Η άμυνα χρήζει μεταρρύθμισης – Εκπαίδευση & Επιμελητεία

Δεν μπορούμε να ενεργούμε σήμερα με τον τρόπο που ενεργούσαμε πριν 10 χρόνια. Τα νέα οπλικά συστήματα δεν είναι μόνο για να αντικαταστήσουν τα παλιά, παρέχουν νέες δυνατότητες και πρέπει να αναζητήσουμε νέους τρόπους ενεργείας στην άμυνα. Για παράδειγμα η διακλαδικότητα, παρότι όλοι ορκίζονται στο όνομά της, έχει μείνει στάσιμη, στο επίπεδο της συνεργασίας και του συντονισμού, εκεί που βρίσκονταν στους πιο προηγμένους στρατούς πριν πολλά χρόνια.

Διακλαδικές επιχειρήσεις δεν είναι το άθροισμα των ενεργειών στρατού, ναυτικού και αεροπορίας. Σύγχρονες αντιλήψεις όπως η Αντιπρόσβαση/Άρνηση Περιοχής (Antiaccess/Area Denial) ή οι Πολυχωρικές Επιχειρήσεις (Multidomain Operations), ενώ ακούγονται, δεν έχουν μελετηθεί σοβαρά. Χρειαζόμαστε νέα αντίληψη για την άμυνα γενικά και για το Αιγαίο ειδικά, όπου έχουμε μείνει στο 1974. Καινοτομία στο δόγμα απαιτείται ιδιαίτερα για όλους τους ειδικούς σχηματισμούς, αερομεταφερόμενους, αλεξιπτωτιστών, καταδρομών, πεζοναυτών.

Εκτός των παραπάνω, επισημάνουμε επιπλέον τρία σημεία: Πρώτον, ότι ο στρατός χρειάζεται να αποκτήσει ερευνητικά κέντρα, όχι για γεωπολιτικές αναλύσεις αλλά για μελέτη του μελλοντικού πολέμου. Τα υπάρχοντα γραφεία μελετών ασχολούνται με την καθημερινότητα και στηρίζονται σε απαρχαιωμένα πρότυπα. Δεύτερον, για το πώς θα πολεμήσει ο στρατός, απαιτούνται πόροι. Δεν είναι λογικό να ξοδεύονται δισ. για την αγορά εξοπλισμών αλλά για το πώς αυτοί θα χρησιμοποιηθούν να μη δίνεται δεκάρα. Τρίτον, ενώ ο στρατός στέλνει σε εκπαιδεύσεις στο εξωτερικό τον μεγαλύτερο αριθμό προσωπικού από κάθε άλλον οργανισμό, δεν έχει βρει τρόπο για να εκμεταλλεύεται τις γνώσεις και την εμπειρία αυτών που επιστρέφουν.

Μεταρρύθμιση στην Εκπαίδευση-Μόρφωση

Ένας στρατός αποκτά υπόσταση εφόσον είναι εκπαιδευμένος και η εκπαίδευση είναι ένα τεράστιο πεδίο, από το οποίο θα τονίσουμε μόνο δύο στοιχεία.

Πρώτον, τη σημασία της βασικής εκπαίδευσης, η οποία χρειάζεται ικανό χρόνο και οργάνωση για την απόκτηση των βασικών στρατιωτικών δεξιοτήτων.

Δεύτερον, την έλλειψη πεδίων ασκήσεων και βολής. Ο στρατός τα τελευταία χρόνια έχει κάνει μεγάλες προόδους με τη χρησιμοποίηση της εξομοίωσης στην εκπαίδευση, κάτι που είναι σημαντικό. Ωστόσο η έκθεση στο κρύο, τη ζέστη και τη λάσπη δεν εξομοιώνονται και η εκπαίδευση στο πεδίο δεν υποκαθίσταται με την εξομοίωση. Τα πεδία ασκήσεων και βολής έχουν συρρικνωθεί ακόμη και σε σχέση με 20 χρόνια πριν και η ανεύρεση νέων είναι ζήτημα προτεραιότητας. Είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός πεδίου βολής και ασκήσεων μάχης ή σε περίπτωση αδυναμίας η ενοικίαση ενός τέτοιου στο εξωτερικό.

Ο στρατός βασίζεται εξολοκλήρου στην ισχύ της ηγεσίας του σε όλα τα επίπεδα, για να επιτελέσει την αποστολή του. Επισημαίνουμε μόνο δύο σημεία: Πρώτον, τη δημιουργία Κέντρου Ηγεσίας, το οποίο θα μελετά και θα προάγει τα αντίστοιχα ζητήματα. Δεύτερον, την έλλειψη απαιτητικών σχολείων μικρών ηγητόρων, ομαδαρχών και βοηθών διμοιριτών κι όχι μόνο για το πεζικό. Στις αντίστοιχες σχολές κρίνεται κεφαλαιώδους σημασίας και όχι ασήμαντο ζήτημα.

Η πλημμυρίδα των υπαξιωματικών τα τελευταία χρόνια έχει στην ουσία καταργήσει τους βαθμούς. Οι ομαδάρχες και οι βοηθοί διμοιρίτου είναι σημαντικές θέσεις καθόσον αποτελούν τα θεμέλια της ηγεσίας, για να αντιμετωπίζεται η εκπαίδευσή τους στις μονάδες και τους σχηματισμούς. Προϋπόθεση βεβαίως είναι να υπάρχουν ομάδες και διμοιρίες.

Η μόρφωση συνεισφέρει στο στρατό –παράλληλα με την εκπαίδευση– στην ανάπτυξη της μαχητικής του ισχύος ως συνόλου. Παρέχει τη διανοητική ικανότητα και την εμπιστοσύνη ώστε οι ηγέτες, ειδικά στις ανώτατες βαθμίδες, να αυτοσχεδιάζουν, να καινοτομούν και να βρίσκουν λύσεις σε προβλήματα που είναι αδύνατον να προβλεφθούν. Έχουμε αναφερθεί και παλιότερα στη μόρφωση, τόσο στις παραγωγικές σχολές όσο και στην ανώτερη στρατιωτική μόρφωση. Είναι γεγονός ότι οι αξιωματικοί αποκτούν πλέον μόρφωση σε ποικίλα πεδία και σε λίγα χρόνια, χωρίς υπερβολή, οι λοχαγοί θα έχουν διδακτορικό. Αυτό βεβαίως δεν είναι μειονέκτημα, ωστόσο εκεί όπου υπάρχει υστέρηση είναι στη στρατιωτική μόρφωση, στο επιχειρησιακό και στη στρατιωτική στρατηγική.

Η ανώτερη στρατιωτική μόρφωση σήμερα προετοιμάζει τους αξιωματικούς περισσότερο για να γίνουν γεωπολιτικοί αναλυτές παρά επιχειρησιακοί διοικητές! Για του λόγου το αληθές, αν ψάξει κάποιος τις διατριβές αξιωματικών που φοιτούν στις Σχολές Πολέμου ή Εθνικής Άμυνας, δύσκολα θα βρει επιχειρησιακά ζητήματα όπως διακλαδικές επιχειρήσεις, Αντιπρόσβαση/Άρνηση Περιοχής και Πολυχωρικές Επιχειρήσεις στο Αιγαίο, άμυνα αρχιπελάγους, αμφίβιες επιχειρήσεις κλπ.

Αντιθέτως, θα βρει πληθώρα εργασιών για τα γεωπολιτικά, οικονομικά, ενεργειακά και άλλα προβλήματα για κάθε περιοχή της υφηλίου! Το ζήτημα της επιχειρησιακής μόρφωσης πρέπει να το αντιμετωπίσει ο ίδιος ο στρατός κι όχι να αποποιείται την ευθύνη του, αναθέτοντάς το σε άλλους, καλυπτόμενος κάτω από μανδύα επιστημοσύνης. Η εκπαίδευση και μόρφωση των αξιωματικών, από τα παραγωγικά σχολεία μέχρι το ανώτατο επίπεδο, χρειάζεται αναμόρφωση, η οποία πρέπει να εξεταστεί ενιαία και όχι κάθε κλάδος να κάνει τη δική του και το ΓΕΕΘΑ μια άλλη.

Μεταρρύθμιση σε Υλικό-Επιμελητεία

Στις τελευταίες ανακοινώσεις για την προμήθεια οπλικών συστημάτων, ο στρατός ξηράς εν πολλοίς απουσιάζει, παρά τις μεγάλες ελλείψεις και πιεστικές ανάγκες του. Τα αντιαεροπορικά συστήματα δεν καλύπτουν αποκλειστικά δικές του ανάγκες. Το μόνο υλικό για το οποίο θα αναφερθούμε εδώ είναι οι βαλλιστικοί πύραυλοι. Για την πραγματική ενίσχυση της αποτρεπτικής ικανότητας, είναι απαραίτητη η προμήθεια βαλλιστικών πυραύλων.

Επί τη ευκαιρία θα θίξουμε ένα θέμα που έχει σχέση με το υλικό, αλλά είναι και οργανωτικό και αφορά τις επιχειρησιακές απαιτήσεις. Στο Γενικό Επιτελείο Στρατού η κάθετη οργάνωση (Όπλα και Σώματα) είναι παρωχημένη. Οι επιχειρησιακές απαιτήσεις πρέπει να οργανωθούν οριζόντια με βάση τις λειτουργίες μάχης (διοίκηση και έλεγχος, πληροφορίες, ελιγμός, πυρά, επιμελητεία και προστασία). Με τον σημερινό τρόπο, για τα άρματα είναι υπεύθυνα τα τεθωρακισμένα και για τα πυροβόλα το πυροβολικό.

Όμως, ο ελιγμός δεν είναι μόνο άρματα, αφορά πολλούς. Για δε την προστασία για παράδειγμα δεν είναι θεσμικά κανείς υπεύθυνος. Το ίδιο συμβαίνει και σε διακλαδικό επίπεδο, όπου αντίστοιχα για τα αεροπλάνα είναι υπεύθυνη η αεροπορία και για τα πλοία το ναυτικό, αλλά για τη διοίκηση και τον έλεγχο για παράδειγμα δεν υπάρχει θεσμικά υπεύθυνος.

Σκόπιμα αποφεύγουμε τη λέξη “διοικητική μέριμνα”, η οποία είναι η πιο άχαρη λέξη στη στρατιωτική ορολογία, με την οποία αντικαταστήσαμε μεταπολεμικά, για ανεξήγητο λόγο, τον όρο “επιμελητεία”. Η επιμελητεία χρειάζεται ευρύ εκσυγχρονισμό, με την εισαγωγή πρακτικών και διαδικασιών από τον επιχειρηματικό κόσμο. Επίσης, η διακλαδικότητα πρέπει να διευρυνθεί στον τομέα της επιμελητείας και να περιλάβει πολλές λειτουργίες της, που είναι κοινές και στους τρεις κλάδους. Τέλος, στον στρατό ξηράς, για την υποστήριξη ενός υψηλού ρυθμού επιχειρήσεων απαιτείται διαφορετική προσέγγιση στην επιμελητειακή υποστήριξη, “εμπροσθοβαρούς”, συνεχούς και προωθημένης με τη λογική του “πακέτου υποστήριξης”.

Επίλογος

Κλείνουμε με δύο τελικές παρατηρήσεις: Πρώτον, κανένας οργανισμός δεν αλλάζει από μέσα. Μέχρι τώρα είχαμε την έγκριση κάθε φορά της νέας δομής δυνάμεων από το ΚΥΣΕΑ. Επρόκειτο περί τυπικής διαδικασίας και ουδείς έξω από τον στρατό ασχολούταν σε βάθος, εκτός κι αν επρόκειτο για κλείσιμο στρατοπέδων. Μια συνολική μεταρρύθμιση της άμυνας ωστόσο είναι πρωτίστως πολιτικό ζήτημα υψίστης σημασίας, με το οποίο πρέπει να ασχοληθεί η πολιτική.

Η δικαιολογία ότι αυτά είναι στρατιωτικά θέματα που οι πολιτικοί δεν γνωρίζουν και τα αφήνουν στους στρατιωτικούς που ξέρουν, είναι ανυπόστατη και συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. Σε επιτροπή με αντικείμενο τη μεταρρύθμιση της άμυνας, επικεφαλής πρέπει να ορισθεί πρόσωπο κύρους, κοινής αποδοχής, από τον πολιτικό κόσμο. Για επιμέρους ειδικά θέματα είναι απαραίτητη και η τεχνογνωσία εταιρειών (π.χ. Deloitte ή McKinsey) όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο.

Όταν πριν χρόνια οι Γερμανοί έκαναν αναδιοργάνωση, έθεσαν επικεφαλής έναν πρώην Πρόεδρο Δημοκρατίας. Οι Βρετανοί το 2011 έθεσαν επικεφαλής ένα λόρδο για την αναδιοργάνωση του υπουργείου Άμυνας. Η Επιτροπή Λεβέν, από το όνομα του λόρδου, υπέβαλε 63 συστάσεις για αλλαγές. Οι αλλαγές πραγματοποιήθηκαν σε βάθος σχεδόν δεκαετίας με ετήσιο έλεγχο προόδου. Στην Ελλάδα, με την πρόσφατη Νέα Δομή δεν έγινε κάτι αντίστοιχο. Η όλη μελέτη πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά από το υπουργείο Άμυνας. Έστω και έτσι, ευχόμαστε να προχωρήσουν οι αλλαγές και να πετύχουν.

Δεύτερον, για να πραγματοποιηθούν μεταρρυθμίσεις που υπερβαίνουν τη θητεία ενός αρχηγού, υπουργού ή μίας κυβέρνησης, είναι απαραίτητη η συναίνεση των κομμάτων εξουσίας. Είναι όμως κάτι τέτοιο εφικτό στην Ελλάδα; Εάν δεν είναι, θα συνεχίσουμε όπως μέχρι τώρα. Κάνοντας όμως τα ίδια ή και περισσότερα από τα ίδια, δεν μπορούμε να περιμένουμε διαφορετικά αποτελέσματα. Όσο περισσότερο αναβάλλουμε τις αλλαγές, άλλο τόσο γίνονται πιεστικότερες. Αν δεν τις υλοποιήσουμε προκαταβολικά, όμως, μπορεί να μας επιβληθούν με οδυνηρό τρόπο.