Η μάχη της Γέλνια – Η πρώτη σοβιετική νίκη έναντι των Γερμανών

Η Γέλνια είναι μια μικρή πόλη 82 χλμ. νοτιοανατολικά του Σμολένσκ. Τα γειτονικά της υψώματα θεωρούντο στρατηγικής σημασίας και για αυτό οι Γερμανοί εισβολείς στην ΕΣΣΔ αγωνίστηκαν να τα καταλάβουν. Στις 19 Ιουλίου 1941 οι δυνάμεις της 2ης Ομάδας Πάνστερ (σχηματισμός αντίστοιχος στρατιάς) του στρατηγού Χάιντζ Γκουντέριαν κατάφερε να τα καταλάβει όπως και την πόλη.

Όμως η ταχεία προέλαση είχε κόστος. Οι δυνάμεις του στρατηγού Γκουντέριαν είχαν σχεδόν ξεμείνει από καύσιμα και πυρομαχικά. Παράλληλα ο θύλακας που δημιούργησαν οι Γερμανοί παρουσιαζόταν ευάλωτος σε αμφότερες τις πλευρές του. Αυτό ακριβώς σκόπευε να εκμεταλλευτεί η σοβιετική διοίκηση σχηματίζοντας ένα νέο Μέτωπο (σχηματισμός αντίστοιχος τα Ομάδας Στρατιών – ΟΣ), το Εφεδρικό, υπό τον τότε στρατηγό Γκεόργκι Ζούκοφ.

Το Εφεδρικό Μέτωπο (ΕΜ) διέθετε έξι συνολικά στρατιές από τις οποίες η 24η του υποστρατήγου Ρακούτιν (8 Μεραρχίες Τυφεκιοφόρων, μια Μεραρχία Πολιτοφυλακής, 2 Μεραρχίες Τεθωρακισμένων) και η 43η του αντιστρατήγου Κουρόσκιν (9 ΜΤ, 2 ΤΘΜ) θα επιτίθονταν κατά των Γερμανών με στόχο την εξάλειψη του θύλακα της Γέλνια. Από γερμανικής πλευράς στον θύλακα ήταν ανεπτυγμένοι περίπου 70.000 Γερμανοί. Το βόρειο άκρο του θύλακα φρουρούσε η 15η Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ) και το νότιο η 7η Μεραρχία Πεζικού.

Επίθεση και προπαγάνδα

Οι Σοβιετικοί επιτέθηκαν στα τέλη της πρώτης εβδομάδας του Αυγούστου, αλλά απέτυχαν οικτρά με απώλειες. Έτσι η επίθεση σταμάτησε στις 20 Αυγούστου για να οργανωθεί καλύτερα. Επαναλήφθηκε στις 30 Αυγούστου σε συνδυασμό με τις δυνάμεις του Τιμοσένκο (Δυτικό Μέτωπο) και του Γερεμένκο (Μέτωπο Μπριάνσκ).

Στα δύο άκρα του θύλακα οι Σοβιετικοί έριξαν μια τεθωρακισμένη και δύο μηχανοκίνητες μεραρχίες καθώς και έξι Μεραρχίες Πεζικού. Στόχος τους ήταν μετά τη διάσπαση του γερμανικού μετώπου η περικύκλωση των εντός του θύλακα γερμανικών δυνάμεων και η καταστροφή τους.

Αν και πέτυχαν, με βαριές απώλειες, να διασπάσουν τη γερμανική τοποθεσία, απέτυχαν σαν περικυκλώσουν τις γερμανικές δυνάμεις, καθώς ο διοικητής της Ομάδας Στρατιών “Κέντρου” στρατηγός φον Μποκ, εξασφάλισε την άδεια του Χίτλερ για υποχώρηση. Οι Γερμανοί υποχώρησαν με σχετική τάξη, στις περισσότερες περιπτώσεις, προκαλώντας βαριές απώλειες στους αντιπάλους τους.

Στις 6 Σεπτεμβρίου οι Σοβιετικοί ανακατέλαβαν τη Γέλνια και συνέχισαν να επιτίθενται μέχρι τις 8 Σεπτεμβρίου, χωρίς όμως να σημειώσουν σημαντικές προόδους. Παρά τους σοβιετικούς ισχυρισμούς περί καταστροφής των γερμανικών δυνάμεων στον θύλακα, στην πραγματικότητα αυτό δεν κατορθώθηκε. Ωστόσο οι Σοβιετικοί προκάλεσαν 23.000 απώλειες στους Γερμανούς, έναντι 32.000 δικών τους.

Η πρώτη νίκη

Σε κάθε περίπτωση η επίθεση στη Γέλνα ήταν η πρώτη επιτυχημένη σοβιετική επίθεση μετά τις καταστροφικές ήττες της πρώτης φάσης της Επιχείρησης “Μπαρμπαρόσα”. Η δε μάχη εξελίχθηκε και σε μάχη προπαγάνδας μεταξύ των δύο αντιπάλων. Οι Γερμανοί υποστήριξαν ότι «επρόκειτο για προγραμματισμένη υποχώρηση», παραπλανώντας τη γερμανική κοινή γνώμη.

«Επισήμως επρόκειτο για προγραμματισμένη υποχώρηση. Αηδίες… Την επόμενη ακούσαμε στο ραδιόφωνο για την επιτυχία διόρθωση του μετώπου στην Γέλνια και τις τρομακτικές απώλειες που προκαλέσαμε στον εχθρό. Ούτε λέξη για την υποχώρηση… Επρόκειτο και πάλι για “νίκη”, όμως εμείς στην πρώτη τρέχαμε σαν τους λαγούς που τους κυνηγά η αλεπού…», ανέφερε Γερμανός στρατιώτης.

Από την άλλη η σοβιετική προπαγάνδα χαρακτήρισε την επίθεση ως μεγάλη επιτυχία επιτρέποντας μάλιστα, για πρώτη φορά, την πρόσβαση στο πεδίο της μάχης και σε Βρετανό δημοσιογράφο. Ένα άλλο αποτέλεσμα της μάχης ήταν ο τιμητικός χαρακτηρισμός, για πρώτη φορά, διαφόρων μεραρχιών ως “Μεραρχίας Φρουρών”.