Το βαλς του Κιούμπρικ στους μακρινούς γαλαξίες

Η κινηματογραφική επιστημονική φαντασία, το πιο συναρπαστικό σινεμασκόπ από το μέλλον, ήρθε δυναμικά στο προσκήνιο με την ψηφιακή επανέκδοση της εμβληματικής ταινίας του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001:η οδύσσεια του διαστήματος» που προβάλλεται ήδη στους αθηναϊκούς κινηματογράφους.

Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1968, ταραγμένη χρονιά αλλά κι ένας μεγάλος σταθμός για την «ιστορία του μέλλοντος», όπως εύστοχα έχει χαρακτηριστεί η επιστημονική φαντασία. Τότε βγήκαν στις αίθουσες δύο ταινίες που άφησαν εποχή. Ο Κιούμπρικ παρουσίασε την «Οδύσσειά» του και ο Φράνκλιν Σάφνερ τον δυστοπικό «Πλανήτη των πιθήκων».

Ο Κιούμπρικ, έχοντας ως πρώτη ύλη για το σενάριό του μια ιστορία του Αρθουρ Κλαρκ, εμπιστεύτηκε την κλασική μουσική (Ρίχαρντ Στράους, Γιόχαν Στράους, Αράμ Χατσατουριάν, Γκιόργκι Λιγκέτι) για να δημιουργήσει μια χορογραφία στο αχανές του χωροχρόνου. Μια ταινία που κυλάει άλλοτε σαν βαλς στο χάος ενός μακρινού Γαλαξία, κι άλλοτε σαν μοντέρνο ψυχεδελικό ταξίδι αναζήτησης του μυστηρίου της ζωής.

Σήμερα, η αποκατεστημένη «Οδύσσεια» δεν κρύβει τις ρυτίδες της, αναδεικνύει όμως στο έπακρο τη γεωμετρία μιας κινηματογραφικής φόρμας που άλλαξε τα δεδομένα στην επιστημονική φαντασία μεταφέροντας το κέντρο βάρους της από την περιπέτεια ή τη θεαματική δράση στον στοχασμό γύρω από τη δημιουργία του κόσμου και την εξέλιξη του ανθρώπου.

Ας μην ξεχνάμε πως ο Κιούμπρικ δεν συνήθιζε να πρωτοτυπεί ως προς το θέμα που κάθε φορά πραγματευόταν. Ηταν ένας τελειομανής εστέτ που καταπιάστηκε με τα πιο κοινότοπα θέματα σαν να ’θελε να αποδείξει πως η μεγάλη τέχνη είναι πρωτίστως ζήτημα της φόρμας.

Φόνος στο διάστημα!

Υπάρχει και σασπένς στην ταινία, καθώς ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με το τέρας που ο ίδιος δημιούργησε: τη μηχανή. Στην «Οδύσσεια του διαστήματος» η απειλή αφορά στην αυτονόμηση του δημιουργήματος από τον δημιουργό του, ενώ ο φόνος στην ψυχρή «τελετουργική» αποσύνδεση της μνήμης του κεντρικού υπολογιστή που ελέγχει όλες τις λειτουργίες του διαστημοπλοίου.

Ο θάνατος εδώ δεν έχει δραματουργικό βάρος, όπως στις συνηθισμένες περιπέτειες μυστηρίου ή στα θρίλερ, απλώς σηματοδοτεί το τέλος ενός κύκλου και την αρχή ενός νέου. Ενα «σημείο μηδέν» στο οποίο αιωρείται το ερώτημα: ο άνθρωπος είναι σοφότερος ή επιστρέφει κάθε φορά στο πρώτο στάδιο της εξέλιξής του;

Στο «2001 η Οδύσσεια του διαστήματος» των Κλαρκ και Κιούμπρικ, η τύχη του μελλοντικού ταξιδιώτη στο διάστημα εξαρτάται από τη «συνείδηση» (πείτε το και εύρυθμη λειτουργία) της τεχνητής νοημοσύνης που στοιχειώνει σαν πνεύμα ένα αστρόπλοιο με προορισμό μια φανταστική Ιθάκη.