Ποιοι και πώς οδήγησαν τον Ι. Συκουτρή στην αυτοκτονία

Μοναχικότητας που άρχισε να έχει επιπτώσεις και στον χαρακτήρα του (γινόταν ενίοτε ”πικρός, δύσθυμος και βίαιος”, κατά μαρτυρία του συμφοιτητή του Γιάννη Αναγνωσταρά, που θυμόταν τη βίαιη αποχώρηση Συκουτρή από συγκέντρωση του νεοϊδρυμένου το 1924 ”Επιστημονικού Ομίλου”, όπου μίλησε σε άπταιστη καθαρεύουσα ενώπιον πλειάδας δημοτικιστών οι οποίοι αντιδρούσαν θορυβωδώς προκαλώντας τον [βλ. Εμ Κριαράς: ”Ο Ιωάννης Συκουτρής εξομολογούμενος”).

Μοναξιάς που την έσπαγε περιοδικά η πεζοπορία (σ.σ: ήταν μανιώδης πεζοπόρος-επισκέπτης αρχαιολογικών χώρων) και η αλληλογραφία του Συκουτρή με τέσσερις παλιές μαθήτριές του (Αγλαΐα Φακάλου, Μαρία Κακισοπούλου, Μαρίκα Στρομπούλη και Ηρώ Κουρμπέτη) σε ύφος ερωτικής (πλατωνικής) τρυφερότητας.

Συχνότερη ήταν η επαφή του με την Αγλαῒα Φακάλου-Μακάρωφ, μαθήτρια και φίλη του από το Elgersburg της Γερμανίας στην οποία έστειλε το τελευταίο του γράμμα (12 Αυγούστου του 1937) προσφωνώντας την ”Καλή μου Αγλαῒτσα”, με καταληκτική υπόμνηση ”ΜΕ ΦΙΛΙΑΝ ΠΑΝΤΟΤΙΝΗΝ ΚΑΙ ΑΔΟΛΗΝ”), μόλις ενάμιση μήνα πριν το πρόωρο τέλος του.

Οι φθονεροί του χώρου του είχαν τη δική τους συμβολή στο πρόωρο τέλος του Συκουτρή, ασφαλώς, γιατί (ψευδόμενοι) τον παρουσίασαν ως ομοφυλόφιλο (”έγκλημα καθοσιώσεως” και ”στιγματισμού δια βίου” εκείνη την εποχή) με σκοπό να εμποδίσουν την επαγγελματική του εξέλιξη, γνωρίζοντας ότι κάθε τέτοια εκδήλωση θα προκαλούσε έκρηξη σε βάρος του από την αθηναϊκή συντηρητική κοινωνία του Μεσοπολέμου της εποχής τους και θα παρέλυε την καριέρα του.

Σημειωτέον ότι για το θέμα της σεξουαλικής προτίμησης του Συκουτρή δεν υπήρχαν αποδείξεις και ο ίδιος — όπως προείπα — ήταν παντρεμένος και ερωτευμένος με τη Χαρά Συκουτρή, τη γυναίκα του, στην οποία είχε αφιερώσει την μετάφρασή του στο ”Συμπόσιον” του Πλάτωνα…

Οι δύο σκιές στη ζωή του Συκουτρή

Υπήρχαν, ωστόσο, δύο σκιές στη ζωή του, που τις θεωρούσε δράμα της μοίρας του. Δράμα που αφορούσε τη στέρηση δύο πραγμάτων, όπως εξομολογήθηκε στον Αθηναίο φίλο και δικηγόρο του Πολυδεύκη Καλδή, την νύχτα της συνάντησής τους το ’36 (”εξομολόγηση” που αποκάλυψε ο Καλδής — μετά τον θάνατο του Συκουτρή — στον φίλο του Εμμ. Κριαρά το ’79 και δέχθηκε την ίδια χρονιά να δημοσιευτεί στην ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ):

1. Τη στέρηση της γενέθλιας γης του (όπου θα ήθελε να ζούσε μέχρι τον θάνατό του) και 2. Τη στέρηση απογόνων για διαιώνιση της ύπαρξής του, χωρίς να διευκρινίσει ωστόσο ο Συκουτρής στον Καλδή τον λόγο αδυναμίας απόκτησης παιδιών.

Ήταν ξεκάθαρο, όμως, ότι ο λαμπρός φιλόλογος πίστευε το ’36 πως οι αιτίες αυτές εκμηδένιζαν κάθε νόημα στη ζωή του, όπως συμπέρανε ο Αθηναίος δικηγόρος και φίλος του Συκουτρή. Πεσιμιστικές σκέψεις, ασφαλώς, που διαμορφώθηκαν στον τελευταίο και για έναν ακόμα τρέχοντα λόγο. Γιατί εκείνη τη χρονιά (1936) είχε ξεκινήσει εναντίον του συντονισμένη συκοφαντική επίθεση από αντιδραστικούς κύκλους με δημοσιεύματά τους στο περιοδικό ”Επιστημονική Ηχώ”.

Όλα αυτά είχαν, ως φαίνεται, αρνητικές επιπτώσεις στον ψυχικό κόσμο του Συκουτρή. Το αποκαλύπτει, άλλωστε, δραματικά, ένα χρόνο μετά την εξομολόγησή του στον δικηγόρο του,  η επιστολή που έστειλε από την Ικαρία (όπου έκανε διακοπές με τη γυναίκα του) προς την διαβιούσα στη Γερμανία μαθήτριά του Αγλαῒα Φακάλου-Μακάρωφ. «Ολοένα αισθάνομαι να σκοτεινιάζη γύρω μου και μέσα μου… Τραβώ διαρκώς μπροστά και απόπειρες κάνω πολλές να ξεφύγω από το πολυδαίδαλο αδιέξοδο που μ’ έχει σπρώξει η ζωή, η μοίρα μου καλύτερα….»

Σ’ αυτά τα δυσοίωνα, εντωμεταξύ, προστέθηκαν και οι αθλιότητες συναδέλφων του που υπονόμευαν την εξέλιξή του στο ΕΚΠΑ μιλώντας για ομοφυλοφιλία του Συκουτρή με στοιχείο ένδειξης την εισαγωγή του (Προλεγόμενα) στο ”Συμπόσιο του Πλάτωνα” (εκδ. 1934), η οποία ”σκανδάλισε τη συντηρητική ελληνική κοινωνία το 1934” εξαιτίας της αναφοράς του διάσημου φιλολόγου στον παιδικό και ομοφυλοφιλικό έρωτα στην αρχαία Ελλάδα. Οι ομότεχνοί του που τον φθονούσαν, προφανώς, βρήκαν την αφορμή που ζητούσαν για να διασπείρουν χοληφόρες ”ερμηνείες” κατηγορώντας τον άδικα ότι επινόησε τα περί γενετήσιων σχέσεων στην αρχαία Ελλάδα.

Φευ! Το μελάνι της συκοφαντικής σουπιάς που εκτόξευσαν πέτυχε, τελικά, τον δόλιο στόχο του. Λειτούργησε ως δίκη προθέσεων σε βάρος του προικισμένου φιλολόγου, αφού, διασύροντας τον ίδιο και το έργο του σε ηθικό επίπεδο, τον οδήγησε στην απαξίωση, ματαιώνοντας την ισχυρή πιθανότητα να αποκτήσει πανεπιστημιακή έδρα, να γίνει καθηγητής πανεπιστημίου το 1936, όπως επιθυμούσε.

Η απάντηση Συκουτρή για το “Συμπόσιο”

Αυτός ο ψυχοφθόρος, ανηλεής πόλεμος, που γινόταν μελετημένα, εξέθεσε ανεπανόρθωτα τον Συκουτρή ως προσωπικότητα κύρους, οδηγώντας τον σε επαγγελματικό και προσωπικό αδιέξοδο, αν και ο ίδιος είχε απαντήσει πειστικότατα στους επικριτές του με το άρθρο του ‘‘Η εκστρατεία κατά του Συμποσίου. Τα κείμενα και οι κουλουροπώλαι” (1937), στο οποίο ανέτρεψε ένα προς ένα τα επιχειρήματα των κατηγόρων του.

Το αδιέξοδο ωστόσο, στο οποίο οδηγήθηκε ο Συκουτρής απ’ τις κακοήθειες του ενός και του άλλου, κλόνισε περαιτέρω το νευρικό του σύστημα και εκτίναξε το προϋπάρχουν υπόστρωμα της κατάθλιψης για τους λόγους που εξομολογήθηκε στον δικηγόρο του Πολυδεύκη Καλδή το ’36. Λόγους στους οποίους προστέθηκε, εντωμεταξύ, και η καταδίκη του από την Ιερά Σύνοδο τον Μάιο του 1937 σε τεύχος της ”Φωνής της Εκκλησίας”.

Υπό το βάρος όλων αυτών των αθλιοτήτων, ο Συκουτρής οδηγήθηκε στην αυτοχειρία. Η τραγική απόφασή του να τερματίσει πρόωρα τη ζωή του (ήταν μόλις 36 χρονών) είχε προετοιμαστεί απ’ την προηγούμενη της αυτοκτονίας του. Από την ημέρα της πεζοπορίας του στην Ακροκόρινθο, σε κάποια στιγμή της οποίας έγραψε ένα δυσανάγνωστο, βιαστικό σημείωμα (τύπου πρόχειρης, χειρόγραφης διαθήκης) με παραλήπτη τον καθηγητή του Πολυτεχνείου Άγγελο Καλαμαρά, στον οποίο κληροδοτούσε τα βιβλία του στην Ακαδημία και ζητούσε να δημοσιευτεί το τμήμα της εισαγωγής στην ”Ποιητική” του Αριστοτέλη, ενώ στη γυναίκα του Χαρά άφηνε ένα χρηματικό ποσό.

Το βράδυ της ίδιας μέρας επέστρεψε κατάκοπος στο ξενοδοχείο ‘Κεντρικόν’ της Κορίνθου (21 Σεπτεμβρίου του 1937), όπου βρέθηκε την επομένη νεκρός δίπλα στο φαρμακευτικό μπουκάλι υπνωτικού Veronal που κατανάλωσε και ένα βιβλίο του Πλάτωνα (”Φαίδων” ή ”Περί ψυχής”)… Ήταν ένα άδοξο, πικρό τέλος για τον μεγάλο ερευνητή και δημιουργικό επιστήμονα που κόσμησε τα Ελληνικά Γράμματα όχι μόνο με τον στοχαστικό λόγο, τη γνώση και τη σοφία του, τον πλατωνικό ιδεαλισμό και τον ρομαντικό εθνικισμό του, αλλά με όλη εν γένει την προσωπικότητά του.

Προσωπικότητα που τη δονούσε το πάθος και η πνοή του αιώνιου Δασκάλου, η διάθεση να βοηθήσει τους μαθητές/φοιτητές του στις δύσκολες στιγμές των πνευματικών και ηθικών κρίσεων και το πάθος του να τους μεταγγίσει γνώσεις και να διαμορφώσει γι’ αυτούς υψηλά ιδανικά, όπως η φιλοπατρία, η αγωνιστικότητα, η πειθαρχημένη ελευθερία, η βαθιά και αληθινή θρησκευτικότητα και η ”ηρωική αντίληψη της ζωής” που δεν υπέκυπτε σε πειρασμούς του υλικού κόσμου.

Προσωπικότητα που λείπει κραυγαλέα στην αποπνευματοποιημένη εποχή μας και θα κάλυπτε με την παρουσία της το έλλειμμα πολυεπίπεδης ποιότητας (διαχρονικό δεδομένο της προϊούσας παρακμής μας) περνώντας στους καθεύδοντες υπό μανδραγόρα εκπαιδευτικούς και νεολαιῒστικους κύκλους αυτό που είχε γράψει κάποτε σε μαθητή του ο αείμνηστος Ιωάννης Συκουτρής σε τόνο εξομολογητικό:

«Μα είναι για το δάσκαλο η μεγαλυτέρα, η αιωνιωτέρα ηδονή, όταν κατορθώση να βοηθήση τους μαθητάς του να βρουν τον εαυτό τους και να βρουν στον εαυτό τους ό,τι διαρκές και γόνιμον υπάρχει. Αυτό εφιλοδόξησα!...». (“ΤΟ ΒΗΜΑ”, 29.12.1955, Ιστορικό Αρχείο “ΤΟ ΒΗΜΑ” & “ΤΑ ΝΕΑ”).