Τομή στην πολιτική ιστορία το νέο βιβλίο του Σταύρου Λυγερού για το Πολυτεχνείο

Αναγκαία, γιατί το Πολυτεχνείο εξακολουθεί -και θα εξακολουθεί -να αποτελεί ένα μετέωρο, μια πυκνή και συμπυκνωμένη σεισμική, ιστορική στιγμή της διαδρομής της ελληνικής νεολαίας και του λαού. Και ο Σταύρος Λυγερός ανταποκρίνεται σ΄ αυτήν την ανάγκη, με ευθύνη, με αντικειμενικότητα, με γνησιότητα. Πολύτιμη, γιατί είναι αληθινή και αδιαμφισβήτητη, γιατί ο καθένας και η καθεμιά έχει να δει, να μάθει, να σκεφθεί, να αποκαλύψει κάθε φάση μιας πολύμορφης πορείας, κυρίως του πρωταγωνιστή της περιόδου (δηλαδή, του φοιτητικού κινήματος) που τελικά όρισε την ίδρυση της 3ης Ελληνικής Δημοκρατίας. Τίμια και ειλικρινή, γιατί ακριβώς είναι τέτοια: τίμια και ειλικρινής. Μέγα προτέρημα σε εποχές μάλιστα σκοπιμοτήτων, κομματικών φαλκιδεύσεων, ψεύτικων, ψευδώνυμων και κίβδηλων προβολών και συμπεριφορών.

Κατάθεση πολλαπλά χρήσιμη, γιατί δεν υπάρχει Έλληνας και Ελληνίδα που θα ήθελε να ακουμπήσει στην πραγματικότητα του “μύθου του Πολυτεχνείου”, να ψηλαφίσει τα γεγονότα των τριών εκείνων πέτρινων αλλά και εκτυφλωτικών χρόνων της δικτατορίας (1972- 1974) και δεν θα βρει το υλικό, την ανάλυση, τις βήμα-βήμα μεταβάσεις -με δυο λόγια- την ιστορική αλήθεια στις 270 σελίδες του πονήματος του Σταύρου Λυγερού.

Δεν είμαι επαγγελματίας ιστορικός, αλλά ως ενεργός, πάντα, πολίτης, ως συμμέτοχος αυτής της γενιάς, είχα πάντα διαρκές ενδιαφέρον για κάθε έκδοση σχετική με τις εξελίξεις εκείνης της περιόδου. Ενδιαφέρον -παράλληλα, με τα προσωπικά πολιτικά μου βιώματα- για τα πολλαπλά επίπεδα των εξελίξεων, του δικτατορικού καθεστώτος και των εξαρτήσεων του από τον ιμπεριαλιστικό παράγοντα, της άτυπης τότε αντιπολίτευσης των προδικτατορικών κομμάτων και προσωπικοτήτων, των διώξεων και των στρατοδικείων, της ίδρυσης και δράσης των αντιστασιακών οργανώσεων στο εσωτερικό και το εξωτερικό, της σταδιακής ανάπτυξης και συγκρότησης του φοιτητικού κινήματος και των καταλυτικών επιδράσεων του.

Πρέπει, λοιπόν, να σημειώσω ότι ο Σταύρος Λυγερός τόσο με το πρώτο του βιβλίο που είχε εκδοθεί το 1977 (“Φοιτητικό κίνημα και ταξική πάλη στην Ελλάδα – Από τις προσφυγές στα πρωτοδικεία στην εξέγερση του Πολυτεχνείου”, εκδ. Εργασία), όσο, κυρίως, με τούτο (“Η εξέγερση του Πολυτεχνείου – Μία ξεχασμένη κατάθεση”, εκδ. Πατάκη), εκτός από την σημαντική του αναλυτική ιστορική του συνεισφορά, πραγματοποιεί μία τομή στην συνολική αντίληψη για τις κινούσες δυνάμεις των εξελίξεων, από την πλευρά των αντιδικτατορικών-δημοκρατικών δυνάμεων.

Αναδεικνύει, διατυπώνει με τρόπο αδιάσειστο, με τεκμηρίωση γεγονότων και αποτελεσμάτων -και με αυτόν τον τρόπο πραγματοποιεί την τομή- την κεντρική άποψη/θέση ότι το φοιτητικό κίνημα ήταν ο συλλογικός, μαχητικός, τελικά ανυποχώρητος πολιτικός παράγοντας που αντιμετώπισε ενεργητικά, αποφασιστικά τη χούντα. Ότι το φοιτητικό κίνημα ήταν και δρούσε σαν η πραγματική, μαζική ανατρεπτική-αντιπολιτευτική δύναμη! Και ότι για να συμβεί αυτό, το φοιτητικό κίνημα χρειάστηκε μια κλιμακούμενη πορεία δυόμιση ετών (1972-1973), κατά την οποία ταυτόχρονα με την αδυσώπητη αντιδικτατορική του πάλη, στο εσωτερικό του διεξήχθη μια σκληρή, πάλη γραμμών, ακόμα και μέχρι τις 16 Νοέμβρη, την τελευταία μεγαλειώδη στιγμή της θυσίας, λίγο πριν την τελευταία μεγαλειώδη στιγμή της θυσίας, από την εισβολή του τανκ και των στρατιωτικών τμημάτων στο κατειλημμένο Πολυτεχνείο.

Η θέση αυτή, που με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο, και με την οποία λίγοι ίσως σήμερα θα συμφωνούν, ιδιαίτερα μετά τις ετήσιες κομματικές ή/και άλλες φθοροποιές μεταλλάξεις των νοεμβριανών επετείων, δεν βρίσκεται σε ανταγωνισμό, δεν αμφισβητεί την αντίσταση ομάδων και προσώπων κατά την περίοδο της δικτατορίας -το αντίθετο!-, καταγράφει όμως με αντικειμενικότητα τις σχέσεις μεταξύ των υπαρκτών υποκειμενικών δυνάμεων της Αντίστασης και κυρίως αποκαθιστά την Ιστορία και το Δίδαγμα.

Τομή στην πολιτική ιστορία

Θα μπορούσα να πω κάτι περισσότερο πάνω σ’ αυτό, ιδιαίτερης και ευρύτερης αξίας (όχι μόνον ερμηνευτικής για εκείνη την περίοδο, αλλά και ως κατεύθυνση για την Πολιτική και την αποτελεσματική, προοδευτική Δράση). Μέσα από πολλές, ταυτόχρονες αλλά και παράλληλες και πλουραλιστικές, διαδρομές πολιτικών στόχων και δράσεων, το τελικό αποτέλεσμα ήταν να αναδυθούν νέα στοιχεία μιας άλλης ‘’πολιτικής φιλοσοφίας’’, όπου το Κίνημα εκτοπίζει την υπέρτατη αρχή της κομματικής ιεραρχίας και της δογματικής κομματικής καθοδήγησης. Είναι η ‘’αλήθεια’’ του μαζικού, δημοκρατικού, πολιτικού κινήματος και των αποτελεσμάτων του, που έχει την πρωτοκαθεδρία κι όχι η ‘’αλήθεια του κόμματος’’. Γεγονός που υπογραμμίζει την αναγκαιότητα μιας άλλης σχέσης και μιας άλλης προσέγγισης μεταξύ Κινήματος και Κόμματος στις πολιτικές θεωρίες της Αριστεράς.

Ο Σταύρος Λυγερός στο βιβλίο του οριοθετεί με σαφήνεια τη διαδικασία διαμόρφωσης του ‘’νέου φοιτητικού κινήματος’’, όπως το χαρακτηρίζει, σε απόσταση και σε υπέρβαση με το αντίστοιχο της προδικτατορικής περιόδου. Οριοθετεί κάθε φάση του, αναδεικνύοντας τις νέες ποιοτικές ψηφίδες κάθε φάσης καθώς και τις πιθανές αντιφάσεις του. Από τις συσπειρώσεις προβληματισμού στο αντίστοιχο τότε πολιτιστικό και πανεπιστημιακό περιβάλλον, στον αγώνα για ελεύθερες φοιτητικές εκλογές, στους εθνικοτοπικούς συλλόγους, στη μάχη για τον ‘’Καταστατικό Χάρτη’’, στον Ιανουάριο-Φεβρουάριο 1973 όπου το Πολυτεχνείο αναλαμβάνει πρωτοποριακή δράση, στη Νομική και πάλι στη Νομική της κατάληψης της 20ης Μαρτίου, στο Χημείο, στο μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου (4 Νοεμβρίου 1973) όπου η νεολαία κι ο λαός συγκρούεται με τις δυνάμεις της χούντας.

Σημαντικό μέρος του βιβλίου αποτελούν οι εξελίξεις και τα συνταρακτικά γεγονότα μετά το καλοκαίρι του 1973. Το πείραμα Μαρκεζίνη (από την 6η Οκτωβρίου1973), ο ελιγμός πολιτικοποίησης του δικτάτορα Παπαδόπουλου, που ήδη είχε ‘’αναδειχθεί σε πρόεδρο της Ελληνικής Προεδρικής Δημοκρατίας με διάρκεια θητείας 8 ετών’’(!!) από την 29η Ιουλίου 1973, στα πλαίσια του ‘’υπερψηφισμένου νέου Συντάγματος’’ της χούντας. Παρακολουθούμε την πορεία προς την Κορύφωση, προς την 17η Νοέμβρη!.. Η αναλυτική, περιγραφική και στοχαστική δεινότητα του Σταύρου Λυγερού στο τμήμα αυτό του βιβλίου του είναι μοναδική, καθηλωτική.

Μερικοί στίχοι από καρδιάς

Ενώ, σχεδόν άπνοος, με καρδιά σφιγμένη διαβάζει κανείς τα κεφάλαια που αναφέρονται, που περιγράφουν την αιματηρή καταστολή της 17ης Νοέμβρη μέσα στο Πολυτεχνείο, γύρω από το Πολυτεχνείο, στα οδοφράγματα, στην Αλεξάνδρας, στην Αμερικής, στην Πατησίων, στις αποτρόπαιες αλλά και ηρωικές εικόνες της επομένης ημέρας και στη σιωπή των νεκρών…

Δεν μπορώ να μην συνοδεύσω, εδώ, το Σταύρο Λυγερό, στην περιγραφή του για τις επόμενες μετά τη Θυσία ημέρες με τους παρακάτω στίχους που έγραψα τότε στην παρανομία, τρείς μέρες μετά την 17η Νοέμβρη:

Κι ένας τοίχος σιωπής κόβει το τοπίο στα δυο
Να σκαρφαλώσω κουράστηκα τόσο!
Να τον ρίξω ακατόρθωτο δείχνει…
Κι ό κόσμος γιομίζει σιωπή
Σιωπή κι ο θάνατος
Τέλος κι αρχή.

Στον τοίχο απέναντι
Στις παλάμες σφιγμένο το κεφάλι μου
Αγέρας αρχέγονος στης ψυχής μου τα ξάρτια
Σκάφος γερό σε μια θάλασσα πέτρα
Η ψυχή μου στον τοίχο απέναντι
Με μάτια φωτιάς θωρώ τις θύελλες
Απ’ τα οργισμένα στήθη της Ιστορίας ξεσπούν
Οι αμμουδιές γεμίζουν χρυσόψαρα
Οι στέπες καίγονται στον ήλιο.

Των πληγών οι επίδεσμοι-
σημαίες, διασχίζουν τους δρόμους
Τ΄ Ολύμπου το βαθύ ηλιοβασίλεμα-
άλικο αίμα, εφορμάει στον τύραννο.

Ακούω τη σιωπή
να δρασκελάει τα κατώφλια,
να περπατάει στα σοκάκια,
να συναντιέται στις διασταυρώσεις,
να κυκλοφορεί στις λεωφόρους,
να διατρέχει την πόλη.
Ακούω τη σιωπή…
Στο πεντάγραμμο των κάγκελων της φυλακής
Η σιωπή μια βουή σεισμική
Κρατάω τα λόγια μου
Μπαρούτι

Να τ΄ ακουμπήσεις κάτω απ’ τα βλέφαρά σου
Και το φυτίλι π΄ άναψε μη φοβάσαι

Κρατάω τραγούδια τόσα, όσα τα μαλλιά σου
Κρατάω φωνές τόσες, όσες οι νέοι στ’ αλώνια της Μοίρας
Κρατάω το Λόγο, κοφτερό κι εγερτήριο
Αχ, πώς μιλούν οι νεκροί!

Θέμα τιμής και δημοκρατίας

Ο Σταύρος Λυγερός, επιπλέον των άλλων, στο βιβλίο του αυτό στέκεται ως αληθινός Συναγωνιστής. Αναλαμβάνει ενώπιον του ακροατηρίου της Ιστορίας να μιλήσει για τη γενναιότητα και την αθωότητα του άθλια συκοφαντημένου, ωστόσο πολύ σημαντικού στελέχους του Κινήματος με ανάστημα, αγώνες και ήθος, του Διονύση Μαυρογένη. Συνειρμικά, δεν μπόρεσα να μην μεταφερθώ στην υπόθεση Λοβέρδου, μετά την μεταπολίτευση στη Θεσσαλονίκη, από την ίδια πολιτική δύναμη, όπου είχα μαζί με άλλους αναλάβει την δραστήρια υποστήριξη του στελέχους αυτού μέχρι τέλους για τη δικαίωση του. Επίσης, ο Σταύρος Λυγερός αναλαμβάνει με τρόπο αποφασιστικό και διαυγή, με ευθύνη και ευθύτητα, να αποκαθάρει το αίσχος της ‘’Πανσπουδαστικής’’ Νο.8, δίδοντας έμμεσα αλλά ξεκάθαρα κι ένα μάθημα ήθους και δημοκρατίας στο εσωτερικό της παραδοσιακής Αριστεράς.

Οφείλω, να τονίσω, ότι ο Σταύρος Λυγερός σε κάθε του βήμα, ιδιαίτερα στις αποφασιστικές στιγμές του κινήματος και των εξελίξεων μιλάει πολύ συγκεκριμένα με ονόματα προσώπων και το κάθε φορά ρόλο τους, καθώς και τους φορείς των πολιτικών ( ΚΚΕ/ΚΝΕ/Αντι-ΕΦΦΕ, ΚΚΕεσωτ./’’Ρήγας’’, ‘’Ριζοσπαστικό ρεύμα’’).

Υπάρχει στο βιβλίο ακόμα ένα στοιχείο, ένα ευφυές αφηγηματικό τέχνημα, που είναι πολύ χρήσιμο και ελκτικό για τον αναγνώστη. Διάσπαρτα αλλά σε συνάφεια με την ιστορική ροή, υπάρχουν σε σκιασμένο πλαίσιο και με πλάγια γραφή πολύ ενδιαφέρουσες βιωματικές αφηγήσεις του συγγραφέα, που ας μην ξεχνάμε υπήρξε από τους πρωταγωνιστές της περιόδου εκείνης, με κορυφαία στιγμή τη συμμετοχή του ως μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Κατάληψης του Πολυτεχνείου.

Το τελικό πόρισμα του Σταύρου Λυγερού θεωρώ ότι είναι απολύτως σωστό: ‘’Το Πολυτεχνείο εγγράφηκε με δύναμη στη λαϊκή συνείδηση, επειδή εμπεριείχε την έννοια της ‘’θυσίας’’, η οποία λειτουργεί σαν σηματοδότης για έθνη και λαούς. Το φοιτητικό κίνημα είναι εκείνο που εξανάγκασε το δικτάτορα Παπαδόπουλο να δρομολογήσει το πείραμα Μαρκεζίνη για να νομιμοποιήσει πολιτικά το καθεστώς του. Εάν εκείνος ο ελιγμός είχε επιτύχει, η Ελλάδα θα είχε εγκλωβιστεί σε έναν κηδεμονευόμενο κίβδηλο κοινοβουλευτισμό. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου άνοιξε το δρόμο για την πτώση της δικτατορίας, έστω κι αν τον ρόλο καταλύτη έπαιξε η τραγωδία της Κύπρου. Με αυτή την έννοια, το Πολυτεχνείο είναι ο ιδρυτικός ‘’μύθος’’ της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας. Κάθε μεγάλο ιστορικό γεγονός, άλλωστε, προσλαμβάνει διαστάσεις ‘’μύθου’’. Οι πολιτικοί ταγοί της Μεταπολίτευσης οφείλουν τη σταδιοδρομία τους στο ‘’ριζοσπαστικό ρεύμα’’ του φοιτητικού κινήματος, το οποίο επέβαλε την κατάληψη. Αν δεν είχε μεσολαβήσει το Πολυτεχνείο, τα κόμματα θα ήταν υποχρεωμένα να πολιτεύονται τουλάχιστον για οκτώ χρόνια στο ασφυκτικό των υπερεξουσιών του δικτάτορα -προέδρου Παπαδόπουλου’’.

Κλείνοντας, πιστεύω ότι στα πλαίσια των 50 χρόνων από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου, η έκδοση του βιβλίου αυτού του Σταύρου Λυγερού αποτελεί ίσως την καλύτερη επετειακή συνεισφορά για την εθνική και δημοκρατική αυτογνωσία μας, καθώς και τιμή προς όλους τους θυσιασθέντες της περιόδου της στρατιωτικής δικτατορίας.