Ο Βούδας και ο “τριτογενής τομέας” στην Τέχνη

Ο ιδιοφυής φωστήρας που “ελέω Θεού” ομιλεί και το ρητό του είναι θέσφατον πέθανε μαζί με την έννοια τού ίδιου Θεού στον υλιστικό πολιτισμό μας. Δεν απέθανεν, όμως, μαζί του και η έννοια του συντονιστή-ενορχηστρωτή-μαέστρου-εμψυχωτή, όπως φαίνεται καθαρά στην συμβολικώς φορτισμένη παραβολή ταινία τού Φελλίνι “Πρόβα ορχήστρας”. Ο 21ος αιώνας τελείωσε μια και καλή με την έννοια “αυθεντία” (που έχει κοινή ρίζα με τον “αφέντη”), προτάσσει όμως την ομαδική-συλλογική εργασία, που απαιτεί βεβαίως, οπωσδήποτε κάποιο συντονιστή, που εκτελεί (εκ περιτροπής ίσως) χρέη “προέδρου”.

Είναι άλλο όμως να “προεδρεύεις” κι άλλο να “βασιλεύεις”. Είναι άλλο να έχεις υπηκόους-υποκείμενους στις ανεξέλεγκτες βουλήσεις σου κι άλλο να προεδρεύεις μεταξύ ίσων. Τα ουμανιστικά ιδανικά τού Διαφωτισμού που λειτούργησαν ως καταλύτες σε τόσες κοινωνικές εξεγέρσεις-επαναστάσεις-ανακατατάξεις-αναταραχές οδήγησαν νομοτελειακά στον σημερινό φιλελευθερισμό. Αυτός απειλείται μόνον από την μελλούμενη παντοκρατορία των ρομποτικών μηχανών και από την άνευ συναισθημάτων Τεχνητή Νοημοσύνη, εάν δεν προσέξουμε, δεν προβλέψουμε και δεν θεσμοθετήσουμε ασφαλιστικές δικλείδες.

Αυτές σκοπό έχουν να περιορίσουν την θερμοδυναμική αρχή της ισορροπίας τρόμου μεταξύ αυξανομένου Χάους-Εντροπίας κι αναποφεύκτου Τάξεως-Νομοθετημένης Πολιτικής Ορθότητος, που δεν αντιβαίνει στους συμπαντικούς κανόνες τού Αντιπεπονθότος-κάρμα και της Νεμέσεως, την οποία φοβούνταν ακόμα και οι θρυλούμενοι “θεοί τού Ολύμπου”. Η σοφόκλεια τραγωδία “Αντιγόνη” δίνει το μέτρο σε αυτή την θερμοδυναμική σύγκρουση.

Στον επίσης σοφόκλειο “Οιδίποδα Τύραννο”, σκιαγραφείται διεξοδικώς η αρχετυπική σύγκρουση μεταξύ τής πρόσκαιρης εξουσίας τού Ενός (που έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε όλους τους άλλους, ακόμα και στον εαυτό του) και της εξουσίας των πολλών (της ομάδας) που βασίζονται στη συλλογικότητα της παράδοσης και στην δοκιμασμένη αποτελεσματικότητα των εκάστοτε ηθών κι εθίμων, που ρυθμίζουν την κοινωνική αρμονία, τις οικολογικές ισορροπίες, τη σχέση των ανθρώπων με τους Άλλους, τη διαχείριση του εγγενούς τους φόβου απέναντι τόσο στη Ζωή όσο και στο Θάνατο. Και βεβαίως εξασφαλίζουν την επιβίωση τού ίδιου, αλλά και του πλανήτη που μας φιλοξενεί και μας τρέφει… Η σχέση του ατομικού “εγώ” με το συλλογικό “εμείς” είναι πάντα το πρόβλημα όλων των κοινωνιών ανεξαρτήτως των διοικητικών-πολιτικών συστημάτων.

Τέχνη-Λογοτεχνία

Σε ομαδικούς καιρούς η Ποίηση υποχωρεί, ο Λυρισμός αποστεώνεται. Όταν υπάρχει αδήριτη ανάγκη συλλογικών δράσεων προτάσσονται περισσότερο παγκοσμιοποιημένες-πολυπολιτισμικές συλλογικές μορφές έκφρασης. Η γλώσσα του σώματος συμπληρώνεται από διεθνώς αναγνωρίσιμα σήματα (όπως τα emoji) και το ποιητικό-ποιοτικό θέατρο εκφυλίζεται σε “physical theater”, ή και σε απλή, απλοϊκή, απλουστευμένη παντομίμα, που ερεθίζει τα κατώτερα “βασικά” ένστικτα τού ανθρωπίνου είδους. Σήμερα, εάν θέλει η Ποίηση να γεφυρώσει τη σχέση δημιουργού-κοινού και να καλύψει το χάσμα της προβληματικής (για πολλούς και διάφορους λόγους) επικοινωνίας, θα πρέπει να συζευχθεί με το θέατρο, με τις παραστατικές τέχνες εν γένει, να ερωτοτροπήσει με την ψηφιακή τεχνολογία, να διαιωνιστεί διακτινιζόμενη στο άγνωστο, στο αχαρτογράφητο…

Το θέατρο πιέζεται οικονομικά στην σκηνική του έκφραση και αναδιπλώνεται σε ραψωδιακού τύπου παραγωγές. Η λέξη “performance” καλύπτει πλέον πολλές από τις χαμηλού κόστους ολιγοήμερες “ζωντανές” εμφανίσεις λογοτεχνών, καλλιτεχνών, δημιουργών, αναδημιουργιών, αναπλαστών, αποδομητών, αναδομητών που δεν αρέσκονται στην άμεση επικοινωνιακότητα τού ψηφιακού πλανητικού χωριού μας.

Λέγεται πως ο Βούδας προστατευμένος από την πλούσια οικογένειά του στο ιδιωτικό του κάστρο-άσυλο-καταφύγιο (λειτουργούσε ίσως και ως νησίδα αρνητικής εντροπίας στο ιδιωτικό τους σύμπαν), όταν επιτέλους ήρθε σε άμεση, αμεσότατη επαφή με την περιρρέουσα μιζέρια-εξαθλίωση-απανθρωποποίηση, φωτίστηκε, είδε το Φως το Αληθινόν, κι έταξε εαυτόν (μαζί με τα υπάρχοντά του) στην απελευθέρωση τού ανθρωπίνου είδους από τον Φόβο, από την Επιθυμία, από τη Στέρηση που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στον Τροχό των Επαναγεννήσεων τον φρικτό. Όμως, πόσοι από εμάς, τους πνευματικούς δημιουργούς, διαθέτουμε την απαιτούμενη αυτοθυσία, τον αυτονόητο ηρωισμό να υπερβούμε τις ατομικές μας ανάγκες, να προτάξουμε το Κοινό Καλό και να αγνοήσουμε τον συναγερμό που χτυπάει καθημερινώς στα κύτταρά μας το ένστικτο επιβίωσης;

Ο Τριτογενής Τομέας στη Λογοτεχνία και στην Τέχνη είναι ένα αναπόφευκτο γεγονός, αφού όλα πλέον πωλούνται, αγοράζονται, αποτιμώνται εις χρήμα. Πολλά μηδενικά στις τραπεζικές καταθέσεις συμβαδίζουν, συμπίπτουν, αλληλοέλκονται από συνήθη μηδενικά “νούμερα” στην πολιτιστική μηχανή, που όμως δεν παράγουν Πολιτισμό – έτσι το επίπεδο πολιτιστικός και πολιτισμικός στη γλώσσα μας δεν είναι συνώνυμα.

Η διαφήμιση, το star-system, η προστιθέμενη αξία, το Χρηματιστήριο στον χώρο τής Τέχνης κυρίως (και δευτερευόντως στον χώρο τής Λογοτεχνίας που περιορίζεται από το σύνδρομο τού Πύργου τής Βαβέλ και του κατακερματισμένου γλωσσικού κώδικα), οι φεουδαρχικού τύπου πολιτιστικές βιοτεχνίες ή και βιομηχανίες, με την χρήση τού Διαδικτύου γίνονται γίγαντες που καταβροχθίζουν ανεξάρτητους κι ανένταχτους ιδιοφυείς δημιουργούς.