Οι αφανείς όψεις της κρατικής ισχύος

Η επικρατούσα αντίληψη περί του καθορισμού της ισχύος ενός κράτους θέλει να είναι αυτή που αναδεικνύει κυρίως την στρατιωτική ισχύ, όπως αυτή υπολογίζεται ή εκδηλώνεται σε ικανότητες, δυνατότητες και δύναμη κρούσης. Αν και η προσέγγιση αυτή είναι προφανώς η επικρατέστερη, υπάρχουν πρόσθετα συστατικά στοιχεία που καθορίζουν την ισχύ μιας οντότητας, τα οποία αν και ίσως όχι άμεσα ορατά δεν είναι, όμως, ήσσονος σημασίας. Αντιθέτως, είναι καθοριστικά συστατικά σε μια κοινωνία, τα οποία συμβάλουν στην πρόοδο, την ανάπτυξη, την ευημερία και την κοινωνική συνοχή και καθορίζουν την πορεία στον κόσμο και τον χρόνο.

Τέτοια είναι η Παιδεία και η ικανότητα αξιοποίησης της γνώσης για το γενικό καλό. Η γόνιμη γνώση, σε αντίθεση με τη στείρα, με δυναμικά χαρακτηριστικά πλάθει ελεύθερα σκεπτόμενους και προβληματισμένους ανθρώπους με κρίση, κριτική θεώρηση, δημιουργική σκέψη και αμφισβήτηση. Σε πανεπιστήμια, σύγχρονες βιβλιοθήκες, κέντρα έρευνας και μελετών συντελείται όχι μόνον μετάδοση της γνώσης, αλλά παραγωγή και ανάπτυξη της με εξωστρέφεια, επιστημονικές συνεργασίες και διαδράσεις, με έρευνα που καταλήγει σε βιώσιμες εφαρμογές προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.

Η γνώση αυτή δημιουργεί, καινοτομεί και οδηγεί την κοινωνία στην πρόοδο, την ανάπτυξη και τη σταθερότητα. Εξελίσσεται, προσαρμόζεται και αφομοιώνεται κοινωνικά, δημιουργεί αυτοπεποίθηση και κύρος. Η γνώση, η ανθρώπινη ευφυία, η εφευρετικότητα είναι ισχύς. Να μη μας διαφεύγει άλλωστε ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι παράγωγο της ανθρώπινης νοημοσύνης.

Οι Τέχνες, τα Γράμματα, ο Πολιτισμός, το πολιτιστικό γίγνεσθαι στην ευρύτερη του μορφή, αποτελούν εξωτερίκευση του εσωτερικού κόσμου που με τη βιωματική λειτουργία τους συνδράμουν στην οικοδόμηση ισχύος και πλούτου μιας οργανωμένης οντότητας με απτά οφέλη για το σύνολο. Η συμβίωση με εμβληματικά μνημεία είναι κάτι ξεχωριστό που δημιουργεί μια ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία.

Η οικονομική και εμπορική ισχύς

Η οικονομική και εμπορική ισχύς και οι τρόποι εκδήλωσης τους με τις εξαγωγικές δυνατότητες, τη δύναμη του νομίσματος, την ικανότητα επιβολής οικονομικών και εμπορικών κυρώσεων, του ελέγχου των διαδρομών του χρήματος (SWIFT), της δυνατότητας άσκησης επιρροής σε χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, του ελέγχου των κόμβων των οπτικών ινών και της ψηφιακής τεχνολογίας ενισχύει και την ικανότητα συλλογής σημαντικών πληροφοριών σε νευραλγικούς τομείς παγκοσμίως.

Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να θυμηθούμε και την επιρροή των οίκων αξιολόγησης, που μας απασχόλησαν προ μερικών ετών, και την αδιαμφησβήτητη πρωτοκαθεδρία τους. Είναι αξιοσημείωτο ότι όλοι οι γνωστοί οίκοι είναι αμερικάνικοι. Δεν υπάρχουν ευρωπαϊκοί. Ούτε και συζητείται δημιουργία τους. Οι ευρωπαϊκοί οίκοι, αν δημιουργηθούν δεν θα δημιουργηθούν για να “μαγειρεύουν” τις εκθέσεις των αμερικάνικων οίκων, αλλά για να υπάρχει και η ευρωπαϊκή άποψη. Όλοι ενθυμούμαστε τις μέρες που κολοσσοί κατέρρεαν με εξαίρετες αξιολογήσεις.

Θυμάμαι, όταν σε συναντήσεις με Ευρωπαίους αξιωματούχους, υπέβαλλα το ερώτημα γιατί δεν υπάρχουν ευρωπαϊκοί οίκοι, δεν έπαιρνα απάντηση. Μία φορά μάλιστα κάποιος ήταν και αρνητικός. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι οι δανειακές συμβάσεις διάσωσης ευρωπαϊκών χωρών κατά την οικονομική κρίση συνήφθησαν σε δολάρια όχι σε ευρώ! Ως έχουν τα πράγματα σήμερα πάντως αξίζει να μελετηθεί πως διαμορφώνονται οι παγκόσμιες οικονομικές και εμπορικές σχέσεις με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την αποδολαριοποίηση, στην οποία προχώρησε η Μόσχα με τους εταίρους της.

Το Κράτος Δικαίου 

Εξίσου σημαντική με την στρατιωτική και οικονομική ισχύ είναι και η πολιτική. Λειτουργώντας αθροιστικά, συγκροτεί και καθορίζει το μέγεθος της ισχύος, συνυπολογίζοντας και όλα τα άλλα συστατικά στοιχεία. Η επιρροή σε Διεθνείς Οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ, ιδιαίτερα στο Συμβούλιο Ασφαλείας, στην Παγκόσμια Τράπεζα, στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου είναι ισχύς.

Η καινοτομία, άμεσα συνδεδεμένη με την γνώση, αναπόσπαστο μέρος και αποτέλεσμά της, δεν περιορίζεται μόνον στην τεχνολογία, η οποία βεβαίως είναι σημαντικότατη. Είναι κάτι πολύ πιο ευρύ, πιο βαθύ και ουσιαστικό. Αφορά το Κράτος Δικαίου και τους θεσμούς μίας Πολιτείας που ανεξαρτήτως χρονολογίας αναπτύσσονται, εξελίσσονται και προσαρμόζονται, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της κοινωνίας, η οποία επίσης αναπτύσσεται και εξελίσσεται. Σε αντίθετη περίπτωση αδρανεί και φθίνει.

Η δημιουργία νέων θεσμών όταν χρειάζονται, η θεσμική καινοτομία, η ικανότητα δημιουργίας, εκσυγχρονισμού και μεταρρύθμισης, είναι ουσιαστικά συστατικά προόδου και ευημερίας που προβάλουν κύρος και αξιοπιστία. Αναδεικνύουν τόλμη, ικανότητα και αποφασιστικότητα. Όταν το Κράτος Δικαίου, πέραν της εννοιολογικής του σημασίας, λειτουργεί οργανικά και όχι ως λογοτεχνικό σχήμα αναδεικνύει ισχύ.

Η χρηματοδότηση της καινοτομίας

Η χρηματοδότηση της καινοτομίας, στο βαθμό που γίνεται, αν γίνεται στην Κύπρο, ή εν πάση περίπτωσή ό,τι γίνεται, γίνεται με παρωχημένες πρακτικές που αφορούν κυρίως στην υποθήκευση εμπράγματων περιουσιακών στοιχείων. Οι δυνατότητες άντλησης κεφαλαίων από την Κεφαλαιαγορά είναι ελάχιστες έως ανύπαρκτες και η εξειδικευμένη επενδυτική συμβουλή περιορισμένη. Υπάρχουν και αδυναμίες στην εκτίμηση κινδύνου. Τέλος, η ηθική ισχύς λειτουργεί συχνά σιωπηρά, με το κύρος και την επιρροή που ασκεί π.χ. ένας προκαθήμενος Εκκλησίας (Αγία Έδρα), ή ένας διεθνής ανθρωπιστικός οργανισμός, όπως π.χ. ο Ερυθρός Σταυρός.

Οι βιώσιμες και ανθεκτικές υποδομές και η ικανότητα να αναπτύσσονται ταυτόχρονα με τις ανάγκες και τις σύγχρονες απαιτήσεις είναι κι αυτές ισχύς. Λιμάνια, αεροδρόμια, δίκτυα μεταφορών, σταθμοί παραγωγής ενέργειας, αποθήκες καυσίμων, ζωτικοί αγωγοί και καλώδια, νοσοκομεία και άλλες κρίσιμες εγκαταστάσεις είναι φορείς σταθερότητας, ανάπτυξης, προόδου και ευημερίας που παράγουν αξία και ισχύ. Γι’ αυτό και απαιτείται ο σχεδιασμός τους να είναι μακρόχρονης βιωσιμότητας που να επιτρέπει επεκτάσεις και αναπροσαρμογές στην πορεία του χρόνου. Και βεβαίως, θεμελιώδες σε οποιαδήποτε μορφή ισχύος είναι η βιώσιμη διοίκηση και διαχείριση που την διέπει.

Εάν σε συνθήκες ομαλότητας μια Πολιτεία στερείται ανθεκτικότητας και λειτουργεί με οργανικές ελλείψεις και στρεβλώσεις, σε περιόδους κρίσεων όλες οι ανεπάρκειες θα μεγεθυνθούν, θα πολλαπλασιαστούν, θα ακολουθήσει ρήξη και τελικά κατάρρευση. Αν ένας κρατικός μηχανισμός, μία υποδομή  είναι προβληματικά σε συνθήκες ομαλότητας δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν επαρκώς σε περίοδο κρίσεως.

Τί σημαίνει ισχυρό κράτος

Μια ασθενής οικονομία θα φθίνει σε περίοδο ύφεσης και θα καταρρεύσει σε περίοδο κρίσεως. Ένα κράτος είναι ισχυρό όταν μπορεί να εκδηλώσει αντιστάσεις και ικανότητες αποτελεσματικής αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων, οικονομικών κρίσεων, επιδημιών, πυρκαγιών, φυσικών καταστροφών και να απορροφήσει τους κλυδωνισμούς, θεσμικούς, κοινωνικούς ή άλλους.

Ένα κράτος προβάλει ισχύ όταν υπό έκρυθμες συνθήκες η αλυσίδα διατροφής και προμηθειών, η εθνική του κυριαρχία, η εσωτερική και εξωτερική του ασφάλεια δεν αμφισβητούνται και εξακολουθεί να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του. Ένα κράτος είναι πιο ισχυρό όταν εκδηλώνει αντιστάσεις και ικανότητες συντονισμού και μπορεί να αντιμετωπίζει με επιτυχία ταυτόχρονες κρίσεις ή έκτακτες καταστάσεις. Και γίνεται ακόμη πιο ισχυρό όταν οι κρίσεις αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά και η ανάκαμψη από την κρίση μετατρέπεται σε ευκαιρία βελτίωσης, ανάπτυξης, προόδου, και ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής.

Τηρουμένων των αναλογιών ό,τι ισχύει σε επίπεδο κράτους ισχύει βεβαίως και σε επίπεδο οποιασδήποτε οργανωμένης οντότητας. Είτε είναι βιομηχανία, οικονομικό συγκρότημα ή οποιοσδήποτε άλλος φορέας.