Αύγουστος 1949: Συγκρούσεις στη μεθόριο Ελλάδας-Αλβανίας και δυτικά σχέδια για ανατροπή του Χότζα

Τον Αύγουστο του 1949 στις μεθόριες περιοχές της Κορυτσάς και Ερσέκα (Γράμμος) εκτυλίσσονταν οι τελευταίες συγκρούσεις του Εθνικού Στρατού με τους αντιστεκόμενους αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού. Οι ένοπλες δυνάμεις της Αλβανίας αναμείχθηκαν επίσης. Ενώ όλο το προηγούμενο διάστημα παρείχαν υποστήριξη στους αντάρτες είχε έρθει η στιγμή της διακοπής αυτής της υποστήριξης και του ξεκαθαρίσματος των λογαριασμών. Από το 1946 οι αμερικανικές υπηρεσίες είχαν καταλήξει σε ένα σχέδιο παρεμβάσεων στο εσωτερικό της Αλβανίας με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος του Ενβέρ Χότζα και την αντικατάστασή του από πολιτικές δυνάμεις φίλα προσκείμενες στη Δύση, δηλαδή από Αλβανούς πολιτικούς που είχαν απομακρυνθεί από την χώρα τους και ζούσαν ως πολιτικοί πρόσφυγες σε διάφορα δυτικά κράτη.

Με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε συγκροτηθεί ο σχηματισμός Εθνικό Μέτωπο ως δυνάμει διάδοχη κατάσταση στην περίπτωση που ανατρεπόταν η κυβέρνηση Χότζα. Η Αλβανία είχε επιλεγεί, επειδή θεωρείτο ο αδύναμος κρίκος του Ανατολικού Συνασπισμού, στο πλαίσιο του γενικότερου σχεδίου ανάσχεσης (Rollback) που είχαν επεξεργαστεί και εγκρίνει προς υλοποίηση οι αμερικανικές και βρετανικές υπηρεσίες για ενέργειες πίεσης της Σοβιετικής Ένωσης.

Ταυτόχρονα, η Ελλάδα, ενώ ταλαιπωρούνταν από τον εμφύλιο πόλεμο δεν παραιτούνταν από τις εδαφικές διεκδικήσεις της για τη Βόρεια Ήπειρο. Εξ άλλου στην Διάσκεψη Ειρήνης είχε θέσει το θέμα στα πλαίσια των αποζημιώσεων ως σύμμαχος των νικητριών δυνάμεων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Υφυπουργός Εξωτερικών Δραγούμης επεσήμανε στον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ (Απρίλιος 1946) ότι οι ελληνικές εδαφικές διεκδικήσεις εγείρονταν για λόγους εθνικής ασφαλείας και ότι καμιά ελληνική κυβέρνηση δεν θα υπαναχωρούσε σ’ αυτό το αίτημα κατά τη σύναψη συνθηκών ειρήνης αν πρώτα δεν της δίνονταν εγγυήσεις για την ασφάλεια της.

Οι φιλοδυτικοί Αλβανοί παράγοντες στο εξωτερικό που προορίζονταν από τους Αμερικανούς για εναλλακτική λύση στο καθεστώς Χότζα, επέμεναν να λάβουν τη δέσμευση της Δύσης ότι η Ελλάδα θα παραιτούνταν των διεκδικήσεών της και η ακεραιότητα της Αλβανίας δεν απειλούνταν. Είναι σαφές και χωρίς την αναφορά στα πλούσια ιστορικά αρχεία, ότι στα πλαίσια της ευρύτερης σύγκρουσης των Δυτικών με τους Σοβιετικούς και του κρίσιμου ρόλου της Ελλάδας, λόγω γεωγραφικής θέσης, ένα ελάσσων γεωπολιτικό ζήτημα, όπως το Βορειοηπειρωτικό, ανάγονταν σε μείζονος σημασίας ζήτημα…

Οι στόχοι των Αμερικανών

Οι Αμερικανοί ως προτεραιότητα είχαν τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας πράγμα που προϋπέθετε την ανακοπή του ενεργού ρόλου της Σοβιετικής Ένωσης δια της Αλβανίας στην ενίσχυση των αντάρτικων δυνάμεων του ΚΚΕ. Ταυτοχρόνως, Η Ουάσιγκτον προετοίμαζε εισβολή στην Αλβανία ομάδων που θα λειτουργούσαν ως παράγοντας για την αποσταθεροποίηση και ανατροπή του καθεστώτος Χότζα. Πέραν των άλλων, προκύπτει σαφώς ότι αμερικανοβρετανικές εκτιμήσεις και κατά συνέπεια οι αντίστοιχοι σχεδιασμοί δεν αντανακλούσαν την πολιτική κατάσταση στο εσωτερικό της Αλβανίας, της σοβιετικής στρατιωτικής συνδρομής, αλλά κυρίως των δυνατοτήτων της σοβιετικής κατασκοπείας.

Το ανώτατο στέλεχος βρετανικής Ιντέλιτζενς Σέρβις (ΜΙ-6), Κιμ Φίλμπι, ήταν ταυτοχρόνως κατάσκοπος της Σοβιετικής Ένωσης. Διαβιβάζοντας στη Μόσχα την πληροφορία για την επικείμενη εισβολή στην Αλβανία, συνέβαλε καταλυτικά στην αποτυχία της. Οι δυνάμεις του καθεστώτος Χότζα περίμενε τους εισβολείς και τους εξουδετέρωσε, αλλά και εξουδετέρωσε κάθε άλλη προσπάθεια υπονόμευσης εκ μέρους της Δύσης έως και το 1953 όταν οι Δυτικοί έπαψαν να προσπαθούν.

Καθώς η εμφύλια σύγκρουση στην Ελλάδα, στο Γράμμο και το Βίτσι, οδηγούνταν προς το τέλος της και δεν υπήρχε ουσιαστικός λόγος πλέον για στρατιωτικές επιχειρήσεις στη μεθόριο με την Αλβανία απ’ όπου εισέρχονταν η σοβιετική βοήθεια προς τον Δημοκρατικό Στρατό, η Αθήνα προέβη και στη δήλωση που ασφυκτικά ζητούσαν οι Αμερικανοί αναφορικά με τις ελληνικές εδαφικές διεκδικήσεις στη Βόρεια Ήπειρο. Η κυβέρνηση Διομήδη στις 22 Αυγούστου 1949 ανέφερε: «Θα επιδιώξουμε τις διεκδικήσεις μας μόνο με ειρηνικά μέτρα και εντός του πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών…».

Η κατάληψη της Εκκλησίας

Ενώ αυτά συνέβαιναν με τις προσπάθειες Αμερικανών και Βρετανών να ανατρέψουν το καθεστώς Χότζα, αλλά και μεθόριο Ελλάδας-Αλβανίας, οι Σοβιετικοί συνέδραμαν ποικιλοτρόπως τα Τίρανα, που είχαν εν τω μεταξύ διαρρήξει ουσιαστικά τη σχέση τους με τη Γιουγκοσλαβία του Τίτο. Το καθεστώς των Τιράνων στεγανοποίησε εντελώς τη συνοριακή γραμμή με την Ελλάδα σε όλο της το μήκος, ενώ προέβη και σε πογκρόμ μεγάλων διαστάσεων με φυλακίσεις και εκτελέσεις Βορειοηπειρωτών κατοίκων της ευρύτερης μεθορίου, προκειμένου να προλάβει ενδεχόμενες κινήσεις εκ μέρους της Ελλάδας.

Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζουν ειδικό ιστορικό ενδιαφέρον οι μεθοδεύσεις υπό την καθοδήγηση ειδικού γραφείου στην σοβιετική Πρεσβεία στα Τίρανα για την απόκτηση του ελέγχου της ιεραρχίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Αλβανία. Η προσεκτική ανάγνωση διασωζομένων πρακτικών μιας αποκαλούμενης “Συνόδου” (23-29 Αυγούστου 1949), δείχνει ότι η “Σύνοδος” στην ουσία ήταν συνεδριάσεις με ανακρίσεις και εκβιασμούς για την παραπομπή του τελευταίου κανονικού Επισκόπου στην Αλβανική Ορθόδοξο Εκκλησία. Επίσης δείχνει την προώθηση κληρικών που είχαν “προσκυνήσει” το καθεστώς και είχαν αναπτύξει σχέσεις με τη Πατριαρχείο Μόσχας. Με άλλα λόγια, αποκαλύπτει ένα καθεστωτικό πραξικόπημα.

Έκτοτε και έως την πλήρη απαγόρευση των θρησκειών στην Αλβανία το 1967, η όποια εκκλησιαστική ζωή υφίστατο βρισκόταν υπό τον συνεχή έλεγχο και στην υπηρεσία του καθεστώτος. Δεκάδες παλιοί κληρικοί διώχθηκαν με προσχηματικές κατηγορίες, ειδικά ότι διατηρούσαν σχέσεις με την Ελλάδα. Άλλοι φυλακίστηκαν, άλλοι εκτελέστηκαν κι άλλοι εξορίστηκαν πριν καν η Ορθόδοξη Εκκλησία τεθεί εκτός νόμου και πάψει να υφίσταται…