Βυζαντινό μωσαϊκό στη Γάζα – Αρχαιολογικός πλούτος εν μέσω πυρών

Πέρσι τέτοια εποχή, ένας Παλαιστίνιος αγρότης προσπαθούσε να φυτέψει μια ελιά στη λωρίδα της Γάζας, όταν η αξίνα του έπεσε σε κάτι σκληρό και κατά τα φαινόμενα επίπεδο. Φώναξε τον γιο του και οι δυο τους μαζί, έσκαψαν με προσοχή και βρήκαν “κάτι αρχαίο”. Ειδοποίησε την αρχαιολογική υπηρεσία της Γάζας και οι σχετικά πρόχειρες ανασκαφές έφεραν τελικά στο φως ένα εκπληκτικό βυζαντινό μωσαϊκό που χρονολογείται περί το 500-600 μ.Χ, δηλαδή περίπου στα χρόνια του Ιουστινιανού.

Οι Παλαιστίνιοι εκτιμούν ότι το εύρημα είναι ένα από τα σημαντικότερα της περιοχής και οι ηγέτες της Χαμάς που διοικεί την περιοχή, σκοπεύουν να κάνουν ανακοινώσεις. Όμως τίθεται και ένα ζήτημα για τον γενικότερο αρχαιολογικό πλούτο αυτής της μικρής αυτής έκτασης που έχει γίνει “σάντουιτς” μεταξύ του Ισραήλ και της Αιγύπτου, όπου ο αγώνας για επιβίωση δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για αρχαιολογικές ανασκαφές. Το εκπληκτικό και με ζωηρότατα χρώματα μωσαϊκό αποκαλύφθηκε σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου από τα σύνορα με το Ισραήλ. Φέρει 17 εικόνες με ζώα και πουλιά.

«Είναι το πιο όμορφο μωσαϊκό που βρέθηκε στην Γάζα, τόσο από άποψη ποιότητας των γραφικών αναπαραστάσεων και την περιπλοκότητα της γεωμετρίας του», σχολίασε ο Ρενέ Ελτέ, αρχαιολόγος της Γαλλικής Βιβλικής και Αρχαιολογικής Σχολής της Ιερουσαλήμ. «Ποτέ άλλοτε δεν βρέθηκε μωσαϊκό με τόσο λεπτή εργασία και ακρίβεια και πλούτο χρωμάτων στην περιοχή», είπε ο ίδιος.

Όπως είπε θα πρέπει να γίνει μια πλήρης ανασκαφική εργασία για να προσδιοριστεί με ακρίβεια η χρονολόγησή του, αλλά και το αν αποτελούσε τμήμα ναού ή κάποιου σπιτιού πλούσιου Βυζαντινού αξιωματούχου. Ο Ελτέ έχει κάνει ανασκαφές κατά το παρελθόν στη Γάζα, αλλά αυτή τη δορά δεν μπόρεσε να επισκεφθεί το συγκεκριμένο χώρο και είδε τα ευρήματα μόνον από φωτογραφίες και βίντεο που τράβηξαν Παλαιστίνιοι αρχαιολόγοι.

Ο αρχαιολογικός πλούτος 

Η Λωρίδα της Γάζας είναι μια παραλιακή λωρίδα γης που άλλοτε αποτελούσε περιοχή με πολύ έντονη εμπορική δραστηριότητα μεταξύ της Αιγύπτου και του Λεβάντε. Η παραλιακή λωρίδα είναι γεμάτη από αρχαιότητες, από την εποχή του Χαλκού μέχρι και την εποχή των Οθωμανών. Όμως αυτός ο πλούτος σπάνια προστατεύεται και η αρχαιοκαπηλία ανθεί. Πολλά ευρήματα μάλιστα καταστράφηκαν είτε από οβίδες Ισραηλινών, είτε από αναπτυξιακά σχέδια των Παλαιστινίων.

Η οικονομική ασφυξία στην Γάζα μετά το 2007 δεν αφήνει πόρους για την προστασία των αρχαιοτήτων. Η Χαμάς δίνει ελάχιστη σημασία στη συντήρησή τους, με την αιτιολογία ότι πρέπει να λύσει το στεγαστικό πρόβλημα για 2,4 εκατομμύρια ψυχές που συνωστίζονται σε μια έκταση μόλις 300 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Είναι ίση με το δικό μας νησί, την Κω. Οπότε το 2017 η Χαμάς έβαλε μπρος τις μπουλντόζες για να χτίσει πολυκατοικίες για εργαζομένους και κατέστρεψε μια περιοχή που είχε ευρήματα από την εποχή του χαλκού. Και φέτος, όμως, οι μπουλντόζες ανέλαβαν ένα πρόγραμμα στέγασης που χρηματοδοτούν οι Αιγύπτιοι στη βόρεια Γάζα, με αποτέλεσμα να “σκοντάψουν” σε ρωμαϊκό νεκροταφείο.

Ανάμεσα στα λίγα ιστορικά ευρήματα που συντηρούνται και φυλάσσονται είναι το μοναστήρι του Αγίου Ιλαρίωνα –που διέδωσε το χριστιανισμό στην Γάζα– και η περιοχή με μια βυζαντινή εκκλησία που αποκαταστάθηκε με διεθνή αρωγή στα βόρεια της λωρίδας. Και αυτά τα ευρήματα έχουν μωσαϊκά, αλλά όχι τόσο εντυπωσιακά σαν αυτό που βρέθηκε από τον αγρότη. Οι Παλαιστίνιοι κατηγορούν πάντως το Ισραήλ ότι έκλεψε πολλά από τα ευρήματα της μονής του Ιλαρίωνα και τα έστειλε στο Μουσείο Ροκφέλερ στην Ιερουσαλήμ.

Αρχαία σε εμπόλεμη ζώνη

Το μοναστήρι είχε ανακαλυφθεί επίσης κατά σύμπτωση, από Παλαιστίνιους εργάτες. Όταν το Ισραήλ πληροφορήθηκε την ύπαρξη των ευρημάτων το 1990, κατέλαβε την περιοχή και άρχισε εντατικά ανασκαφές. Μέχρι το 1994 που πήρε τον έλεγχο της περιοχής η Χαμάς, είχαν αφαιρεθεί μάρμαρα και σύνεργα μοναχών που βρέθηκαν εκεί. Το Ισραήλ δεν δέχτηκε να επιστρέψει τα αντικείμενα.

Ο αγρότης δεν θέλησε να γνωστοποιηθούν τα στοιχεία του προτού γίνουν ανακοινώσεις από την Χαμάς και κάλυψε το εύρημα με φύλλα κασσίτερου. Είπε –ζητώντας να μείνει ανώνυμος– πως ελπίζει να πάρει κάποια αποζημίωση, μια που με δική του πρωτοβουλία προφυλάσσει αυτή τη μοναδική ανακάλυψη στο αγρόκτημά του. Αυτό έχει έκταση 500 τ.μ. και σε τρία σημεία που έγιναν εκσκαφές, φαίνονται τμήματα του μωσαϊκού. Η μεγαλύτερη οπή έχει διαστάσεις 2Χ3 μέτρα, και από αυτή φαίνεται το μωσαϊκό με τις 17 απεικονίσεις. Από τις άλλες δύο εκσκαφές αποκαλύφθηκαν δομικά στοιχεία. Οι ρίζες μια γέρικης ελιάς κατέστρεψαν τμήματα του μωσαϊκού, που φαίνεται να έχει έκταση 23 τ.μ.

Ο Ρενέ Ελτέ, δίνοντας συνέντευξη στο Associated Press, είπε ότι πιστεύει πως η ανακάλυψη αυτή διατρέχει άμεσο κίνδυνο επειδή είναι κοντά στα σύνορα, δηλαδή σε μια ζώνη ανταλλαγής πυρών. Μόλις πριν από ένα μήνα το Ισραήλ και μια τζιχαντιστική οργάνωση έδωσαν εκεί μια τριήμερη μάχη στη διάρκεια της οποία έπεσαν και βόμβες. Όμως έπεσαν κατά λάθος ακόμα και παλαιστινιακές ρουκέτες στην περιοχή. Ο ίδιος επιστήμονας εκτιμά ότι η ανασκαφή από μη έμπειρα άτομα μπορεί επίσης να προκαλέσει ζημίες στο μωσαϊκό. Ελπίζει να αναλάβει το έργο μια επαγγελματική, έμπειρη αποστολή.