“Μονομάχος 2”: Η Ρώμη σε περίμενε τόσους αιώνες κι εσύ αφομοιώθηκες!

Η ταινία ξεκινά και κλείνει με στιγμιότυπα ή αντιγραφές σκηνών της προκατόχου της, ενώ η πλοκή ακολουθεί την ίδια πορεία. Ένας ήρωας χάνει τη γυναίκα του, αιχμαλωτίζεται από τους εχθρούς, πουλιέται ως δούλος μονομάχος, καταξιώνεται στην επαρχία, φθάνει και εκπαιδεύεται στην Ρώμη, κερδίζει μεγάλη φήμη στο Κολοσσαίο και σχεδιάζει την ανατροπή της τυραννικής εξουσίας. Αποδεικνύεται πως ήταν ο χαμένος υιός του Μάξιμου, του μεγάλου ήρωα της πρώτης ταινίας, και στο τέλος πολεμά φορώντας την πανοπλία του.

Τούτο δεν γίνεται με μεγάλη επιτυχία. Πλήθος κριτικών έχουν επισημάνει ότι σε κάθε σημείο, ο Άννων-Λεύκιος είναι μία πιο αδύναμη, λιγότερο χαρισματική και ενδιαφέρουσα εκδοχή του Μάξιμου. Κι αν το ερώτημα του Μάξιμου από την επαρχιακή αρένα της πρώτης ταινίας, “are you not entertained”, απαντάται καταφατικά – ο “Μονομάχος 2” είναι μία πολύ ευχάριστη, οπτικά άρτια και ενδιαφέρουσα περιπέτεια δράσης – το τελικό συμπέρασμα είναι εκείνο του υποβιβασμού, για ένα εμπορικό και κινηματογραφικό όνομα που είχε καθεστώς θρύλου.

Η Ρώμη του 200 και η Αμερική του 2024

Παράλληλα, δεν μπορώ να μην σημειώσω ότι και ο “Μονομάχος 2” πάσχει από την αιώνια ιδεολογική ασθένεια του Χόλυγουντ, να κάνει παραλληλισμούς παλαιότερων εποχών με το σήμερα, όχι κατά τρόπο οργανικό και φυσικό (με καταστάσεις που προκαλούν στον θεατή επίκαιρους προβληματισμούς), αλλά με ξένες και επείσακτες αναφορές, που δε σέβονται το περιβάλλον και τον πολιτισμό της εποχής ή του λαού των πρωταγωνιστών.

Είναι σαφές ότι η εικόνα της παρηκμασμένης Ρώμης που ζητά λύτρωση από τους διεφθαρμένους πολιτικούς αποτελεί αναφορά στην σύγχρονη Αμερική και ειδικότερα στις αγωνίες των φιλελευθέρων για το μέλλον του πολιτεύματος υπό την δεύτερη προεδρία Τραμπ. Η εμμονή με την “παλιά καλή” Δημοκρατία (Res Publica) που πρέπει να επιστρέψει και να αντικαταστήσει τους αυτοκράτορες, μοτίβο που υπήρχε και στην πρώτη ταινία, αποτελεί χονδροειδή μεταφορά των συγχρόνων συνθηκών στην Ρώμη του 200 μ.Χ.

Η Ρωμαϊκή Δημοκρατία, εκτός ότι δεν ήταν και τόσο δημοκρατική ούτε με αρχαία ελληνικά ούτε με σύγχρονα δυτικά πρότυπα (για αυτό και εσφαλμένη η νεοελληνική μετάφραση republic = δημοκρατία, αντί του ορθότερου πολιτεία), τον τελευταίο αιώνα ζωή της είχε αναλωθεί σε φρικτούς εμφυλίους που έφεραν απανωτές συμφορές στην Ρώμη. Τέλος έβαλε ο επιζήσας ηγέτης της Β’ Τριανδρίας και ανεψιός του Ιουλίου Καίσαρα, Οκταβιανός Αύγουστος, εγκαθιδρύοντας καθεστώς ενός ανδρός αρχής, δίχως να καταργήσει τυπικώς τις παραδόσεις (principatus). Εγκαινιάζοντας μία εποχή ευημερίας και ειρήνης (Pax Romana), ο Οκταβιανός υμνήθηκε ως αναστηλωτής της οικουμένης (restitutor orbis) και θεμελίωσε το αυτοκρατορικό μεγαλείο που ως σήμερα θαυμάζεται.

Οι ίδιες παρατηρήσεις μπορούν να γίνουν και για άλλα στοιχεία του “Μονομάχου 2”, όπως με τον Ινδό γιατρό των μονομάχων, ο οποίος μας πληροφορεί ότι είναι παντρεμένος με μία Βρετανίδα από το… Londinium, έχει αποκτήσει γαλανομάτικα παιδιά και έχει γίνει πλέον Ρωμαίος – αναγωγή στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό σκηνικό της Βρετανίας και της Ευρώπης, το οποίο παρουσιάζεται ως φυσική και αυτονόητη κατάσταση από αμνημονεύτων χρόνων, και όχι ως πρόσφατο “αποτυχημένο πείραμα” (όπως παραδέχθηκε πρόσφατα ο Κιρ Στάρμερ).

Τέλος, η τετριμμένη και κοινότοπη χλεύη του Χόλυγουντ προς την θρησκεία είναι παρούσα στις πρώτες σκηνές της ταινίας. Ο Άννων και η γυναίκα του (τοξότρια βεβαίως βεβαίως – αλλά ας το αφήσουμε αυτό ασχολίαστο!) αρνούνται να κάψουν λιβάνι στους θεούς, και ο ίδιος λίγο αργότερα λέει στους στρατιώτες του πως αν οι θεοί δεν είναι μαζί τους, τότε δεν είναι θεοί. Εξυπηρετεί πουθενά την πλοκή της ταινίας ή τον χαρακτήρα των ηρώων αυτή η ασέβεια; Καθόλου, αλλά αλίμονο εάν ο αρχαίος άνθρωπος σκέπτεται και δρα σαν αρχαίος, και ο μεσαιωνικός σαν μεσαιωνικός!

Θυμίζει τον περίφημο λόγο του ιππότη Μπάλιαν προς τους σταυροφόρους υπερασπιστές των Ιεροσολύμων στην ταινία “Βασίλειο των Ουρανών”, όπου τους λέει ότι ο Πανάγιος Τάφος είναι εξίσου ιερός με τα εβραϊκά και μουσουλμανικά μνημεία, και ότι εκείνοι θα παλέψουν για τον… λαό (οι κακές γλώσσες λένε πως η σκηνή όπου ο Τζον Λένον τραγουδά το Imagine πάνω στα τείχη της πολιορκημένης Σιών, κόπηκε στο μοντάζ).

Ο Μονομάχος και ο ήρωας σωτήρας

Το πιο αδύναμο σημείο της ταινίας ήταν κατά κοινή ομολογία το τέλος της. Η θανάτωση των δύο αυτοκρατόρων και της Λουσίλα από τον Μακρίνο-Denzel Washington, η κινητοποίηση των δύο στρατών, η αναμέτρηση του νεαρού μονομάχου και του υπερήλικα αντιπάλου του (παρωδία τελικής μάχης) και το θολό κλείσιμο της ταινίας αφήνουν να εννοηθεί ένα βαθύτερο πρόβλημα από μία απλή αποτυχία του σεναρίου.

Εάν η άνοδος στο θρόνο (άγνωστο πως) των ημιπαραφρόνων Καρακάλλα και Γέτα δείχνει πως η θυσία του Μάξιμου στην πρώτη ταινία υπήρξε μάταιη, εδώ η ταινία τελειώνει σε πλήρη σύγχυση. Ο Άννων-Λεύκιος περνά ολόκληρη την ταινία περιφρονώντας την Ρώμη και κάθε της αξία, καταλήγει όμως να εμπνεύσει και να κάνει να τον υπακούσουν τόσο η Πραιτωριανή φρουρά όσο και οι λεγεώνες του Ακακίου, με μία εμψυχωτική ομιλία που καλεί τους Ρωμαίους να αναδημιουργήσουν την πολιτεία τους.

Εκτός του ότι όλη αυτή η εξέλιξη γίνεται απότομα και αφύσικα στην ταινία, η ασάφεια θέτει επ’ αμφιβόλω όλες τις προσπάθειες του ήρωα. Όταν δύο αντίπαλοι στρατοί βρίσκονται ενώπιος ενωπίω στις πύλες της Ρώμης, όταν η κόρη του τελευταίου φυσιολογικού αυτοκράτορα έχει δολοφονηθεί, μαζί με τους δύο κακούς βασιλείς και τον τρίτο που τους ανέτρεψε, η κατάσταση μεταφράζεται σε άμεσο και χαώδη εμφύλιο πόλεμο.

Μόνος τρόπος να αποφευχθεί κάτι τέτοιο θα ήταν να αναλάβει τον θρόνο ο Λεύκιος ως εγγονός του Μάρκου Αυρηλίου. Αυτό όμως θα ερχόταν σε αντιπαράθεση με το υποτίθεται δημοκρατικό όραμα που εμπνέει τους πρωταγωνιστές της ταινίας, το «όνειρο της Ρώμης» (βλέπε αμερικανικό όνειρο). Ο σύγχρονος μηδενισμός, που φαίνεται καθαρά στον εκφυλισμό της πολιτικής, την απουσία οράματος και τον ηθικό κατακερματισμό των κοινωνιών, δεν επιτρέπει στον δημιουργό να πλάσει μία ταινία με παραδοσιακό, ηρωικό τέλος.

Πριν μερικές δεκαετίες ο ήρωας, ο χαμένος εκλεκτός που επιστρέφει από τα ξένα για να διεκδικήσει τον πατρογονικό του θρόνο, θα εκθρόνιζε τους κακούς, και με την παλινόρθωσή του θα αποκαθιστούσε την τάξη στην φύση και τον λαό. Τώρα όμως δεν μπορεί να σταθεί το σύμβολο του ήρωα-σωτήρα, του εκλεκτού κατά την φύση και την Πρόνοια, διότι η σημερινή κοινωνία δεν πιστεύει στην φύση, την Πρόνοια ούτε τους ήρωες. Χώρια που θα μπορούσε να δημιουργήσει συνειρμούς σχετικά με λαϊκιστές, πατερναλιστές ηγέτες όπως ο Τραμπ ο επάρατος! Το γεγονός ότι στην ταινία “Μονομάχος 2” ο ρόλος του Μάξιμου σπάει σε δύο μισά που συγκρούονται, τον μονομάχο Άννωνα (επανάσταση) και τον στρατηγό Ακάκιο (ενάρετη εξουσία), σίγουρα δεν βοηθά στην τελική επίλυση του δράματος.

Ο Άννων της Νουμιδίας, δηλαδή ο Λεύκιος, πρίγκηπας της Ρώμης, πολέμαρχος και μονομάχος αντάξιος του ηρωικού πατέρα του, κερδίζει τον αγώνα ενάντια στον φονιά της μητέρας του και το φαύλο καθεστώς, αλλά δεν ξέρει τι να κάνει τη νίκη του. Η τελευταία σκηνή, με τον ίδιο να γυρίζει στην έρημη αρένα του Κολοσσαίου, να ψαύει την άμμο και να επικαλείται τον Μάξιμο, έχει σκοπό να συγκινήσει, αλλά τελικά δείχνει ότι ο ήρωας αυτός δεν έχει ολοκληρώσει το ταξίδι και την ωρίμανσή του, δεν έχει θέση στο νέο κόσμο που έρχεται, δεν δείχνει καν να έχει βρει ανάπαυση μετά τον βίαιο θάνατο της αγαπημένης του. Όπως ο σημερινός Αμερικανός και Ευρωπαίος, είναι μετέωρος «στο κοίλον της ιστορίας», δίχως να μπορεί να αντλήσει από το παρελθόν ούτε να φανταστεί το μέλλον. Δεν μπορεί και δεν θέλει να γίνει σωτήρας. Και τώρα;

Πώς γίνεται τόσο εσύ να ξεπέσεις;
Η ένδοξη Ρώμη σε περίμενε τόσους αιώνες
σε προφητείες έλεγε τον ερχομό σου
κι εσύ αφομοιώθηκες;

(Μιχάλης Κατσαρός)