Εδραιώνεται χωρίς ελληνική αντίδραση η Τουρκία στην Λιβύη

Στις 11 Δεκεμβρίου 2019 η Τουρκία καταχώρησε στη Γραμματεία του ΟΗΕ με αριθμό καταχώρησης 56119 το “Μνημόνιο Κατανόησης μεταξύ της Κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Τουρκίας και της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας-Κράτος της Λιβύης” για την οριοθέτηση των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας στη Μεσόγειο, με παραρτήματα που περιλαμβάνουν χάρτη και συντεταγμένες. Το μνημόνιο υπεγράφη στην Κωνσταντινούπολη στις 27 Νοεμβρίου 2019 και ετέθη σε ισχύ στις 8 Δεκεμβρίου 2019. Είναι αξιοπρόσεκτη η σπουδή με την οποία ολοκληρώθηκαν οι εσωτερικές συνταγματικές διαδικασίες από την υπογραφή μέχρι την έναρξη ισχύος και την καταχώρηση. Χρειάστηκαν μόνον μερικές μέρες…

Σύμφωνα με το ίδιο άρθρο, εκδόθηκε στην Νέα Υόρκη Πιστοποιητικό καταχώρησης αρ. 69975, ημερομηνίας 30 Σεπτεμβρίου 2020. Το πιστοποιητικό φέρει σφραγίδα του ΟΗΕ και το υπογράφει ο νομικός Σύμβουλος του Οργανισμού για τον Γενικό Γραμματέα. Η καταχώρηση και η δημοσίευση οποιωνδήποτε Συμφωνιών στη Γραμματεία του Οργανισμού βάση του άρθρου 102 είναι μια τυπική διαδικασία που ακολουθείται από τα κράτη μέλη. Αυτή η πράξη δεν προσδίδει νομιμότητα ή αναγνώριση στα κείμενα ή το περιεχόμενο τους από τα Ηνωμένα Έθνη.

Μετά την υπογραφή του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου ακολούθησαν έντονα διαβήματα της Ελλάδας, υποδεικνύοντας το αυθαίρετο και το παράνομο της συμφωνία,  εκθέτοντας τεκμηριωμένα πως η παράνομη αυτή πράξη παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο, είναι αντίθετη με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και επηρεάζει την Ελλάδα και κυριαρχικά της δικαιώματα.

Η λιβυκή πλευρά δεν είχε αρμοδιότητα σύναψης οποιωνδήποτε συμφωνιών ή μνημονίων, ούτε έγκριση από την Βουλή της. Ο ίδιος ο πρόεδρος της λιβυκής Βουλής, Αγκίλα Σάλεχ, την απέρριψε χαρακτηρίζοντας την μη νόμιμη και άκυρη. Ενημέρωσε προς τούτο τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ και τον κάλεσε να υποβάλει το ζήτημα στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Το μνημόνιο κατήγγειλε και η Ευρωπαϊκή Ένωση στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 13 Δεκεμβρίου 2019.

Το τουρκολιβυκό μνημόνιο 

Το Συμβούλιο Ασφαλείας με το ψήφισμα του αρ. 2656,(28.10.2022), για την ανανέωση της θητείας της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στη Λιβύη (UNSMIL), αναφέρεται εμμέσως πλην σαφώς στο μνημόνιο, με παραπομπή στο άρθρο 6 του οδικού χάρτη του Φόρουμ πολιτικού διαλόγου της Λιβύης. Το άρθρο 6 αναφέρει ότι η εκτελεστική αρχή διαχειρίζεται την εξωτερική πολιτική του λιβυκού κράτους κατά τρόπο που διατηρεί φιλικές και ειρηνικές σχέσεις με περιφερειακούς και διεθνείς εταίρους, σύμφωνα με τους κανόνες της καλής γειτονίας και των αμοιβαίων συμφερόντων. Και προσθέτει ότι η εκτελεστική αρχή δεν εξετάζει νέες ή προηγούμενες συμφωνίες ή αποφάσεις που βλάπτουν τη σταθερότητα των εξωτερικών σχέσεων του λιβυκού κράτους ή του επιβάλλουν μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις.

Είναι προφανές ότι η Τουρκία επιδιώκει μέσω της τυπικής διαδικασίας καταχώρησης του μνημονίου στη Γραμματεία του ΟΗΕ, να προσδώσει νομιμοφάνεια στις ενέργειες της. Αυτό σημαίνει ότι παρά τα διαβήματα, τις καταγγελίες και τις διαμαρτυρίες επηρεαζόμενων μερών, ο ΟΗΕ εν γνώσει του έχει καταχωρημένη στο μητρώο του μια μη νόμιμη και ανυπόστατη συμφωνία. Ο ΟΗΕ οφείλει να εκδώσει αιτιολογημένη πράξη αναίρεσης της καταχώρησης και να ενημερώσει δεόντως.

Πέρασαν ήδη πάνω από τέσσερα χρόνια από την υπογραφή του παράνομου μνημονίου και Άγκυρα και Τρίπολη  το ενεργοποίησαν και βάση αυτού δομούν και προχωρούν σε συμφωνίες και συνεργασίες που περιέχουν και ενίσχυση της μεταξύ τους στρατιωτικής συνεργασίας με παραμονή τουρκικών στρατευμάτων στη χώρα (η δε Τουρκία διευρύνει την επιρροή της και στην ανατολική Λιβύη, με το άνοιγμα προξενείου στην Βεγγάζη).

Οι επιδιώξεις αυτών των συμφωνιών δεν φαίνεται να είναι εφήμερες ή κινήσεις εντυπωσιασμού. Αφορούν σε δραστηριότητες και σχεδιασμό δαπανηρών έργων έρευνας και εκμετάλλευσης πλουτοπαραγωγικών πόρων που απαιτούν εξειδικευμένη τεχνική ικανότητα και εμπειρογνωμοσύνη που δεν ανατρέπονται εύκολα, ιδιαίτερα εάν αποδειχθούν κερδοφόρα. Υπάρχει βεβαίως και η γεωπολιτική διάσταση του όλου εγχειρήματος, η οποία δεν είναι καθόλου αμελητέα.

Η στάση της Τουρκίας

Η Τουρκία αδιαφορεί και αγνοεί τη διεθνή νομιμότητα και επιδιώκει να δημιουργήσει τετελεσμένα και ερείσματα στην ίδια την Λιβύη, αλλά και εντός του θαλάσσιου χώρου που παράνομα οριοθέτησε. Επιβάλλει αυθαίρετα καταστάσεις de facto ελέγχου και άσκησης επιρροής στις περιοχές που παράνομα διεκδικεί. Η παράνομη οριοθέτηση, όπως επιχειρεί να την επιβάλει, τέμνει ουσιαστικά την Μεσόγειο στα δύο και μπορεί να ελέγχει την διέλευση από Δύση προς Ανατολή και αντίστροφα. Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία θα επιδιώξει να ελέγχει και την εκμετάλλευση του βυθού, των υδάτων, της αλιείας, την διέλευση αγωγών και την πόντιση καλωδίων της περιοχής που οριοθετήθηκε παράνομα. Και τότε οι παρανομίες δεν θα επηρεάζουν μόνον την Ελλάδα.

Η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος στην UNCLOS και διατείνεται ότι τα νησιά δεν διαθέτουν Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ). Στο παρελθόν η Τουρκία επιχείρησε απευθείας οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο, ως να μην υπήρχε η Κύπρος, αλλά το Κάϊρο απέρριψε την πρόταση διαφωνώντας με τις τουρκικές θέσεις και μεθοδεύσεις. Η Λιβύη υπέγραψε την Σύμβαση στις 13.12.1984, αλλά δεν την επικύρωσε. Η Τουρκία διατείνεται ότι τα νησιά δεν διαθέτουν ΑΟΖ αλλά ταυτόχρονα ισχυρίζεται ότι το ψευδοκράτος, στο κατεχόμενο από την Τουρκία βόρειο μέρος της Κύπρου, διαθέτει και συνήψε μαζί του και σχετικές συμφωνίες θαλάσσιας έρευνας. Αν αθροίσουμε τις τουρκικές παράλογες διεκδικήσεις εις βάρος της Ελλάδας, σημαίνει ότι η Τουρκία θα ελέγχει μεγάλο μέρος της Ανατολικής Μεσογείου.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συμβαλλόμενο μέρος στην Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας και επομένως αποτελεί ευρωπαϊκό κεκτημένο και εφαρμοστέο δίκαιο μεταξύ των κρατών μελών για ρύθμιση διαφορών ή εκκρεμοτήτων. Το Δικαστήριο της ΕΕ έχει αρμοδιότητα για ζητήματα οριοθέτησης της ΑΟΖ και επομένως υπάρχει ένα σαφές νομικό πλαίσιο ρύθμισης των διαφορών που δεσμεύει και τα υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ κράτη. Η ΑΟΖ των κρατών μελών της ΕΕ αποτελεί ευρωπαϊκή ΑΟΖ και συνεπώς τα τεκταινόμενα εντός της την αφορούν.

Ελλάδα και Κύπρος οφείλουν να οριοθετήσουν την ΑΟΖ τους με πρόσφορες διαδικασίες που προβλέπονται από τη Συνθήκη της ΕΕ με αμοιβαία προσφυγή στο Δικαστήριο της ΕΕ,(άρθρο 273), ο διακανονισμός του οποίου θα αποτελέσει δεσμευτική υποχρέωση για την Τουρκία ως υποψήφια προς ένταξη χώρα. Η Ελλάδα οφείλει να προβεί σε οριοθέτηση της ΑΟΖ της, ώστε να διασαφηνισθεί βάσει του Διεθνούς Δικαίου ποια είναι τα όρια της. Όσο δεν το πράττει, αφήνει χώρο για αυθαιρεσίες και δόλιες πρακτικές γειτόνων κακής προαίρεσης που της αποστερούν απόλαυση κυριαρχικών δικαιωμάτων με την απειλή χρήσης βίας.