Το “μεγάλο παιχνίδι” στη Μ. Ανατολή και το εγκώμιο Ερντογάν στη Χαμάς

Υπάρχουν πολλές ερμηνείες για το ανάθεμα του προέδρου της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν στο Ισραήλ και την κλιμάκωση των επιθέσεων κατά της Δύσης, ιδίως των ΗΠΑ, την ώρα που κλιμακώνεται η κρίση στη Μέση Ανατολή. Και λίγο-πολύ έχουν στέρεα επιχειρήματα, αφού οι διακυμάνσεις των εκρήξεων του Τούρκου προέδρου συναρτώνται με την πορεία των σχεδίων του (ή των ασυγκράτητων φιλοδοξιών του) για τον ρόλο που επιδιώκει στη διεθνή σκηνή. Εντούτοις, το εγκώμιο στη Χαμάς, με λόγια που δεν έχουν εκστομίσει μετά την φοβερή επίθεσή της στο Ισραήλ ούτε οι Παλαιστίνιοι της Αρχής και οι ηγέτες των χωρών του Αραβικού Κόσμου, δεν έχει εύκολη απάντηση.

Η οικονομική εξάρτηση της Τουρκίας από ισλαμικά κεφάλαια, του Κατάρ κυρίως, όπως και άλλων χωρών της Αραβικής Χερσονήσου και κάποιων εύρωστων χωρών του Ισλαμικού Κόσμου είναι μεγάλη και από την άλλη δεν διαφαίνεται γρήγορη επάνοδος της τουρκικής οικονομίας σε τροχιά σταθερότητας, παρ’ ότι ο ρυθμός ανάπτυξης θεωρείται ικανοποιητικός και το οικονομικό επιτελείο υπό τον Μεχμέτ Σιμσέκ προσέβλεπε ότι θα αυξηθούν σταδιακά οι άμεσες ξένες επενδύσεις και από τη Δύση.

Η μετωπική επίθεση Ερντογάν στη Δύση θα βάλει σε δεύτερες σκέψεις και αυτούς που ήταν ένα βήμα πριν την τοποθέτηση κεφαλαίων στην Τουρκία, όπως αρκετές γερμανικές εταιρείες ή και αμερικανικές, που έβλεπαν τις προοπτικές της τουρκικής οικονομίας μακροπρόθεσμα. Ο κίνδυνος του ΔΝΤ υπάρχει πάντα, ωστόσο, υπό προϋποθέσεις μπορεί και να κινούνταν συνδυαστικά με τα βασικά οικονομικά δεδομένα. Αυτή η προοπτική περιορίζεται σημαντικά, εάν δεν έχει εξαλειφθεί.

Ο ύμνος Ερντογάν στη Χαμάς, προκάλεσε όπως ήταν επόμενο την άμεση αντίδραση του Ισραήλ, κινητικότητα στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ, που είχε υποσχεθεί ότι μέχρι τα τέλη του έτους θα έδινε την τελική μορφή στη συμφωνία για πώληση 40 νέων F-16 και αναβάθμιση 80 παλαιών και θα άρχιζε η συζήτηση για τη διαμόρφωση μίας στενότερης σχέσης. Στην Ευρώπη οι αντιδράσεις είναι αποσπασματικές, αναλόγως με την φορά των ανέμων στο εσωτερικό κάθε ευρωπαϊκής χώρας, αλλά και πάλι δεν αμβλύνεται η γενική εντύπωση από την οξύτητα των φράσεων του προέδρου της Τουρκίας.

Η ανάκληση της οθωμανικής εποχής από τον Ταγίπ Ερντογάν -και από τον κυβερνητικό του εταίρο Ντεβλέτ Μπαχτσελί- θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί γραφικότητα. Πλην όμως δεν έγινε εν τη ρήμη των λόγων τους -και οι δύο είχαν κείμενα τα οποία δημοσιεύτηκαν τάχιστα στο Anadolu- ούτε ειπώθηκαν σε κάποια τηλεοπτική συζήτηση για εντυπωσιασμό. Οι φράσεις των δύο ήταν ταυτόσημες, για την Ιερουσαλήμ ως κέντρο του ισλαμικού κόσμου και για το μέλλον του Ισραήλ, που στην ματιά των κυρίων Ερντογάν και Μπαχτσελί μόνον ευοίωνο δεν είναι.

Οι προσδοκίες Ερντογάν

Κατά την πρώτη περίοδο του Ουκρανικού είχαμε επίσης συχνές εκρήξεις της Άγκυρας κατά της Δύσης, αλλά δεν υπήρξαν αποστροφές όπως αυτές που ειπώθηκαν τώρα για το Ισραήλ. Και μπορεί να μην διακατέχεται από αντισημιτικό πνεύμα η Τουρκία, όπως διαβεβαιώνουν Ερντογάν και Μπαχτσελί, όμως διαπνέεται ξεκάθαρα πλέον από ισλαμιστικό πνεύμα, παίζοντας ανοιχτά με Χαμάς, Τζιχάντ και (φιλοϊρανική) Χεζμπολάχ. Είναι δυνατόν η τουρκική ηγεσία να παρακινείται μόνον από τα αισθήματα συμπάθειας για τον παλαιστινιακό λαό; Ο ίδιος ο Μαχμούτ Αμπάς, σε μία προσπάθεια να πάρει αποστάσεις από την φοβερή επίθεση της 7ης Οκτωβρίου στο Ισραήλ, είπε ότι «οι Παλαιστίνιοι δεν είναι Χαμάς».

Η τουρκική ηγεσία φιλοτιμήθηκε να συμβάλει στην ειρήνευση και τάξη στη Γάζα, οψέποτε τερματιστεί ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς. Και τί μπορεί να αντισταθμίσει η παρουσία τουρκικών δυνάμεων και εταιρειών στην καθημαγμένη Λωρίδα; Κύρος πολιτικό ή οικονομικά οφέλη; Χωρίς την οικονομική συνδρομή της ΕΕ και τη συμμετοχή ειδικών δυνάμεων για τη Γάζα από τις αραβικές χώρες, ούτε το Ισραήλ ούτε όμως και η Αρχή των Παλαιστινίων θα δεχθούν κομβικό ρόλο της Τουρκίας.

Η μόνη εξήγηση για το τεράστιο ρίσκο που πήρε ο Ερντογάν πλέκοντας το εγκώμιο της Χαμάς, είναι πως ποντάρει σε συνέχιση του πολέμου που άνοιξε με το Ισραήλ, έως ότου ο Νετανιάχου συμβιβαστεί σε διπλωματική εκτόνωση. Μία τέτοια εκδοχή όμως αποκλείεται, καθώς το Ισραήλ φέρεται αποφασισμένο να τελειώνει με την Χαμάς, (με χερσαία επιχείρηση) εκτός κι αν ανοίξουν μέτωπα από τη Χεζμπολάχ, που έχει ισχυρή παρουσία στο Λίβανο, τη Συρία και την Υεμένη. Στρατιωτικά εξηγείται η σπουδή των ΗΠΑ να στείλουν αρμάδες στην Ανατολική Μεσόγειο και την Αραβική Θάλασσα και συνάμα να ενισχύσουν όλες τις βάσεις τους στην περιοχή.

Διεθνές διπλωματικό τέλμα 

Διπλωματικά, πάντως, η αδυναμία των Αμερικανών να ασκήσουν την επιρροή τους στο Κατάρ και την Τουρκία, ώστε να πάψουν να δίνουν πολιτική στέγη στον ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια και στην ομάδα του, αφήνει χώρο -και παρέχει χρόνο- για χειρότερες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Η στρατιωτική αποτροπή είναι το ένα μέρος της αμερικανικής πολιτικής, που βάσει μίας πρώτης ανάγνωσης δίνει μήνυμα στο Ιράν να μην εμπλακεί ευθέως. Πάει να γίνει, λοιπόν, άλλος ένας πόλεμος δια αντιπροσώπων και θα εγκαταλείψει η Τεχεράνη την Χεζμπολάχ στον Λίβανο να ταπεινωθεί και να περιοριστεί σε μερικά σιιτικά χωριά της Συρίας; Σε αυτή την περίπτωση η Άγκυρα θα παζαρέψει στα συντρίμμια της Συρίας και ίσως βγει ωφελημένη στο βόρειο μέρος των Κούρδων.

Για την ώρα, δεν φαίνονται άλλα μέσα πλην των στρατιωτικών και η επικοινωνία του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν με τον πρίγκηπα διάδοχο της Σαουδικής Αραβίας Σαλμάν Αλ Σαούντ, μετά από μήνες ψυχρότητας, όπως και οι συνομιλίες Μπλίνκεν με τον Κινέζο υπουργό Εξωτερικών Ουάνγκ Γι, υπό άλλες συνθήκες θα θεωρούνταν ενδείξεις διπλωματικών πρωτοβουλιών, όμως με το Ουκρανικό ανοιχτό και τον κίνδυνο να χαλαρώσουν οι συμμαχίες ή και να ανοίξουν νέα μέτωπα, οι κινήσεις της Ουάσιγκτον φανερώνουν αγωνία. Δεν πρόκειται για άλλη μία περιφερειακή κρίση, αλλά για κομβική αναμέτρηση. Και όπως δείχνουν οι εξελίξεις η συνέχεια θα είναι μακρά, καθώς το Ισραήλ άρχισε τις χερσαίες επιχειρήσεις στη Γάζα.

Η διοίκηση Μπάιντεν καλείται να διαχειριστεί την ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή, ενώ η ευρωπαϊκή πτέρυγα του ΝΑΤΟ θα πρέπει να κρατάει το Ουκρανικό απέναντι στη Ρωσία και η σύμπραξη AUKUS να διατηρεί την κατάσταση νηνεμίας στην Άπω Ανατολή. Για όσους παίζουν με σενάρια καταστροφής δεν έχουν παρά να ποντάρουν σε νέες θερμές εστίες, μέχρι την Άπω Ανατολή: Στη Νότια Σινική Θάλασσα ή ακόμα χειρότερα στην Ταϊβάν. Πολλά μέτωπα για έναν τόσο μικρό κόσμο, όμως, όπως φάνηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με τις ισορροπίες που διαμορφώνονται μεταξύ Δύσης και Ανατολής, δεν είναι εύκολο σε αυτή τη φάση να βρεθεί ασφαλής διπλωματικός διάδρομος.