Ενδιαφέρεται πραγματικά η Τουρκία να ενταχθεί στην ΕΕ;

Η ιστορική πορεία των σχέσεων Τουρκίας-Ευρωπαϊκής Ένωσης χαρακτηρίζεται από διαρκείς εντάσεις και μεταβαλλόμενες προοπτικές. Η Τουρκία υπέβαλε αίτημα ένταξης στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1987, ενώ το 1999 αναγνωρίστηκε ως υποψήφιο μέλος.

Το 2005 ξεκίνησαν επίσημα οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις, ωστόσο, μέχρι το 2025, η χώρα παραμένει εκτός ΕΕ. Η προσέγγιση αναλώνεται σε παράλληλους μονολόγους Τουρκίας-Βρυξελλών, χωρίς ένδειξη προόδου σε ζητήματα, όπως η τελωνειακή ένωση ή η απελευθέρωση των θεωρήσεων Τούρκων πολιτών για χώρες της Ένωσης.

Ο Ταγίπ Ερντογάν έχει διαμορφώσει ένα πολιτικό αφήγημα που παρουσιάζει την Τουρκία ως παράγοντα αναζωογόνησης για την Ευρώπη. Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία του, η οικονομική και η δημογραφική παρακμή της Ευρώπης καθιστούν απαραίτητη την ένταξη της Τουρκίας, η οποία θα μπορούσε να προσφέρει λύσεις στα προβλήματα της ΕΕ. Υποστήριξε μάλιστα, ότι μόνο η Τουρκία «μπορεί να σώσει» την Ένωση από τη συνεχιζόμενη κρίση.

Φαίνεται πως η Τουρκία προετοιμάζεται να επανεξετάσει τη θέση της στη διαδικασία ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Χακάν Φιντάν, ανέφερε ότι η ΕΕ δεν επιθυμεί την ένταξη μιας μεγάλης μουσουλμανικής χώρας και πως οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις έχουν περιέλθει σε αδιέξοδο. Σύμφωνα με τον ίδιο, κανείς δεν το παραδέχεται ανοιχτά, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα.

Ωστόσο, η πραγματικότητα διαφέρει. Με την πάροδο του χρόνου, η πολιτική θέση της Τουρκίας μετατοπίστηκε σημαντικά. Από μια χώρα που επιδίωκε την ένταξή της στην ΕΕ, μετατράπηκε σε ένα κράτος με ισχυρό γεωπολιτικό ρόλο και μια ενισχυμένη βιομηχανική οικονομία. Αντίθετα, η ΕΕ εμφανίζεται να βρίσκεται σε σύγχυση και σε κατάσταση εσωτερικής διάσπασης, γεγονός που αλλάζει τα δεδομένα στη σχέση των δύο πλευρών.

Οι επιφυλάξεις της ΕΕ

Παρά την αναγνώριση της στρατηγικής σημασίας της Τουρκίας, η ΕΕ συνεχίζει να αντιμετωπίζει με επιφυλάξεις την προοπτική επαναπροσέγγισης και πλήρους ένταξης της Τουρκίας, καθώς εκκρεμούν ζητήματα – σύμφωνα με τις Βρυξέλλες – δημοκρατικών αξιών, κράτους δικαίου και εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Τουρκία φαίνεται να επιδιώκει την εικόνα του ισότιμου εταίρου της ΕΕ, αλλά το ερώτημα παραμένει ανοιχτό και σύνθετο: Πρόκειται για πραγματική στρατηγική μετατόπιση ή για μια ρητορική προσαρμογή για την ενίσχυση της διαπραγματευτικής της θέσης; Επισήμως, η Άγκυρα διατηρεί το καθεστώς υποψήφιας χώρας και επαναλαμβάνει ότι επιδιώκει την ένταξη, όμως οι κινήσεις των τελευταίων ετών δείχνουν ότι η πραγματική στρατηγική της χώρας είναι πιο αμφίσημη.

Συμπεράσματα

Επιθυμεί η Τουρκία την πλήρη ένταξη; Ναι, υπό προϋποθέσεις. Η Τουρκία δεν είναι διατεθειμένη να παραχωρήσει την εθνική της κυριαρχία, κάτι που θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την πλήρη ένταξη στην ΕΕ. Επίσης, παραμένει αμετακίνητη στις θέσεις της για το Κυπριακό, την Ανατολική Μεσόγειο, την αντιμετώπιση της “τρομοκρατίας” και τις μειονοτικές πολιτικές, θέματα που αποτελούν βασικά σημεία τριβής με τις Βρυξέλλες.

Από την άλλη, υπάρχουν σοβαρές αντιφάσεις και περιορισμοί στην ευρωπαϊκή πολιτική που καθιστούν την ένταξη της Τουρκίας εξαιρετικά απίθανη. Η άνοδος των ακροδεξιών πολιτικών δυνάμεων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχει ενισχύσει τις αντιτουρκικές τάσεις και τη γενικότερη αντίθεση στην έλευση μεταναστών από χώρες όπως η Τουρκία. Επιπλέον, κανένα από τα μεγάλα πολιτικά κόμματα στην ΕΕ δεν φαίνεται να στηρίζει σοβαρά την προοπτική ένταξης της Τουρκίας.

Η Τουρκία βλέπει τον εαυτό της ως αυτόνομη περιφερειακή δύναμη και όχι ως μέρος ενός δυτικού μπλοκ που θα περιορίζει τις επιλογές της. Οι σχέσεις της με τη Ρωσία, η στρατιωτική της παρουσία στη Συρία, τη Λιβύη και αλλού, καθώς και η ανεξάρτητη αμυντική της βιομηχανία δείχνουν ότι η Άγκυρα επιδιώκει ελευθερία κινήσεων, διατηρώντας μια πολιτική επιλεκτικής συνεργασίας με την Ευρώπη. Μέσω αυτής της σχέσης, αποκομίζει τα οφέλη της συνεργασίας, χωρίς τους περιορισμούς της πλήρους ένταξης.

Η Ευρώπη παραμένει σημαντικός εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, με την τελωνειακή ένωση με την ΕΕ να παίζει ρόλο στην τουρκική οικονομία. Ωστόσο, η Άγκυρα υιοθετεί μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, ορμώμενη από τις γεωπολιτικές αντιθέσεις μεταξύ Δύσης και Ανατολής, για να ενισχύσει περισσότερο τη στρατηγική της θέση.

Παράλληλα, αναζητά εναλλακτικές συμμαχίες, όπως με τους BRICS, ενώ διατηρεί την ενταξιακή της προοπτική στην ΕΕ, ως εργαλείο διπλωματικής επιρροής και ενίσχυσης της διεθνούς εικόνας της. Ο Ερντογάν προωθεί ανοιχτά μια εξωτερική πολιτική διαφοροποίησης, ενισχύοντας τις σχέσεις της Τουρκίας με άλλες δυνάμεις και μειώνοντας τη στρατηγική σημασία της ευρωπαϊκής ένταξης.

Η Τουρκία έχει ήδη αποκομίσει οφέλη από τη συνεργασία με την ΕΕ, χωρίς να είναι πλήρες μέλος. Οι δύο πλευρές, Τουρκία και Βρυξέλλες, θα παραμείνουν διακριτοί πολιτικοί χώροι, με τις σχέσεις τους να εστιάζονται κυρίως σε οικονομικές συμφωνίες και πιθανές συνεργασίες στον τομέα της άμυνας.