“Βερμίλιο: Η Νύφη του Βουνού”: Μια ταινία για τον έρωτα ενός λιποτάκτη

Η γυναίκα του Αντέλ (Roberta Rovelli) είχε δέκα γέννες με επτά από αυτά τα παιδιά να επιβιώνουν. Οι κόρες του στο κέντρο της ιστορίας: η μεγαλύτερη Λουτσία (Martina Scrinzi), η μικρή Φλάβια (Anna Thaler), και η έφηβη Άντα (Rachele Potrich), περιπλέκουν την αφήγηση με χαριτωμένη απλότητα και ευρηματικότητα.

Πλέκουν μίας άλλης εποχής την αθωότητα στο τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου σε αυτό το μαγευτικό (χιονισμένο) τοπίο που περιγράφεται στην έξοχη φωτογραφία της ταινίας (Μιχαήλ Κρίτσμαν). Μια ταινία χαρακτήρων και αρκετών σιωπών, με ρυθμό που σε παρασύρει στην ησυχία της, και ταυτόχρονα στην αγωνία μιας εποχής που το πένθος του πολέμου συνδυαζόταν με το όραμα μιας νέας εποχής που ανοίγεται μετά το τέλος του.

Το χωριό αναστατώνεται με την άφιξη ενός Σικελού λιποτάχτη από τον πόλεμο. Ο νεαρός Πιέτρο (Giuseppe De Domenico) κρύβεται σε στάβλο και σιγά-σιγά εντάσσεται στον κύκλο της ζωής του χωριού. Ο σοβαρός και λιγομίλητος δάσκαλος αποδέχεται τον νέο Πιέτρο, παρά τις αντιρρήσεις πολλών από το χωριό και του ένθερμου γιου του, και ο οποίος σταδιακά ερωτεύεται την κόρη του Λουτσία. Είναι μάλλον εκείνη που τον ερωτεύεται περισσότερο και τον φιλάει αναπάντεχα έξω από το πηγάδι. Μία μικρή σκηνή όλο φρεσκάδα.

Οι εξαιρετικές σιωπές και οι εντυπωσιακές βουνοκορφές των Άλπεων σε παρασύρουν σε μία σπάνιας ομορφιά εικαστική πομπή. Η ταινία μεταφέρει ένα κλίμα σπάνιο και χαμένο, μιας ιταλικής επαρχίας πολύ ιδιαίτερης και ταυτόχρονα μετρημένης. Οι άνθρωποι του χωριού, μεροκαματιάρηδες, φτωχοί και απλοί, γνωρίζουν τον έρωτα από τα μάτια και οι χάρτες του δάσκαλου μεταφέρουν με τη φαντασία των μικρών παιδιών όλο τον κόσμο στα πόδια τους. Ακόμα και η εκπαίδευση, με όλες τις δυσκολίες της εποχής αποτυπώνει μία ειλικρίνεια, η αφήγηση δεν αφήνει κάτι αχρησιμοποίητο, οι λεπτομέρειές της συναρπάζουν.

Τα παιδιά του δασκάλου κοιμούνται ανά τρία, ανά δύο, όλοι σε ένα δωμάτιο, μικροί μεγάλοι, και η συζήτηση μεταξύ τους αποπνέει την αθωότητα της εποχής. Πολλοί από εμάς έχουν ζήσει κάτι παρόμοιο στις στρωματσάδες της γιαγιάς στο χωριό, χωρίς την ακραία απομόνωση και εξατομίκευση του σήμερα. Ο έρωτας, επίσης, είναι μυστήριο, οι ερωτήσεις για εμάς τους σύγχρονους οριακά αφελείς: ‘ξέρεις τι θα σου συμβεί την πρώτη μέρα του γάμου;’, ρωτάει η μικρή Φλάβια τη Λουτσία που θα παντρευτεί τον άγνωστο λιποτάχτη Πιέτρο. Κι εκείνη με απλότητα: ‘Θα μάθω’.

Η ζωή στο χωριό

Η σκληρή ζωή που περιγράφεται στο χωριό δεν μοιάζει να κουράζει το θεατή, μάλλον τον μεταφέρει σε εποχές που αναπολεί τη χαμένη αθωότητα και απλότητα ενός χαμένου κόσμου, ενός κόσμου που η άφιξη ενός βινυλίου των τεσσάρων εποχών του Βιβάλντι ήταν σπουδαίο γεγονός και ακριβό γεγονός, που κόστιζε το γάλα για τα παιδιά, αλλά ταυτόχρονα έκρυβε τον κόπο μιας γνώσης και μιας τέχνης που εκτιμάς ακόμα και με τη δυσκολία να την αποκτήσεις. Ο δάσκαλος, όμως, αυτή τη γνώση δεν την κρατάει για τον εαυτό του, την μοιράζεται με τους μαθητές του, μια συγκινητική στιγμή όπου στους ήχους των βιολιών των μουσικών μοτίβων του Βιβάλντι ο δάσκαλος εξηγεί και μεταφέρει τις εικόνες από τη μελωδική γραμμή.

Κάτι αντίστοιχο μου θύμισε νοσταλγικά και στα προσωπικά μου γυμνασιακά χρόνια με τη μουσικό του σχολείου που έκανε ακριβώς αυτό: εξηγούσε και ρωτούσε τι φαντάζεται ο καθένας ανάλογα με το ύφος και το όργανο που ακούγεται στο έργο ‘Οι τέσσερις εποχές’ του Βιβάλντι. Η μουσική στην κορυφή της παγκοσμιότητάς της. Ταυτόχρονα, ο δάσκαλος διατηρεί και το κρυφό του συρτάρι με ερωτικές εικόνες που ανακαλύπτει η μικρή κόρη και σκαλίζει η έφηβη Άντα έχοντας ενοχές ως η πιο πιστή καθολική της οικογένειας, που επισκέπτεται συχνά τον ιερέα του χωριού για εξομολόγηση.

Η μικρή Φλάβια, η πιο έξυπνη της οικογένειας κατά τον δάσκαλο πατέρα της, και η οποία θα είναι η μόνη που θα σταλεί να συνεχίσει σπουδές, θα σχολιάσει μία όψη της ιεροσύνης στον έξυπνο διάλογο με την έφηβη Άντα: ‘Θα ήθελα να γίνω ιερέας’, ‘Γιατί; Για να ακούς τις αμαρτίες των άλλων και να μοιράζεις τιμωρίες;’, ‘Όχι, επειδή όταν μιλάς σε ακούνε όλοι’.

Η ταινία, παρόλα αυτά, δε στηρίζεται τόσο στους διαλόγους, αν και όταν υπάρχουν είναι μετρημένοι, έξυπνοι, σαφείς, χαριτωμένοι, εκεί που χρειάζεται, όπως μεταξύ των παιδιών. Η εικονοποιία έχει τον πρωτεύοντα λόγο, όπως και οι μετρημένες και ισορροπημένες ερμηνείες των χαρακτήρων και η εξαιρετική επιλογή τους, η καθεμία, ο καθένας πείθει για αυτό που εκπέμπει ο χαρακτήρας που υποδύεται.

Τα τρία κορίτσια του δασκάλου, τρεις διαφορετικοί χαρακτήρες, με τη μικρότερη να κλέβει την παράσταση, ο ίδιος ο δάσκαλος και η γυναίκα του αθόρυβη, αλλά με αιχμές για τη απομόνωση του άντρα της στην τέχνη, ο νεαρός μπρουτάλ γιος που δε θα δειλιάσει να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του στο δάσκαλο και πατέρα του για το απολυτήριο που δεν του έδωσε για το σχολείο, αλλά και η διακριτική παρουσία του νεαρού Πιέτρο που θα παντρευτεί τη Λουτσία με έναν έρωτα που θα φουντώσει ευφάνταστα με χαρτάκια με ζωγραφισμένες καρδούλες.

Το ειδύλλιο Λουτσίας με τον Πιέτρο

Η αφήγηση κορυφώνεται στο ειδύλλιο Λουτσίας με τον Πιέτρο που συνεννοούνται με ραβασάκια και μικρά ραντεβού σε στάβλους, χωρίς όμως να σταματήσει ο παράλληλος βίος όλων στο χωριό. Ο γάμος θα γίνει με όλες τι σχετικές προετοιμασίες της εποχής. Ο πόλεμος θα τελειώσει και το μυστήριο του νεαρού Πέτρο θα ενταθεί, φεύγοντας προσωρινά για τη Σικελία, μία υποχρέωσή του ως στρατιώτης. Οι αποκαλύψεις που έρχονται για τον Πιέτρο συγκλονίζουν την τοπική κοινότητα και η έγκυος Λουτσία από το παιδί του οδηγείται στην απελπισία. Η κοινότητα δεν θα την αφήσει μόνη, η μάνα της, η οικογένειά της θα την στηρίξει, ο κόσμος της θα μείνει δίπλα της, το χωριό θα συνεχίσει στους ρυθμούς μιας νέας εποχής που ανοίγεται μετά τον πόλεμο. Η οικογένεια του δασκάλου Σέζαρ είναι μία οικογένεια που θυμίζει πολλών οικογένειες, έστω του παρελθόντος, με δυσκολίες αλλά και αλληλεγγύη που δείχνει να απομακρύνεται στις μέρες μας.

Η ταινία συνολικά κερδίζει με την ρυθμική αφηγηματικότητά της και την ελλειπτικότητα όπου χρειάζεται στους διαλόγους, τις σιωπές και τις υπέροχες εικόνες του βουνού, τα κλειστά κάδρα ενίοτε στου χώρους και τα πρόσωπα των χαρακτήρων, ενώ ο πόλεμος μόνο ακούγεται αλλά στην ουσία δε σχολιάζεται, παρά την άφιξη του νεαρού λιποτάχτη, που τελικά, παρά τη δυσαρέσκεια όλων, δεν θα τον καταγγείλουν και εν τέλει η κοινότητα θα τον υποδεχτεί και ως γαμπρό.

Το παράδοξο της αφήγησης μένει εκεί, και η εποχή όπως απλώνεται στο φακό της Μάουρα Ντελπέρο μένει κυρίως στα ήθη και τα έθιμα, την σκληρή αλλά και απλή καθημερινότητα με έναν μάλλον νοσταλγικό τρόπο. Η παντελής απουσία του πολέμου στα λόγια και τις ζωές των ανθρώπων, εν μέσω παγκοσμίου πολέμου είναι μία παραδοξότητα και μία έλλειψη στην αφηγηματική διάσταση της ταινίας. Παρόλα αυτά, το σύνολο αναπτύσσει μία σημαντική οπτική διάσταση, η ταινία ρέει εξαίρετα με μία ισορροπημένη καλλιτεχνικότητα.

Η ταινία θα κερδίσει Αργυρό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας, μια υποψηφιότητα για ξενόγλωσση Χρυσή Σφαίρα και δύο για τα ευρωπαϊκά βραβεία, καθώς και εφτά βραβεία Ντονατέλο, όπως και το βραβείο σεναρίου στο Φεστιβάλ Νύχτες πρεμιέρας, αλλά και αρκετά ακόμα σε διεθνή φεστιβάλ.