Αντί για στρατηγική αυτονομία η ΕΕ λειτουργεί ως δορυφόρος των ΗΠΑ

Οι Ιρανοί π.χ. προτιμούσαν τα γερμανικά ηλεκτρονικά και αυτοκίνητα από αντίστοιχα προϊόντα άλλων χωρών. Όμως, λόγω των κυρώσεων κατά του Ιράν, οι ευρωπαϊκές εταιρείες αποσύρθηκαν από την ιρανική αγορά και πλήρωσαν βαρύ τίμημα για την απώλεια της πολλά υποσχόμενης ιρανικής αγοράς. Σήμερα, η οικονομική παρουσία της Ευρώπης στο Ιράν είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Ένα δεύτερο παράδειγμα είναι η παρέμβαση των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Αν και δεν ήταν ποτέ πραγματικά ειρηνική, παρέμεινε γενικά σταθερή στη δεκαετία του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Ως εκ τούτου, οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν τη φιλοδοξία να προωθήσουν την οικονομική ολοκλήρωση με τους γείτονές τους στη Μέση Ανατολή, καθώς η κατάσταση ασφάλειας ήταν αποδεκτή. Η διαδικασία της Βαρκελώνης της δεκαετίας του 1990 ήταν ένα τέτοιο πρόγραμμα που αφορούσε την άλλη πλευρά της Μεσογείου. Όμως στις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα οι ΗΠΑ επεμβαίνουν στρατιωτικά σε Αφγανιστάν, Ιράκ, Λιβύη και Συρία, με αποτέλεσμα τα κράτη και οι λαοί της Μέσης Ανατολής να βιώνουν τεράστιες περιφερειακές αναταραχές κι αυτή η περιοχή να είναι η πιο ταραγμένη στον κόσμο.

Η διπλωματία των διαπραγματεύσεων

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρότειναν την έννοια της “διπλωματίας των διαπραγματεύσεων”, η οποία θα τους επέτρεπε να διεισδύσουν στη Μέση Ανατολή, μέσω μιας προσέγγισης διαφορετικής από την αμερικανική πολιτική βίας. Έτσι, το 2003, ο Γάλλος Πρόεδρος Ζακ Σιράκ και ο Γερμανός Καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ, αντιτάχθηκαν σθεναρά στην απόφαση των ΗΠΑ να εισβάλουν στο Ιράκ, εξαπατώντας την παγκόσμια κοινότητα. Οι εξελίξεις τους δικαίωσαν, αν και δεν κατάφεραν να σταματήσουν τον πόλεμο.

Την ίδια χρονιά, τρεις υπουργοί Εξωτερικών (Γαλλίας, Γερμανίας και Ηνωμένου Βασιλείου) πραγματοποίησαν κοινή επίσκεψη στο Ιράν για να βρουν μια λύση στο ζήτημα του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος για ειρηνική χρήση μέσω της διπλωματίας, σε αντίθεση με την προσέγγιση των ΗΠΑ για οικονομικές κυρώσεις και στρατιωτικές πιέσεις. Οι προσπάθειες της ευρωπαϊκής τριάδας αποδείχθηκαν επίσης σωστές, αν και δεν άλλαξαν τη στάση της αμερικανικής διπλωματίας για το Ιρανικό.

Το 2010, η ΕΕ πρότεινε μια διαφορετική έννοια της στρατηγικής αυτονομίας, με την πρόθεσή της να αποστασιοποιηθεί από τις ΗΠΑ και να μειώσει την εξάρτησή της από αυτές σε θέματα ασφάλειας. Όμως, κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, η Ευρώπη δεν κατέβαλε επαρκείς προσπάθειες για να προωθήσει την αυτονομία της πολιτικής της. Αντίθετα, ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες τάχθηκαν στο πλευρό των ΗΠΑ, γεγονός που τελικά οδήγησε σε βλάβη των οικονομικών συμφερόντων και των συμφερόντων ασφαλείας τους.

Η ΕΕ κάνει τα ίδια λάθη

Αν αποκλείσουμε την πολιτική αφέλεια, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν συνείδηση τον εσφαλμένο χαρακτήρα της τρέχουσας πολιτικής των ΗΠΑ. Παρόλα αυτά, την ακολουθούν σχεδόν τυφλά κι άνευ όρων. Η Ιστορία δείχνει ότι οι Αμερικανοί έκαναν λανθασμένες επιλογές στην περιοχή, με τις ευρωπαϊκές χώρες να τις πληρώνουν ακριβά, κάνοντας τα ίδια λάθη ξανά και ξανά! Είναι αλήθεια ότι οι διατλαντικές σχέσεις βασίστηκαν σε πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς. Όμως, από την άλλη πλευρά, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν συχνά διαφορετικά συμφέροντα από τους Αμερικανούς.

Η Μέση Ανατολή είναι άμεσος γείτονας της Ευρώπης, ενώ απέχει πολύ από τις ΗΠΑ, ενώ οποιαδήποτε αναταραχή συμβαίνει στη Μέση Ανατολή, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την Ευρώπη. Επιπλέον, η τρέχουσα αμερικανική πολιτική για τον πόλεμο στη Γάζα –με εκατομμύρια Παλαιστίνιους ήδη να έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους– υπονομεύει προφανώς τη δικαιοσύνη, η οποία πρέπει να είναι μια από τις θεμελιώδεις αρχές της διεθνούς τάξης.

Η συνέχιση αυτής της κρίσης υπονομεύει την διεθνή εικόνα όχι μόνο των ΗΠΑ, αλλά και σε μεγαλύτερο βαθμό της Ευρώπης, που γειτνιάζει με τη Μέση Ανατολή. Η ΕΕ κατ’ ουσίαν δεν αναλαμβάνει πρωτοβουλίες τουλάχιστον για κατάπαυση του πυρός. Για μία ακόμη φορά, οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποφεύγουν να αναπτύξουν μια λογική προσέγγιση, εξισορροπώντας τα γεωπολιτικά και γεωοικοονομικά συμφέροντα της ΕΕ με τη δικαιοσύνη και τις ατλαντικές υποχρεώσεις. Γι’ αυτό και θα συνεχίσει να πληρώνει δυσβάσταχτο τίμημα.

Η επιβεβαίωση των προαναφερθέντων έρχεται από τον επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, ο οποίος μιλώντας για τις τρέχουσες γεωπολιτικές εντάσεις στον κόσμο και τις σχέσεις της Ευρώπης με τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, ανέφερε σε δήλωση που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο της Υπηρεσίας Εξωτερικών της ΕΕ, ότι η εποχή της δυτικής κυριαρχίας τελείωσε. «Εάν οι τρέχουσες παγκόσμιες γεωπολιτικές εντάσεις συνεχίσουν να εξελίσσονται σε μια κατεύθυνση “Δύση εναντίον υπολοίπων”, το μέλλον της Ευρώπης κινδυνεύει, το μέλλον της είναι πλέον ζοφερό. Η εποχή της δυτικής κυριαρχίας έχει όντως τελειώσει. Αν και αυτό ήταν κατανοητό στη θεωρία, δεν αντλήσαμε πάντα όλα τα πρακτικά συμπεράσματα από αυτή τη νέα πραγματικότητα». Κατά τη γνώμη του Ζοζέπ Μπορέλ, η κατάσταση για την Ευρώπη έχει επιδεινωθεί από την ουκρανική κρίση και την αυξανόμενη κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή. «Πολλοί στον Παγκόσμιο Νότο μας κατηγορούν για διπλά μέτρα και σταθμά», ζητώντας αντίμετρα όχι μόνο με λόγια αλλά και με πράξεις, όσον αφορά τον πόλεμο στη Γάζα.

ΕΕ και Ουκρανία

Κλείνοντας θα αναφερθούμε στο θέμα της Ουκρανίας, όπου υπάρχει έλλειψη κινήσεων απεμπλοκής και αναζήτησης συμβιβασμού. Η μεγάλη αύξηση των τιμών ενέργειας ως συνέπεια των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, η αύξηση των τιμών στα τρόφιμα και οι άλλες πληθωριστικές πιέσεις, οδηγούν την Ευρώπη σε οικονομική αυτοκτονία. Γιατί λοιπόν οι Ευρωπαίοι ηγέτες –στηρίζοντας κατ’ απόλυτο τρόπο την Ουκρανία– επιβάλλουν κυρώσεις που τελικά πλήττουν την ίδια την Ευρώπη; Δεν αντιλαμβάνονται ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς ήταν ένα κολοσσιαίο λάθος κι ότι ο Πούτιν δεν έχει ούτε την πρόθεση ούτε την ικανότητα να απειλήσει την Ευρώπη;

Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες, όσο και εάν αξιολογούν κοντόφθαλμα τα γεγονότα, πιστεύουν τις προφάσεις των ΗΠΑ σχετικά με την “υπεράσπιση της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης” και την “υποστήριξη της εδαφικής κυριαρχίας των εθνών-κρατών. Οι Αμερικανοί βαρύνονται, μεταξύ άλλων, με τον διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας, τον βομβαρδισμό της Σερβίας για 71 συνεχόμενες ημέρες το 1999, προκειμένου οι Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου να αποσχιστούν και να αποκτήσουν δική τους κρατική κυριαρχία. Δεν δικαιούνται, λοιπόν, να επικαλούνται την ηθική. Η συμμετοχή της Ευρώπης σ’ αυτόν τον πόλεμο των κυρώσεων κατά της Ρωσίας είναι ακατανόητη κι αποδεικνύει ότι οι ηγέτες της έχουν απομακρυνθεί από τον πολιτικό ορθολογισμό.

Επί πλέον, Ιδιαίτερα ανήσυχοι εμφανίζονται Ευρωπαίοι αξιωματούχοι για την διαφαινόμενη αλλαγή προέδρου στις ΗΠΑ. Οι δηλώσεις του υποψήφιου αντιπρόεδρου (του Τραμπ) Τζ. Ντ. Βανς, ότι «η Ευρώπη εξαρτιέται υπερβολικά από τις ΗΠΑ» κι ότι η Γηραιά Ήπειρος θα έπρεπε να επωμιστεί το βάρος της υπεράσπισης της Ουκρανίας, προκαλούν ανατριχίλα στο Κίεβο και στην Ευρώπη. Το ερώτημα είναι, ποια θα είναι η ροή βοήθειας προς το Κίεβο, στην περίπτωση εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ, δεδομένου ότι η Ευρώπη δεν μπορεί από μόνη της να σηκώσει αυτό το βάρος μόνη της. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει οι Ευρωπαίοι ηγέτες να λάβουν δύσκολες αποφάσεις! Ίσως τότε, το εν υπνώσει πολιτικό τους ένστικτο να ξυπνήσει…