Σωστά ή λάθος κατηγορεί ο Ζελένσκι τον Ερυθρό Σταυρό για ουδετερότητα;

Ο ανθρωπισμός και η ανθρωπιστική δράση ορώνται συνήθως μέσα από ένα πρίσμα τεχνοκρατικό ή υλικό, με την έννοια της παροχής συγκεκριμένων αγαθών ή υπηρεσιών για την αντιμετώπιση επειγουσών αναγκών. Αντανακλούν όμως συγχρόνως και ένα πλέγμα ιδεών, αρχών και αξιών που παραπέμπει σε μια ηθική, μια ιδεολογία, που διαφοροποιείται μέσα στις διαφορετικές εποχές, αλλά ως κεντρικό σημείο αναφοράς της έχει τις αρχές του ανθρωπισμού (απαλύνω τον ανθρώπινο πόνο) της αμεροληψίας (χωρίς διακρίσεις απέναντι στα θύματα), της ουδετερότητας (δεν παίρνω ιδεολογικά θέση ανάμεσα σε εμπολέμους) και της ανεξαρτησίας (από πολιτικές κρατών που συνδέουν την δράση με την εξωτερική πολιτική, ή και διεθνών οργανισμών.

Έτσι, ενώ το “καθήκον” και η “κοινωνική ευθύνη” και η φιλανθρωπία του 19ου αιώνα που διατηρείται έως και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και η σοσιαλιστική ιδεολογία των δεκαετιών του ‘60 και ‘70, με την προσφορά ανθρωπιστικού έργου στη Λατινική και την Κεντρική Αμερική, ή την Αφρική, η αλληλεγγύη προς τους πρόσφυγες και άλλες ευάλωτες ομάδες, ιδίως από το 2016 και μετά δεσπόζουν με τον ένα ή άλλο τρόπο, δεν αντανακλούν πια την φιλοσοφική βάση του σύγχρονου ανθρωπισμού. Είναι σημαντικές, διότι φωτίζουν την ιστορική ανάδυση της έννοιας και εξηγούν την σύνδεσή της με την ίδια την γέννηση των πρώτων αρχών και κανόνων ανθρωπιστικής δράσης, αλλά επιζητούν σοβαρή αναμόρφωση.

Διότι η κατάσταση σήμερα είναι δραματικά διαφορετική. Ο σφοδρός και απάνθρωπος επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει αλλάξει τα δεδομένα, ή τα αυτονόητα της σύγχρονης ανθρωπιστικής δράσης. Ένα απλό ερώτημα δίνει τη νέα αυτή διάσταση: άραγε μπορούμε ακόμη να μιλάμε για ουδετερότητα των ανθρωπιστών απέναντι σε καταστροφές όπως αυτές, μόλις πριν λίγες μέρες του Φράγματος Nova Kakhovka;

Για ποια ηθική και ποια φιλοσοφική αναζήτηση του καλού κι αγαθού μπορούμε σοβαρά να επιχειρηματολογήσουμε; Κι αν αποφασίσουμε ότι δεν θα προάγεται ουδετερότητα από τις ανθρωπιστικές οργανώσεις, ως απάντηση στην αγανάκτηση που προκαλεί η Ρωσία, με πλήγματα που δεν χωρούν ίσες αποστάσεις (όπως παλιότερα στη Ναζιστική Γερμανία, ή στην Σοβιετική Ένωση του Στάλιν), πως θα διατηρηθεί και θα επιβιώσει η ανθρωπιστική δράση σε μια εποχή που είναι επιτακτική ανάγκη αύξησης της συνδρομής;

Η “αδράνεια” διεθνών οργανισμών

Ήδη δύο μέρες μετά την καταστροφή του Φράγματος, ο Πρόεδρος Ζελένσκι κατήγγειλε την «αδράνεια» Οργανισμών, όπως η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ) να συνδράμει Ουκρανούς θύματα της καταστροφής στην κατεχόμενη από τη Ρωσία ζώνη. «Κάθε ζωή που χάνεται αποτελεί μαρτυρία ότι η αρχιτεκτονική των διεθνών οργανισμών και οργανώσεων απέτυχε αφού λησμόνησαν πως να σώζουν ζωές. Όποιος διεθνής οργανισμός δεν βρίσκεται ήδη στην πληγείσα περιοχή να προσφέρει υπηρεσίες δεν έχει λόγο ύπαρξης». (6.6.2023). Λίγο αργότερα ονομάτισε τα Ηνωμένα Έθνη και τον Ερυθρό Σταυρό.

Οι επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών και της ΔΕΕΣ δηλώνουν ότι δεν έχουν ακόμη πρόσβαση στην πληγείσα κατεχόμενη από τους Ρώσους περιοχή. Από την άλλη, οι καταγγελίες σε βάρος του Ερυθρού Σταυρού και της “ουδετερότητας” του δεν είναι νέα είδηση. Όλη την προηγούμενη περίοδο, η Συνήγορος του Πολίτη της Ουκρανίας καταγγέλλει την έλλειψη αποφασιστικής δράσης της Οργάνωσης, που «κρύβεται πίσω από την ουδετερότητα και την εμπιστευτικότητα για να καλύψει την ηθική της αδυναμία να ανταποκριθεί».

Δεν διερευνά τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα εγκλήματα, δεν έχει πρόσβαση σε στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου υπό Ρωσικό Έλεγχο και δεν έχει συνδράμει τα παιδιά που έχουν εκτοπιστεί. Γενικώς, στις τελευταίες δηλώσεις του, στους G20 στο Μπαλί ο ΖελένσκΙ θεωρεί ότι ο Ερυθρός Σταυρός «έχει απωλέσει την ηθική και νομική του αξία», ενώ άλλες οργανώσεις όπως η Διεθνής Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας είναι πολύ πιο αποτελεσματικές.

Δεν διερευνά τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα εγκλήματα, δεν έχει πρόσβαση σε στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου υπό ρωσικό έλεγχο και δεν έχει συνδράμει τα παιδιά που έχουν εκτοπιστεί. Γενικώς, στις τελευταίες δηλώσεις του, στους G20 στο Μπαλί. ο Ζελένσκι θεωρεί ότι ο Ερυθρός Σταυρός έχει απωλέσει την ηθική και νομική του αξία, ενώ άλλες οργανώσεις όπως η Διεθνής Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας είναι πολύ πιο αποτελεσματικές.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ότι οι δηλώσεις εναντίον του Ερυθρού Σταυρού συγχέουν τον ρόλο οργανώσεων συνηγορίας στα ανθρώπινα δικαιώματα με καταγγελτικό λόγο, με μια ανθρωπιστική οργάνωση που για να έχει πρόσβαση σε περιοχές συρράξεων ακολουθεί μια διαφορετική μέθοδο ήπιας διπλωματίας και παρέμβασης, όπως εξάλλου εξηγεί η νέα Πρόεδρος της ΔΕΕΣ Mirjana Spoljaric Egger.

Ερυθρός Σταυρός και ουδετερότητα

H Διεθνής Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού, αν και σε δεινή οικονομική θέση, διατηρεί 1000 άτομα προσωπικό στην Ουκρανία και δράσεις σε όλη την επικράτεια, ενώ όπως επιχειρηματολογεί (μάταια) η Πρόεδρος, «για να μπορεί να έχει πρόσβαση σε όλη την επικράτεια και να στηρίζει τον Ουκρανικό Ερυθρό Σταυρό, πρέπει να τηρεί ουδετερότητα». Στάση και θέση που βρίσκει αντίθετη την ουκρανική ηγεσία.

Αντίστοιχα ο Martin Griffiths συντονιστής του Γραφείου Ανθρωπιστικής Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών και έμπειρος Βρετανός Διπλωμάτης, εξηγεί ότι επιχειρούν στην Ουκρανία και αγωνίζονται να αποκτήσουν πρόσβαση σε περιοχές υπό τον έλεγχο της Ρωσίας. Σε αυτή την δυσχερή θέση βρίσκονται όλες οι διεθνείς οργανώσεις που καλούνται να παρέμβουν σε εδάφη υπό τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο της Ρωσίας, ενώ συγχρόνως πρέπει να την καταγγέλλουν. Πρόκειται για mission impossible. Ή μήπως όχι;

Ποιος μπορεί να είναι πλέον ο ρόλος των ανθρωπιστικών οργανώσεων σε χώρες που μαστίζονται από τη βία, ή σε χώρες σε ταραγμένη ειρήνη, ή σε αναζήτηση δημοκρατίας, όπου οι κυβερνήσεις θα θέτουν τα ίδια διλήμματα που μας θέτει η Ουκρανία σήμερα: “Ή μαζί μας ή με τους άλλους. Ουδετερότητα απέναντι στην απανθρωπιά δεν υπάρχει”. Είναι όμως έτσι; Ή μήπως για άλλη μια φορά είμαστε βαθιά απορροφημένοι σε μια ουτοπία; Το ερώτημα αυτό θα αποπειραθούμε να το απαντήσουμε στο επόμενο άρθρο.