Σε σκοτεινό λαβύρινθο η ανθρωπότητα…

Λαβύρινθος που κυριαρχεί ο επιθετικός Μινώταυρος, που στη συγκεκριμένη περίπτωση αναλογικά είναι το παμφάγο και αδυσώπητο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, που σε συνδυασμό με τις έντονες γεωπολιτικές ακραίες εντάσεις και αναταράξεις για την πλανητική ηγεμονία μεταξύ των παγκοσμίων πόλων, απειλεί την ανθρωπότητα και τον ίδιο τον πλανήτη.

Οι δηλώσεις του θριαμβευτή Τραμπ στις ΗΠΑ, που λόγω της πλήρους κυριαρχίας του στην εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία, πριν μάλιστα ορκιστεί ως πρόεδρος, περί προσάρτησης του Καναδά, της Γροιλανδίας και της διώρυγας του Παναμά (ή οτιδήποτε άλλο εξυπηρετεί τις μεγαλεπήβολες φαντασιώσεις του περί μεγάλης Αμερικής), έρχονται με οδυνηρό τρόπο να επισφραγίσουν τη συντριβή της ισχύος των διεθνών συνθηκών και των ήδη αποσαθρωμένων παγκόσμιων ισορροπιών, αφού ενισχύουν με έντονο τρόπο το ναζιστικό αφήγημα στις διεθνείς σχέσεις περί ζωτικού χώρου (Lebensraum).

Και αυτό πλέον αφορά όχι μόνο τους αναδυόμενους πόλους με αυταρχικά πολιτικά συστήματα (Κίνα, Ρωσία κλπ.) και άλλες περιφερειακές δυνάμεις (βλ. Τουρκία), αλλά και την μέχρι πριν λίγα χρόνια αναμφισβήτητη παγκόσμια ηγεμονική δύναμη των ΗΠΑ και μέχρι σήμερα ηγέτιδα δύναμη του δυτικού κόσμου.

Μέσα σε αυτό το χαοτικό παγκόσμιο πλαίσιο, δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι παγκόσμιοι φεουδάρχες του χρήματος, που ευνοήθηκαν προκλητικά από την προηγηθείσα νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, εμφανίζονται σήμερα ως αντισυστημικοί τιμητές της, ενισχύοντας απροκάλυπτα και προκλητικά τις ακροδεξιές λαϊκιστικές δυνάμεις σε όλο τον Δυτικό κόσμο, απειλώντας να συντρίψουν κάθε απομεινάρι δημοκρατικής νομιμότητας και των κοινωνικών συλλογικών κατακτήσεων στον δυτικό κόσμο, όσα δηλαδή, δεν μπόρεσε να υπονομεύσει υποδορίως η προηγηθείσα νεοφιλελεύθερη λοβοτομή υπό δημοκρατικό μανδύα.

Οι ευθείες παρεμβάσεις του Elon Musk στην εσωτερική πολιτική της Γερμανίας και της Βρετανίας με αποκλειστικό στόχο την ενίσχυση των επερχόμενων ακροδεξιών δυνάμεων, ακόμα και αυτών με ναζιστικό πρόσημο (Γερμανία) θα αποτελούσαν ενδεχομένως σε μια άλλη περίοδο ένα πολιτικό ανέκδοτο, εάν δεν υπόβοσκε το εκρηκτικό υπόστρωμα της σύμπλευσης των φεουδαρχών του παγκόσμιου χρήματος και της πλήρης ταύτισης και υποταγής τους στην στρατηγική Τραμπ, που απειλεί να διαλύσει τα εναπομείναντα αντίβαρα λαϊκής εκπροσώπησης στις ΗΠΑ και ακολούθως ως επόμενο βήμα αυτά της Ευρώπης.

Ένα αδηφάγο σύστημα

Αυτές οι χαοτικές και εφιαλτικές συνθήκες που λαμβάνουν τη μορφή της κανονικότητας και καθημερινότητας πλέον στον πλανήτη, δεν είναι καιρός εν αιθρία, ούτε φυσικά φαινόμενα. Αντιθέτως είναι το αποτέλεσμα της διαρκούς μετάλλαξης του παγκόσμιου καπιταλισμού, που λαμβάνει όλο και περισσότερα τα χαρακτηριστικά ενός “ζόμπι”, όπως ευφυώς χαρακτηρίστηκε από τον μεγάλο Άγγλο Μαρξιστή Chris Harman, ο οποίος στο βιβλίο του με τίτλο “Καπιταλισμός ζόμπι”, περιέγραψε αυτόν τον αδηφάγο χαρακτήρα του:

«Ο καπιταλισμός ήταν και είναι ένα ολοποιητικό -’’ολοκληρωτικό’’ σύστημα κατά ένα τρόπο που κανένας προηγούμενος τρόπος παραγωγής δεν υπήρξε, αναγκάζοντας ολόκληρο τον κόσμο να χορεύει στους ξέφρενους ρυθμούς του ανταγωνισμού και της συσσώρευσης.

»Όσο, όμως προχωρά σε αυτή τη διαδικασία ενσωμάτωσης, το σύστημα ως σύνολο συνεχώς αντιδρά πάνω στις ξεχωριστές διαδικασίες από τις οποίες εξαρτάται. Η σύγκρουση των κεφαλαίων αναγκάζει το καθένα απ’ αυτά να συσσωρεύει κατά ένα τρόπο που θα παράγει πτωτική πίεση πάνω στα ποσοστά κέρδους για όλα τους. Εμποδίζει το καθένα απ’ αυτά να είναι ακινητοποιημένο, ακόμα και αν περιστασιακά αντιλαμβάνονται την ερήμωση που επιφέρουν. Είναι ένα σύστημα που δημιουργεί περιοδική καταστροφή για όλους όσους ζουν μέσα σε αυτό, ένα τρομακτικό υβρίδιο μεταξύ τέρατος του Frankenstein και Δράκουλα, ένα ανθρώπινο δημιούργημα το οποίο ξέφυγε από τον έλεγχο και επιζεί καταβροχθίζοντας το ζωογόνο αίμα των δημιουργών του».

Εάν τα παραπάνω συνδυαστούν με τις γεωπολιτικές τεκτονικές ανακατατάξεις που ξεκίνησαν και συνεχίζονται σήμερα με ιδιαίτερη όξυνση, λόγω του «φθινοπώρου της αμερικανικής ηγεμονίας», είκοσι περίπου χρόνια μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και της καταστροφικής Pax Americana όπως αποδείχθηκε, τότε μπορεί κανείς να αντιληφθεί την μεγάλη χαοτική σημερινή εικόνα, η οποία ομοιάζει με τον λαβύρινθο στον οποίο έχει εισέλθει η ανθρωπότητα, χωρίς μάλιστα να υφίσταται ως προοπτική η ύπαρξη του Θησέα, για την κατανίκηση του Μινωταύρου, ρόλο που θα μπορούσε να παίξει μόνο η ΕΕ, με την Ευρωπαϊκή παράδοση και κεκτημένα, εάν είχε την τύχη να διαθέτει σοβαρές πολιτικές ηγεσίες, που απουσιάζουν όμως δραματικά, αλλά και ένα ισχυρό δημοκρατικό, λαϊκό κίνημα, που εμφανίζει δυστυχώς την εικόνα χειραγωγούμενης μάζας.

Η μεγάλη εικόνα

Για την κατανόηση αυτής της μεγάλης εικόνας, που αποτελεί και την εξήγηση των σημερινών τερατολογιών στη διεθνή σκηνή, αλλά και τις προσεχείς μεγαλύτερες και επικινδυνότερες εντάσεις, που πιθανόν να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα στα πλαίσια της περιόδου “του φθινοπώρου της Αμερικανικής ηγεμονίας”, αρκεί κανείς να καταφύγει στο έργο των μεγάλων στοχαστών Ιμάνουελ Βάλερσταϊν και Τζιοβάνι Αρίγκι που ανέδειξαν τη θεωρία των κοσμοσυστημάτων (World System Theory). Σύμφωνα με αυτή, το διεθνές σύστημα διευθύνεται κατά καιρούς από κάποια ηγεμονική δύναμη που επιβάλλει τους κανόνες στην οικονομία, τη διπλωματία, την πολιτική, την κουλτούρα και τον πόλεμο.

Λειτουργεί ως οργανωτική αρχή του παγκόσμιου συστήματος στη βάση ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτικού παραδείγματος προσφέροντας ταυτόχρονα κυβερνησιμότητα στο όλο σύστημα. Η εξέλιξη του διακρατικού συστήματος έχει τον χαρακτήρα μιας κυκλικής διαδικασίας ανόδου και πτώσης ηγεμονικών κρατών, διαδικασία κατά την οποία μετατοπίζεται το κέντρο εντός του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος.

Σε κάθε μία από αυτές τις φάσεις ο κύκλος της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου σηματοδοτεί τη λεγόμενη εποχή του “φθινοπώρου” της εκάστοτε ηγεμονίας, δηλαδή την περίοδο της αρχής του τέλους της. Το “φθινόπωρο” κάθε ηγεμονίας αποτελεί την έναρξη μιας μακράς περιόδου μεγάλης αστάθειας και όξυνσης των ανταγωνισμών. Στο στάδιο αυτό βρισκόμαστε σήμερα εν σχέσει με την προηγηθείσα αμερικανική πλανητική ηγεμονία.

Ειδικότερα ο Τζιοβάνι Αρίγκι στο βιβλίο του “Ο παρατεταμένος 20ος αιώνας” αναφέρεται στην κίνηση του εκκρεμούς μεταξύ ενός ενάρετου παραγωγικού κύκλου και ενός φαύλου χρηματοπιστωτικού, ως κυρίαρχου στοιχείου στην εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος από τον 15ο αιώνα έως σήμερα. Η κρίσιμη αυτή κίνηση εντοπίζεται στο εσωτερικό ευρύτερων κύκλων ηγεμονίας επάνω στο παγκόσμιο σύστημα (ιταλικές πόλεις – κράτη 1400-1600, Ολλανδία 1600-1800, Βρετανία 1800-1940 και Η.Π.Α. 1940-2000). Σε κάθε μία από αυτές τις φάσεις, ο κύκλος της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου σηματοδοτεί τη λεγόμενη εποχή του “φθινοπώρου” της εκάστοτε ηγεμονίας, δηλαδή την περίοδο της αρχής του τέλους της. Το φθινόπωρο κάθε ηγεμονίας αποτελεί την έναρξη μιας μακράς περιόδου μεγάλης αστάθειας και όξυνσης των ανταγωνισμών.

Η αλλαγή ηγεμόνα γίνεται με πόλεμο

Έτσι, κάθε μετατόπιση του κέντρου και κάθε νέα συγκέντρωση της εξουσίας στο νέο ηγεμονικό κράτος, επικυρωνόταν και ολοκληρωνόταν μετά από πολύχρονους πολέμους. Ο Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648) καθιέρωσε την ολλανδική ηγεμονία, οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι (1792-1815) την βρετανική ηγεμονία και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι (1914-1945) την ηγεμονία των Η.Π.Α.

Η αμερικανική πλανητική ηγεμονία, που ξεκίνησε από το 1945 και κορυφώθηκε το 1989, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, μέσω της προσπάθειας επιβολής σε παγκόσμιο επίπεδο της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, και μέσα από την διατύπωση των θεωριών περί του “τέλους της Ιδεολογίας” και του “τέλους της Ιστορίας του ανθρώπου”, έφτασε στο τέλος της. Η νεοφιλέλευθερη παγκοσμιοποίηση, που επέβαλαν ως νικητές το 1989, αποτέλεσε τον “δούρειο ίππο” για την αυτοαναίρεση τους.

Συγκεκριμένα, ως οργανώτρια τότε δύναμη του πλανήτη οι ΗΠΑ και οι δυτικοί σύμμαχοί τους, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα κυρίως του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, προχώρησαν στην πλήρη διάλυση του ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμιο επίπεδο και στην κατάργηση των εθνικών συνόρων και ελέγχων, με συνέπεια να δοθεί μια ισχυρή ώθηση στη διεθνοποίηση του καπιταλισμού.

Συνέπεια αυτού ήταν η πλήρης απελευθέρωση των αγορών, η μετατροπή της Κίνας σε πλανητικό καπιταλιστικό εργοστάσιο, η ισχυρή παραγωγική άνοδος άλλων χωρών όπως η Ινδία, πέραν δηλαδή της Δύσης που μέχρι την περίοδο εκείνη είχε την πρωτοπορία. Ήδη, σοβαροί μελετητές θεωρούν ότι η σημερινή φάση της παγκοσμιοποίησης είναι η τελευταία μιας μακράς περιόδου αδιαμφισβήτητης δυτικής ηγεμονίας, που συνδέθηκε με την εμφάνιση του καπιταλισμού.

“Ρωγμές” στην πλανητική ηγεμονία

Αυτές οι συνθήκες επέφεραν μεγάλες “ρωγμές” στο ζήτημα της πλανητικής ηγεμονίας. Η ανάδυση ενός νέου πολύ-πολιτικού παγκοσμίου συστήματος που βρίσκεται ακόμα σε δυναμική διαμόρφωση, οφείλεται στην σταδιακή από το 2010 παρακμή και πτώση των ΗΠΑ. Σε αυτό το νέο ρευστό πλαίσιο παρατηρείται ήδη η άσκηση αυτόνομης πολιτικής όχι μόνο από τους μεγάλους παγκόσμιους πόλους (Κίνα, Ρωσία, Ινδία), αλλά και από ενδιάμεσους περιφερειακούς “παίκτες”, όπως Τουρκία, Ιράν κλπ.

Η βασική αιτία της καθοδικής πορείας των ΗΠΑ οφείλεται στην πολιτική τους στόχευση της επικράτησης της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης με την δημιουργία υπερεθνικών θεσμών, αλλά και την άμεση στρατιωτική και πολιτική επέμβασή τους σε όλα τα μέρη του κόσμου με το πρόσχημα της επέκτασης δήθεν της Δημοκρατίας σε όλο τον πλανήτη. Αυτή η αλαζονεία τους, όμως, ως νικητών του Ψυχρού Πολέμου μετατράπηκε σε μπούμερανγκ, αφού το αποτέλεσμα αυτών των επιλογών της αμερικανικής ελίτ, ήταν αφενός τα τεράστια οικονομικά προβλήματα (δυσθεώρητο δημόσιο χρέος και προβληματική παραγωγική βάση), και αφετέρου η δημιουργία νέας αταξίας πραγμάτων (Ουκρανία, Μέση Ανατολή, Αφρική, Λιβύη, Αφγανιστάν κλπ.).

Αποτέλεσμα είναι η σταδιακή, αλλά ορατή οπισθοχώρηση τους, που έλαβε χαρακτηριστικά πολιτικού προτάγματος επί Τραμπ με το σύνθημα First America, τόσο κατά την περίοδο του 2016-2020, όσο και στις πρόσφατες εκλογές που ήταν το κυρίαρχο πολιτικό αφήγημά του.

Ο Θησέας στον λαβύρινθο…

Η προσπάθεια αυτού να αποφύγει αυτήν την περαιτέρω πτώση και παρακμή τον οδηγεί στις παραπάνω επιθετικές δηλώσεις περί προσαρτήσεων κρατών και σε ένα γενικευμένο παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο σε όποιον δεν υποταχθεί, κάτι που είναι βέβαιο ότι θα αυξήσει περαιτέρω τις αντιθέσεις και την παγκόσμια ένταση. Αυτό άλλωστε είχε προβλέψει ο μεγάλος Έλληνας στοχαστής Παναγιώτης Κονδύλης, στο βιβλίο του “Από τον 20ό στον 21ό αιώνα: τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000”, που σημείωνε εμφατικά, ότι ο ανταγωνισμός για την πλανητική ηγεμονία θα είναι περισσότερο οξύς και λυσσαλέος με απρόβλεπτες συνέπειες για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη.

Τέλος, ως προς το μέλλον, σημαντική είναι επίσης η άποψη του Βάλερσταϊν, ο οποίος, εκτιμώντας ότι η ανερχόμενη Κίνα δεν έχει τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σε νέο ηγεμονικό κέντρο κατά την παραπάνω προγενέστερη αλληλουχία, θεωρούσε βέβαιη την κατάρρευση του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος, με μοιρασμένες πιθανότητες η σημερινή κρίση να καταλήξει είτε σε ένα άλλο, δικαιότερο κοσμοσύστημα, είτε σε μια μετα-καπιταλιστική πλανητική δυστοπία.

Δυστυχώς οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, οδηγούν μαθηματικά στη δεύτερη περίπτωση με μοναδικό αντίβαρο την τυχόν αντίδραση των λαών και τη δημιουργία ενός μεγάλου δημοκρατικού και νεοδιαφωτιστικού παγκόσμιου κινήματος, που θα παίξει τον ρόλο του Θησέα ενάντια στον Μινώταυρο που απειλεί την ανθρωπότητα.