Πώς κακοποιήθηκε η μαρξιστική σκέψη στην Ελλάδα

Αντίστοιχο πατριωτισμό επέδειξαν ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Γιάνης Κορδάτος, ο αρχηγός της κοινοβουλευτικής του ομάδας Σεραφείμ Μάξιμος και ο αρχηγός του “Αρχείου” Δημήτριος Γιωτόπουλος, αρνούμενοι να υιοθετήσουν το προδοτικό σύνθημα της «ανεξάρτητης Μακεδονίας-Θράκης», που προσπαθούσε μετά μανίας να επιβάλει η Διεθνής στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα.

Δεύτερον, στον Μεσοπόλεμο αναπτύχθηκε εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη μαρξιστική σκέψη από κορυφαίους διανοητές όπως ο Σεραφείμ Μάξιμος, ο Παντελής Πουλιόπουλος και ο Γιάνης Κορδάτος, η οποία κατεστάλη βιαίως από την εγκάθετη, διορισμένη με “κοοπτάτσια” από την Μόσχα κομματική ηγεσία του Νίκου Ζαχαριάδη. Ο Ζαχαριάδης συγκέντρωσε γύρω του στοιχεία ημιμαθή και πάντως θεωρητικώς αστοιχείωτα και εξεδίωξε από το ΚΚΕ τους μαρξιστές θεωρητικούς, μεταβάλλοντας το κόμμα του σε πνευματική έρημο. Ό,τι σημαντικό παρήχθη έκτοτε σε επίπεδο μαρξιστικής θεωρίας, παρήχθη εκτός κομμουνιστικού κόμματος.

Τρίτον, η μελέτη του έργου των Ελλήνων μαρξιστών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτοί ανέπτυξαν μία πολύ ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη πολιτική σκέψη, η οποία (εάν δεν κατεστέλετο από τον Ζαχαριάδη) θα μπορούσε να οδηγήσει στην διαμόρφωση ενός μαρξισμού ελληνικού τύπου, μίας θεωρητικής παραλλαγής του μαρξισμού, συνδυασμένης με στοιχεία κοινοτισμού και άμεσης δημοκρατίας. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στα κείμενα του Μάξιμου, αλλά και του Δημήτρη Μπάτση και του Μιχάλη Ν. Ράπτη ή Πάμπλο.

Τέταρτον, το ευρύ στελεχιακό δυναμικό της κομμουνιστικής Αριστεράς υιοθέτησε όχι την επεξεργασμένη μαρξιστική σκέψη, αλλά μία απλοποιημένη μορφή της μαρξιστικής τυπολογίας, υπό τύπον vulgata. Οι αφορισμοί, τα διάφορα ασύνδετα μεταξύ τους τσιτάτα και συνθήματα, η “γραμμή” της κομματικής καθοδήγησης, εξαφάνισαν την κριτική σκέψη, την πρωτότυπη ερμηνεία, την πνευματική αναζήτηση και την δημιουργική γραφή. Μετέβαλαν τους πολίτες σε οπαδούς, τα μέλη σε φερέφωνα.

Κακοποιώντας την μαρξιστική σκέψη…

Τελικώς, ο ίδιος ο μαρξισμός ως θεωρητικό σχήμα αποστεώθηκε, κακοποιήθηκε και διαστρεβλώθηκε, ώστε να δικαιώνει τις αποφάσεις της εκάστοτε κομματικής ηγεσίας. Μεταβλήθηκε σε ιστό ιδεολογικής νομιμοποίησης και ενδοκομματικής θεμελίωσης των εκάστοτε κομματικών σατραπίσκων, κομισάριων κλπ. Χρησιμοποιήθηκε ως άλλοθι αυτοκαταστροφικών αποφάσεων, εμφυλιοπολεμικών επιλογών, ενδοκομματικών εκκαθαρίσεων. Μαρξισμός εντός του κόμματος, ως εργαστήριο ιδεών, έπαψε να υπάρχει. Ακόμη περισσότερο, δεν κατεβλήθη προσπάθεια να συνδεθεί η μαρξιστική θεωρία με την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας.

Απεναντίας, σημαντική συμβολή στην εφαρμογή επί του πεδίου της πραγματικότητος, στην ανανέωση αλλά και στην κριτική της μαρξιστικής θεωρίας είχαν κορυφαίοι διανοούμενοι, οι οποίοι είχαν θητεύσει ως νέοι σε κομμουνιστικά ή τροτσκιστικά σχήματα αλλά στην συνέχεια ακολούθησαν αυτόνομη πορεία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν ο Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Κώστας Παπαϊωάννου. Ο Νίκος Πουλαντζάς, εξ άλλου, συνέλαβε την μετάλλαξη του μαρξισμού-λενινισμού σε ευρωκομμουνισμό και δημοκρατικό σοσιαλισμό. Μαζί με τον Πάμπλο, αυτοί υπήρξαν μαρξιστές ή μεταμαρξιστές, θεωρητικοί διεθνούς κλίμακος.

Στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, ο μαρξισμός ως θεωρία μεταβλήθηκε σε μηχανισμό συνοχής ενός νέου πολιτικού και πανεπιστημιακού κατεστημένου, που αναδύθηκε μετά το 1974 και κινήθηκε γύρω από το ΚΚΕ εσωτερικού. Ταυτόχρονα λειτούργησε ως άλλοθι για την μετατροπή πρώην αριστερών σε επαγγελματίες, στα πλαίσια του ιδιότυπου ελληνικού καπιταλισμού. Για όλους αυτούς τους λόγους, στην Ελλάδα η μαρξιστική θεωρία έχει πάψει πλέον να αναπαράγεται, σε αντίθεση με άλλες χώρες όπου η συζήτηση συνεχίζεται (πχ Γαλλία).

Ο μαρξισμός είναι μία απέραντη θάλασσα φιλοσοφικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, ιστορικών, επιστημολογικών κλπ. ιδεών. Είναι μάταιο να αυτοπροσδιορίζεται κανείς ως «μαρξιστής» (υπάρχει σήμερα κανείς που γνωρίζει σε βάθος το σύνολο της μαρξιστικής θεωρίας;) ή «αντιμαρξιστής» (υπάρχει κάποιος που είναι σε θέση να αντικρούσει το σύνολο της μαρξιστικής θεωρίας;). Πιο σοβαρό είναι να θεωρείται κάποιος ερευνητής ορισμένων όψεων του μαρξισμού. Αυτό από μόνο του είναι άθλος…

---

 

Από τις Εναλλακτικές εκδόσεις κυκλοφορεί σε δεύτερη βελτιωμένη έκδοση το βιβλίο του Μελέτη Μελετόπουλου “Η μαρξιστική σκέψη στην Ελλάδα”