Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στο Μικρασιατικό Ζήτημα

Η Μικρασιατική καταστροφή αποδίδεται συνήθως και κυρίως σε εσωτερικούς λόγους: Στον Εθνικό Διχασμό, τις καταλυτικά κρίσιμες εκλογές του 1920 (1/11), εκλογές που γίνονται από τον Βενιζέλο, μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών, (28 Ιουλίου-10 Αυγούστου 1920), όπου ο Βενιζέλος δεν εκλέγεται ούτε βουλευτής. Αποδίδεται στο δημοψήφισμα του 1920 (11/1/1920) που κατέληξε στην επαναφορά του Κωνσταντίνου, που δεν εμπιστεύονται οι σύμμαχοι και μετέβαλε την στάση των Μεγάλων Δυνάμεων. Σε λάθη της στρατιωτικής ηγεσίας, σε λαθεμένες ή συνειδητές επιλογές στην πορεία προς την Άγκυρα…

Επιλογές καταστροφικές για το ελληνικό στράτευμα και που επέτρεψαν στον Κεμάλ να πάρει το πάνω χέρι. Σκοπός του κειμένου που ακολουθεί είναι να φωτίσει το διεθνές πλαίσιο, τις διεθνείς εξελίξεις, της “ενδοσυμμαχικές σχέσεις”, την επίδραση τους στην τελική έκβαση του πολέμου και την έκβαση της ελληνικής εκστρατείας και τελικά της ελληνικής καταστροφής.

Η Ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο των συμμαχιών και συγκρούσεων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ως γνωστόν σε αυτόν τον πόλεμο, που αρχίζει τις 28 Ιουλίου του 1914 και τελειώνει στις 11 Νοεμβρίου του 1818, τα αντίπαλα στρατόπεδα
συγκροτούνται από τις δυνάμεις της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, στις οποίες θα προστεθούν και οι ΗΠΑ λίγο πριν τη λήξη του πολέμου) και τις δυνάμεις της Τριπλής Συμμαχίας, αποτελούμενες από την Γερμανία, την Αυστροουγγαρία και την Ιταλία. Από την Τριπλή Συμμαχία, στη συνέχεια, αποχώρησε η Ιταλία, προσχωρώντας στο αντίπαλο στρατόπεδο, ενώ στην Τριπλή Συμμαχία προσχώρησαν η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Η έλλειψη ουσιαστικής συνοχής, ενιαίας στρατηγικής, η ανυπαρξία ενότητας συμφερόντων, στο στρατόπεδο των “συμμάχων” της Ελλάδας και νικητών, αφενός είναι εμφανής από την αρχή του πολέμου, επιβεβαιώνεται στην πορεία του, και αφετέρου αποτελεί την κύρια αιτία
της εγκατάλειψης της Ελλάδος από τους “συμμάχους” της, επισφραγιζόμενη με τη στήριξη του Κεμάλ Ατατούρκ από την Ιταλία, την Γαλλία, την Ρωσία του Λένιν, τις ΗΠΑ και την Βρετανία, εμμέσως πλην σαφώς.

Χαρακτηριστικότατα παραδείγματα των διαφορετικών στρατηγικών των “συμμάχων” της Ελλάδος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως θα δούμε στη συνέχεια, αποτελεί ο ρόλος των ΗΠΑ, από την είσοδο τους στον πόλεμο, μέχρι και την “εφαρμογή” των συνθηκών
της ειρήνης, αλλά και της Γαλλίας και της Ιταλίας. Επιστέγασμα της έλλειψης αξιοπιστίας, αποτέλεσμα της ιδιοτέλειας και του καιροσκοπισμού αυτών των δυνάμεων, που τελικά απαξίωσαν, αρνήθηκαν, όχι μόνον τα προ του πολέμου μεταξύ των ως συμμάχων συμφωνηθέντα, αλλά και αυτές καθ’ αυτές τις συνθήκες ειρήνης που υπεγράφησαν στην λήξη του πολέμου, αποτελεί η υπογραφή ξεχωριστών συνθηκών ειρήνης μεταξύ μεμονωμένων νικητών και ηττημένων, παρά την ρητή μεταξύ τους συμφωνία.

Οι προπολεμικές συμφωνίες 

Οι ΗΠΑ αρχίζουν την διαδικασία υπογραφής ξεχωριστών συνθηκών ειρήνης, υπογράφοντας ξεχωριστή ειρήνη με την Γερμανία στις 25 Αυγούστου το 1921, για να ακολουθήσει η Γαλλία με την υπογραφή ξεχωριστής ειρήνης, με την επαναστατική και μη αναγνωρισμένη μέχρι τότε κυβέρνηση της Άγκυρας και του Ατατούρκ στις 20/10/1921, καταγεγραμμένη ως συνθήκη της Άγκυρας.

Οι προπολεμικές και μάλιστα μυστικές συμφωνίες μεταξύ των συμμάχων αποτελούν ένα καλό πρώτο σύμβουλο κατανόησης των “θεμελίων” των συμφερόντων, που διαμόρφωσαν και καθόρισαν τις ενδοσυμμαχικές εξελίξεις, αλλά και τις σχέσεις κάθε μιας των συμμάχων
με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και στη συνέχεια με τον Κεμάλ Ατατούρκ και την μη αναγνωρισμένη κυβέρνησή του.

Ως προϊστορία αυτών των συνθηκών μπορούμε να θεωρήσουμε την μυστική Γάλλο-Ιταλική συμφωνία για τα αμοιβαία συμφέροντα των δύο χωρών στη βόρεια Αφρική (Μαρόκο, Τυνησία, Αλγερία, Λιβύη) του 1902, συμφωνία που έθετε την Ιταλία σε τροχιά αντίθετη προς την
Αύστρογερμανική. Επίσης η συνθήκη Ouchy στην οποία κατέληξε ο ιταλό-οθωμανικός πόλεμος του 1911-1912, γνωστός και ως πόλεμος της Λιβύης, στον μάλιστα διακρίθηκε ο Κεμάλ. Με αυτό τον πόλεμο οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα και μπαίνουν σε αντιτουρκική τραχιά.

Η μυστική συνθήκη του Λονδίνου

Στις 26 Απριλίου του 1915 υπεγράφη η εν λόγω συνθήκη μεταξύ των συμμάχων Αγγλίας- Γαλλίας-Ρωσίας, με την Ιταλία, μετά από παζάρια και ανταλλάγματα για εδαφικές παραχωρήσεις σε βάρος της Αυστροουγγαρίας, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και επέκταση των αποικιών της στην Αφρική, εγκατέλειψε την Τριπλή Συμμαχία (υπό την Γερμανία) για να προσχωρήσει στην Τριπλή Συνεννόηση (υπό την Αγγλία).

Τα ανταλλάγματα, για την Ιταλία, αφορούσαν στην Δαλματία, τις Δαλματικές Ακτές και τα νησιά, το Τιρόλο, την Ίστρια, αλλά και στο Αιγαίο, στα Δωδεκάνησα και σε περίπτωση μερικής ή
συνολικής διανομής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέρος της Αττάλειας στην Μικρά Ασία.

Η συνθήκη της Κωνσταντινούπολης

Η εν λόγω συνθήκη υπεγράφη στις 18 Μαρτίου 1915 μεταξύ Ρωσίας-Αγγλίας-Γαλλίας για την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συμφωνία περιλάμβανε την παραχώρηση της
Κωνσταντινούπολης στην Ρωσία, μαζί με εδάφη στην Θράκη και στην απέναντι πλευρά. Από την πλευρά της η Ρωσία ανελάμβανε την στήριξη των Αγγλογάλλων στην διανομή της Μικράς Ασίας και της Μέσης Ανατολής.

Ακολούθησε η συμφωνία των Εγγλέζων με τους Άραβες για την απόσχισή τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, σύμμαχο των Γερμανώ  και την στράτευσή τους με τους Αγγλογάλλους, με αντάλλαγμα ανεξάρτητο παν-αραβικό κράτος, η Ομοσπονδία Αραβικών
Κρατών. Οι συμφωνίες αυτές είναι γνωστές και καταγεγραμμένες στην ιστορία με τον τίτλο “Τhe Mac Mahon Correspondence”. (Βλ. George Antonius. “The Arab Awakening. The story of The Arab National Movement” Capricorn Books. Παράρτημα Α).

Tο σύνολο των επισήμων επιστολών από την 14/7/1915 μέχρι την 30ήν/1/1916, μεταξύ της ηγεσίας των Αράβων και της Αγγλίας με αναφορές των εκατέρωθεν δεσμεύσεων είναι προσβάσιμο και στο διαδίκτυο. Οι συμφωνίες αυτές προφανώς και δεν τηρήθηκαν από την αγγλική πλευρά.

Η Άγγλο-Γάλλο-Ρωσική-Ιταλική συμφωνία

Η εν λόγω συμφωνία υπογράφτηκε τον Απρίλιο- Μάιου του 1916, γνωστή ως Sykes-Picot Agreement, η οποία κατέγραφε την συμφωνηθείσα κατανομή των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (ολόκληρο το κείμενο βρίσκεται στο Παράρτημα Β του “The Arab Awakening”). Η συμφωνία στηριζότανε στην παραδοχή της νίκης της Αντάντ και στην μεταπολεμική διάλυση- κατανομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε σφαίρες ελέγχου από τους νικητές. Οι αρχικές συμφωνίες Νοέμβριος 1915-Ιανουάριος 1916 διεξήχθησαν μεταξύ του Βρετανού Marc Sykes και του Γάλλου Francois George Picot και επιβεβαιώθηκε από τις κυβερνήσεις τον Μάιο του 1916.

Ακολούθησε η  Άγγλο-Γάλλο-Ιταλική συμφωνία του St.-Jean-de- Maurienne του 1917. Ήταν συμφωνία που αποσκοπούσε να εναρμονίσει τις διαφορές ανάμεσα στην Γαλλία και την Ιταλία, εν όψει της αναμενόμενης διάλυσης και διανομής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συμφωνία προέβλεπε ότι η Γαλλία θα έπαιρνε τα Άδανα και η Ιταλία την υπόλοιπη
Μικρά Ασία, συμπεριλαμβανομένης της Σμύρνης (Prof. Dr Yilmaz ALTUK/Geoffry Lewis, London 1965, σελ. 53).

Επιπλέον, η Ρώσο-Ιαπωνική συνθήκη του 1916, για τη μη σύναψη ξεχωριστής συνθήκης ειρήνης με τη Γερμανία (Ιούλιος 3/1916. Ο Sergei Sazonov, υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας και ο Ιάπωνας πρέσβης στη Ρωσία υπέγραψαν στην Αγία Πετρούπολη συνθήκη πολιτικής και στρατιωτικής συμμαχίας βλ. Vassili Molodiakov. “The secret alliance with Japan shattered by Russian revolution”.

Τέλος, η μυστική διακήρυξη της Αγγλικής κυβέρνησης (2/11/1917), υπογεγραμμένη από τον υπουργό των εξωτερικών Arthur James Balfur, εγκεκριμένη από το υπουργικό συμβούλιο, προς τον Άγγλο Λόρδο και ηγετικό στέλεχος της Εβραϊκής Κοινότητας του Λονδίνου, Rothchild, γνωστή ως Διακήρυξη Μπάλφουρ (Balfur Declaration). Η Διακήρυξη Μπάλφουρ αποτελεί την υπόσχεση-δέσμευση της Βρετανίας για την δημιουργία Εβραϊκού Εθνικού κράτους στην Παλαιστίνη, μεταπολεμικά. Η έγγραφη υπόσχεση δίνεται στο εξέχον μέλος της εβραϊκής κοινότητας του Λονδίνου, Λόρδο Rothchild, υπόσχεση που επιβεβαιώνεται με την συνθήκη των Σεβρών (άρθρο 95 της
συνθήκης)…