Το μουσικό νόημα των λέξεων από το αρχαίο δράμα μέχρι σήμερα

Αυτό το ποιητικό και μουσικό είδος αναβαθμίζεται στην συνέχεια σε έντεχνη καλλιτεχνική δημιουργία. Αναπτύχθηκε στην Αττική από τις γιορτές που γίνονταν προς τιμήν του εν λόγω θεού και αναφέρεται ως [δρώμενα]. Ξεκίνησε από το αρχικό άσμα, το διθύραμβο, που τραγουδούσαν κατά τη λατρεία του θεού και το συνόδευαν με αυλό και ορχηστρικές ή μιμητικές κινήσεις.

Η ολοκλήρωση και η λειτουργία του δραματικού λόγου αδυνατεί να συντελεστεί μόνο με την ανάγνωση. Απαιτείται η προβολή του ως θέαμα. Και το θέαμα συμπεριλαμβάνει την μουσική ως σημαντικό στοιχεί για την απόδοση των δραματικών έργων και για την μετάδοση των συναισθημάτων. Μια δημόσια επικοινωνία των συντελεστών της παράστασης με το κοινό και την δημιουργία μιας νέας αντιληπτικής σχέσης.

Ο Αριστοτέλης στην ποιητική αναφέρει πως, ο τραγικός ποιητής πρέπει να είναι περισσότερο μυθοποιός από μετροποιός, περισσότερο δημιουργός μύθων, ιστοριών, παρά δημιουργός μέτρων, στιχοπλόκος. Βέβαια, ως μύθο ο Αριστοτέλης εννοεί μια ανεπτυγμένη αφήγηση, μεταξύ όμως της ανεπτυγμένης αφήγησης και του απλού μέτρου, υπάρχει ο χώρος του λυρικού αντικειμένου, που βρίσκεται ξεκάθαρα μέσα στον χρόνο. Αυτό δεν ισχύει μόνο για την τραγική, αλλά για κάθε ποίηση, καθώς ο ποιητής εκτός από νοηματοποιός πρέπει να είναι και εικονοποιός και μελοποιός. Η ρυθμική και η ηχητική μουσικότητα των λέξεων, θεωρείται απαραίτητη.

Η μελωδία του νοήματος είναι η συνύφανση της ανόδου και καθόδου στο κλειδί της σημασίας και στο επίπεδο της έντασης της κάθε φράσης, ώστε να δημιουργείται μια οριζόντια σχέση νοημάτων και εντάσεων κατά την διαδοχή των λέξεων και να προκύπτει μια αρμονική συνιστώσα. Μια λέξη λειτουργεί μέσα στη γλώσσα μέσω των παραπομπών της, καθεμία εκ των οποίων κινητοποιεί άλλες παραπομπές. Ο αρμονικός πλούτος ενός στίχου αποτελείται από τον πλούτο των παραπομπών των λέξεων που τον αποτελούν.

Ιδιαίτερα στα Αρχαία ελληνικά υπάρχει μια πρωταρχική πολυσημία των λέξεων, μια πολλαπλότητα σημασιών, που έχει σαν αποτέλεσμα ένα φάσμα συνδηλώσεων και αρμονιών. Επίσης, υπάρχει μια ελεύθερη λεξιλογική παραγωγικότητα με δεδομένους τους κανόνες σχηματισμού λέξεων με την χρήση προθεμάτων και επιθεμάτων, την δημιουργία ρημάτων από ουσιαστικά ή επίθετα και το αντίστροφο, όπου η σύνθεσή τους είναι μοναδική.

Θεατρικός λόγος και αρχαίο δράμα

Ο θεατρικός, κατά συνέπεια λόγος, σ’ αντιδιαστολή με τον πραγματικό, μπορεί να θεωρηθεί πλασματικός όχι τόσο εξαιτίας έλλειψης αναφοράς στην συνείδηση του θεατή που τον παρακολουθεί από την πλατεία, αλλά κυρίως από την έμμεση ανάληψη ευθύνης των λεγομένων του δημιουργού του έργου και του σκηνοθέτη. Ο σκηνοθέτης μέσω της ευρηματικότητας και της πρωτοτυπίας του μπορεί να προσδώσει μοναδικότητα και διαφορά στην συγκεκριμένη απόδοση του έργου, με αποτέλεσμα ο θεατής ν’ απολαμβάνει λόγο, εικόνα και μουσικότητα.

Οι αρχαίοι Έλληνες δραματουργοί χρησιμοποιούσαν και την μουσική αυτή κάθε αυτή για να ενισχύσουν την ατμόσφαιρα, να υπογραμμίσουν συγκεκριμένες σκηνές και να εκφράσουν συναισθήματα. Συχνά το αρχαίο δράμα συνοδευόταν από χορωδίες, προσδίδοντας έναν εκφραστικό παράγοντα στην παράσταση. O Αισχύλος και ο Ευριπίδης, δίναν έμφαση στην χρήση της μουσικής για να μεταφέρουν συναισθηματικές και καθοριστικές στιγμές στο δράμα τους, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της απήχησης των παραστάσεων και την προσθήκη διαστάσεων των κειμένων.

Όπως προανέφερα, το δράμα γεννήθηκε μέσα από την λατρεία του Διονύσου. Σε αυτές τις γιορτές σημαντικός ήταν ο ρόλος του θρησκευτικού άσματος του διθυράμβου, του οποίου θεμελιωτής ήταν ο Σόλων, ενώ ο Θέσπις στην συνέχεια εισήγαγε την υποκριτική για να απαγγέλει τους στίχους και ο χορός να συνεχίζει το άσμα του για λόγους παραδοσιακούς. Οι ηθοποιοί δεν πρόφεραν απλά τις λέξεις, αλλά τις επέδιδαν με μουσικό τρόπο, με έκφραση και ρυθμό. Το αρχαίο δράμα λοιπόν, είναι ποίηση. Για να μιλήσουμε για ποίηση είμαστε υποχρεωμένοι να μεταχειριστούμε μεταφορές που προέρχονται από τη μουσική και την ζωγραφική. Για να μιλήσουμε για μουσική ή ζωγραφική, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μεταφορές που προέρχονται από την ποίηση, τη ζωγραφική και την μουσική. Αυτός είναι ο σφιχτοδεμένος κύκλος της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Η ενσωμάτωση της μουσικής στις παραστάσεις, δεν ήταν απλώς μια καλλιτεχνική επιλογή, αλλά μια βαθιά ριζωμένη πολιτιστική πρακτική που ενίσχυε την εμπειρία της αφήγησης. Οι αυλητές ήταν αναπόσπαστοι στην γεφύρωση του χάσματος μεταξύ του κοινού και των ερμηνευτών, χρησιμοποιώντας τα όργανά τους για να καθοδηγήσουν το κοινό στο συναισθηματικό τοπίο της αφήγησης. Αυτό το μείγμα μουσικής και δράματος δείχνει, πως ο ήχος και οι διάφοροι παράμετροί του χρησιμοποιήθηκαν σχολαστικά για να ρυθμίσουν όχι μόνο τα νοήματα αλλά την σημασία κάθε φράσης στην παράσταση, ξεπερνώντας την απλή προφορά των λέξεων.

Η βαθιά επίδραση του ήχου στις συναισθηματικές και ψυχολογικές αντιδράσεις του κοινού από τότε έως και σήμερα, είναι θέμα που έχει γοητεύσει πολλούς μελετητές. Η στρατηγική χρήση του ήχου και της μουσικής υπερβαίνει την απλή ψυχαγωγία. Χρησίμευσε ως ένα ισχυρό μέσο επικοινωνίας, όπου οι αποχρώσεις του ήχου από τις λέξεις και οι μουσικές παράμετροι δημιουργήθηκαν προσεκτικά για να ρυθμίσουν τα νοήματα και τον αντίκτυπο της κάθε φράσης. Αυτή η περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ ήχου, μουσικής και θεατρικής παράστασης, δείχνει την εκλεπτυσμένη κατανόηση που είχαν οι πρόγονοί μας για τις ψυχολογικές επιπτώσεις των ηχοτοπίων στα ανθρώπινα συναισθήματα, μια κατανόηση που συνεχίζει να επηρεάζει τις σύγχρονες θεατρικές παραστάσεις.

Η διερεύνηση του ρόλου του λόγου, της εικόνας και του ήχου, ρίχνει φως στις περίπλοκες και λεπτές τεχνικές που χρησιμοποιούν οι αρχαίοι Έλληνες τραγικοί για να μεταφέρουν αφηγήσεις, συναισθήματα και θέματα. Η συζήτηση αυτών των τεχνικών όχι μόνο εμπλουτίζει την εκτίμηση μας για το αρχαίο ελληνικό θέατρο, αλλά παρέχει επίσης πληροφορίες για τη διαρκή ελκυστικότητα και την πολιτιστική σημασία αυτών των διαχρονικών κειμένων. Επίσης ανοίγει δρόμο για περαιτέρω εξερεύνηση στην διασταύρωση του λόγου, εικόνας και ήχου στο αρχαίο δράμα και στους τρόπους με τους οποίους αυτά τα στοιχεία, συνεχίζουν να επηρεάζουν και τις σύγχρονες θεατρικές πρακτικές.