Πώς δημιουργήθηκε η Πανεπιστημιόπολη ακριβώς 55 χρόνια πριν

Στόχος ήταν να επεκταθεί το παλαιότερο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας σε περιοχή που γειτνίαζε με την Πολυτεχνειόπολη και με τα συγκροτήματα της Ιατρικής Σχολής. Τη μελέτη της ανέγερσης της Πανεπιστημιόπολης Αθηνών την ανέλαβε η Τεχνική Υπηρεσία του Πανεπιστημίου. Η συγκυρία προσφερόταν, καθώς πρόεδρος του Οικονομικού Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Αθηνών διατελούσε ο φίλα κείμενος προς τη δικτατορική κυβέρνηση, παντοδύναμος Γενικός Επιθεωρητής Αρχαιοτήτων και καθηγητής της Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή Σπυρίδων Ν. Μαρινάτος (1901-1974), τον οποίον ο δικτάτωρ θαύμαζε για το σπουδαίο ανασκαφικό έργο του στο Ακρωτήρι της Θήρας.

Ο αριθμός φοιτητικών εγγραφών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο οποίος από 5.458 το 1931 είχε ανέλθει σε 16.000 το 1964, σημειώνοντας αύξηση 300%, έκανε επιτακτική την ανάγκη νέων μεγαλύτερων χώρων για τις σχολές του. Η αρχική παραχώρηση έκτασης έγινε το 1956, μετά από σχετική μελέτη των τεχνικών του Υπουργείου Παιδείας, του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, υγιεινολόγων καθηγητών του Πανεπιστημίου και μετακληθέντος από τη Γερμανία ειδήμονος πολεοδόμου. Το πρώτο τμήμα, επιφάνειας 400 στρεμμάτων, παραχωρήθηκε το 1961 με πράξεις του Υπουργικού Συμβουλίου και απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας, με το υπόλοιπο τμήμα των 1100 στρεμμάτων να παραχωρείται το 1964 και το 1965.

Το 1968-69 οι άοκνες προσπάθειες του Πρύτανη, καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή Στυλιανού Γ. Κορρέ (1910-1989), απέδωσαν σύμβαση δανειοδότησης του Πανεπιστήμιο Αθηνών από την Εθνική Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδος ύψους 1.500.000.000 δρχ. για την Πανεπιστημιόπολη και 300.000.000 δρχ. για πανεπιστημιακά νοσοκομεία. Τα κεφάλαια αυτά παραχωρήθηκαν στην Εθνική Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδος από την Τράπεζα της Ελλάδος και από κάθε είδους πηγές του εξωτερικού.

Η έκταση της Πανεπιστημιόπολης, δυναμικότητας πανεπιστημιακού πληθυσμού 25.000 ατόμων, είχε μέτωπο προς τον Δήμο Αθηναίων μέσα από το άλσος Συγγρού, προς τον Δήμο Ζωγράφου από τον Βορρά και προς τον Δήμο Καισαριανής από το Νότο. Είχε και ελεύθερη επαφή με την αττική γη ανατολικά με τον Υμηττό, φυσικό όριο οικιστικής ανάπτυξης της πρωτεύουσας, εξασφαλίζοντας μάλιστα την άνετη πρόσβαση από την προβλεπόμενη περιφερειακή οδό Υμηττού ―η κυκλοφορία ήταν πιο ελεύθερη και γρήγορη. Ας υπομνησθεί ότι η μειοψηφία του φοιτητικού κόσμου, του διδακτικού και του άλλου προσωπικού διέθετε όχημα, καταφθάνοντας από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα…

Πώς συγκροτήθηκε η Πανεπιστημιόπολη

Επικράτησαν η διάκριση των λειτουργιών της Πανεπιστημιόπολης και η σχέση των διαφόρων παραγόντων της. Έτσι το φυσικό και το τεχνητό περιβάλλον, οι κλιματικές συνθήκες θα επιδρούσαν στον ανθρώπινο παράγοντα. Προβλεπόταν η πιθανότητα διεύρυνσης του χωροταξικού σχεδίου της με ελαστικό τρόπο, τηρώντας τρεις ζώνες: Εργασίας-διδασκαλίας, Διαμονής-αναψυχής, Διοίκησης-κέντρου.

Στην πρώτη ζώνη η προσπέλαση από οποιοδήποτε σημείο ήταν ευχερής, η επέκταση των χώρων για τις θεωρητικές σχολές πιο περιορισμένη, για τις θετικές σχολές πιο άνετη. Η πρόσβαση των θεωρητικών σχολών από τη λεωφόρο Ζωγράφου-Πανεπιστημιόπολης και των θετικών σχολών από την αντίστοιχη λεωφόρο Καισαριανής-Πανεπιστημιόπολης επιτυγχανόταν. Η δε επικοινωνία των συναφών προς την Ιατρική Σχολή εργαστηρίων με το υπό ανέγερση νοσοκομείο διδασκαλίας της Ιατρικής Σχολής στο Αρεταίειο και στο Αιγινήτειο –την αρχιτεκτονική μελέτη των οποίων εκπόνησε τριάδα αρχιτεκτόνων με επικεφαλής τον καθηγητή της Οικοδομικής Τεχνολογίας στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου Κυπριανό Μπίρη (1907-1990)– διευκολυνόταν. Τέλος, η συμφωνία προς την πολεοδομική-αρχιτεκτονική αντίληψη για αρμονική συνύπαρξη αυτοτελών οικοδομικών μονάδων σε ευρύτερο πεδίο υπηρετείται.

Η δεύτερη ζώνη ενέτασσε το μεταξύ Καισαριανής και Ζωγράφου τμήμα της Πανεπιστημιόπολης ως Φοιτητική Εστία (με την επωνυμία Οίκος Φοιτητού, χωρητικότητας 500 φοιτητών και 225 φοιτητριών), όπως και για αθλητικές εγκαταστάσεις (γυμναστήριο, κολυμβητήριο, στίβο, κονίστρα, γήπεδα μπάσκετ και βόλεϊ, σκοπευτήρια), μαζί με τον πράσινο πνεύμονά του έως το άλσος Συγγρού. Το ποσό της δαπάνης θα ανερχόταν σε 27.100.000 δρχ.

Θεολογική Σχολή

Πρώτη ανεγέρθηκε στο κέντρο της Πανεπιστημιόπολης η Θεολογική Σχολή, η προμελέτη της οποίας ανατέθηκε, μετά από πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, στο πλαίσιο ευρύτερου προγράμματος ανάπτυξης της Πανεπιστημιόπολης, το 1965 στους Λάζαρο Γ. Καλυβίτη (1938-2018) και Γεώργιο Λεονάρδο (γ. 1940), οι οποίοι ακολούθησαν τις επιταγές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής με οπλισμένο σκυρόδεμα. Η μελέτη ολοκληρώθηκε το 1972. Η διάταξη του συγκροτήματος ακολουθούσε παράλληλες γραμμές με διεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά, αξιοποιώντας τη φυσική κλίση του εδάφους με βόρειο προσανατολισμό. Τον όγκο της σύνθεσης τον καταλάμβαναν η Κοσμητεία, το Μουσείο, οι Ιματιοθήκες, τα Αμφιθέατρα, τα Σπουδαστήρια, τα Ινστιτούτα, τα Γραφεία, η Βιβλιοθήκη και ο Ναός.

Φιλοσοφική Σχολή

Ακολούθησε στη βόρεια πλευρά της Πανεπιστημιόπολης η Φιλοσοφική Σχολή, με πρόσβαση από τα δυτικά κοντά στην περιφερειακή οδό, με την προμελέτη της να έχει προκριθεί το 1965, στον ίδιο με τη Θεολογική Σχολή πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, από τους δύο προαναφερθέντες αρχιτέκτονες. Το κτηριολογικό πρόγραμμά της το είχε εκπονήσει η Τεχνική Υπηρεσία του Πανεπιστημίου. Λειτούργησε το 1987, οπότε μεταφέρθηκε από τη Νομική Σχολή. Και εδώ έγινε χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος. Βασικής σημασίας υπήρξε η διαμόρφωση αιθρίου, που παρέπεμπε στην ιδέα της ανοιχτής αγοράς των επαρχιών.

Τους αρχικούς πυρήνες της σύνθεσης τούς αποτέλεσαν δύο κτήρια Καθηγητικών Εδρών και Σπουδαστηρίων, δύο κτήρια Αμφιθεάτρων 200 και 300 θέσεων, που θα μπορούσαν να αυξηθούν σε 400 και 600 αντιστοίχως, ένα κτήριο Αιθουσών Ασκήσεων και Φροντιστηρίων. Σήμερα, η Φιλοσοφική Σχολή, η οποία αριθμούσε τμήματα μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού, περιλαμβάνει 14 τμήματα…

Φυσικομαθηματική Σχολή

Βορειότερα ιδρύθηκε η Φυσικομαθηματική Σχολή. Το 1965, στον πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την Πανεπιστημιόπολη Ζωγράφου, το βραβείο δόθηκε στη μελέτη του αρχιτέκτονα Ηλία Σκρουμπέλου (1921-2006). Την τελική επεξεργασία του οικοδομικού προγράμματος της Φυσικομαθηματικής Σχολής την ανέλαβε η Τεχνική Υπηρεσία του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με τον βραβευμένο αρχιτέκτονα. Για μία ακόμα φορά το υλικό ήταν το οπλισμένο σκυρόδεμα. Η Φυσικομαθηματική Σχολή, που ολοκληρώθηκε στα χρόνια 1971-81, περιλάμβανε τα εξής τμήματα: Φυσικό, Βιολογικό, Γεωλογικό, Μαθηματικό και Φαρμακευτικό.