτα το ταξίμι και μετά το τραγούδι. Εκείνο το ταξίμι θα είναι το ίδιο;

Α.: Το ίδιο κι απαράλλαχτο, σε τίποτα δεν αλλάζει, μόνο θα αλλάζει αν είναι 9/8 ή 2/4 στον ρυ8μό, 2/4 είναι τα χασάπικα και 9/8 τα ζεμπέκικα.

«Το ταξίμι απαιτεί βιρτουόζο»

«Το ρεμπέτικο τραγούδι αρχίζει, όπως είναι γνωστό, με μια μουσική εισαγωγή, με ένα σόλο μπουζούκι και μετά μπαίνουν οι φωνές ή η φωνή και τ’ άλλα συνοδευτικά όργανα (μπαγλαμαδάκι, κιθάρα, ακορντεόν, δεύτερο μπουζούκι, τουμπελέκι κ.λ.π.). Για το εισαγωγικό σόλο χρησιμοποιείται ο όρος ταξίμ, που είναι αραβικής καταγωγής και σημαίνει διαχωρισμός. Με το ταξίμ γίνεται η εισαγωγή στο μουσικό κλίμα, στη μουσική αίσθηση που θέλει να μεταδώσει ο οργανοπαίκτης, ο οποίος μας εισάγει συγχρόνως στον μουσικό δρόμο ή μακάμι, πάνω στο φόντο του οποίου θα εξελιχθεί όλο το τραγούδι, όλη η μελωδία, όλος ο ρυθμός.

Ο οργανοπαίκτης δεν ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες σχετικά με το πότε και το πώς πρέπει να εξελιχθεί ο μουσικός αυτοσχεδιασμός, ο οποίος μπορεί να έχει μεγάλη ή μικρή διάρκεια. Ο μοναδικός κανόνας που πρέπει να ακολουθήσει είναι ο συγκεκριμένος μουσικός δρόμος, ή μακάμ, που ο ίδιος οργανοπαίκτης έχει διαλέξει. Το σόλο του μπουζουκιού, το ταξίμ, παίζεται επίσης για να γίνει το πέρασμα από το ένα τραγούδι στο άλλο, από τον έναν στίχο στον άλλο, μέσα στο ίδιο το τραγούδι, όπως επίσης και σαν φινάλε ενός τραγουδιού…

…Η μουσική του ρεμπέτικου δεν είναι γραπτή, αλλά είναι βασισμένη πάνω στον αυτοσχεδιασμό, που μετά γίνεται συγκεκριμένη σύνδεση. Ο αυτοσχεδιασμός στη βάση του μουσικού ρυθμού, της μουσικής σύνδεσης, είναι άμεση αναφορά σε κάθε στιγμή της ζωής, είναι αυτό που δίνει τόση ενέργεια, ζωτικότητα και ιδιαιτερότητα σ’ αυτά τα τραγούδια». (Μαρία Κωνσταντινίδου –“Κοινωνιολογική Ιστορία του Ρεμπέτικου”).

Εδώ θέλω να σημειώσω ότι είναι δύσκολο η θεωρητική διατύπωση κάποιων όρων να παίξει καθοριστικό ρόλο στην πρακτική εφαρμογή. Χρειάζεται μακροχρόνια καθημερινή ενασχόληση με το μπουζούκι, για να αποκτήσει ο οργανοπαίκτης την ικανότητα να παίζει όμορφα ταξίμια και να αποδίδει σωστά τους δρόμους.

Ο Ηλίας Πετρόπουλος στο βιβλίο του “Ρεμπέτικα τραγούδια” τονίζει: «Το ταξίμι διαφέρει από την πενιά κατά τη διάρκεια, τον ρυθμό και την ουσιαστική αξία. Πενιά παίζει ο όποιος μπουζουκτσής. Το ταξίμι απαιτεί βιρτουόζο».