Είναι κρίση πολιτισμικού υποδείγματος κ. Ντράγκι, όχι απλώς οικονομικής πολιτικής

Εμείς οι οικονομολόγοι συνήθως πράττουμε σαν η “πραγματικότητα” (βλ. η ζωή των ανθρώπων, ο πολιτισμός μας) να είναι αποκλειστικά οικονομικές συναλλαγές με στόχο μόνο την χρησιμότητα και μέσο την αποτελεσματικότητα. Σαν και όλοι να έχουν μοναδική ανάγκη το “ζην” – επιβίωση οικογένειας ή μικρής κοινότητας και όχι το “ευ-ζην” – το κοινό καλό που νοηματοδοτείται, αφενός, στην “πόλι” ή δήμο-δημόσιο χώρο για τον Ελληνικό πολιτισμό και αφετέρου, στον ιδιωτικό χώρο για τον δυτικό. Χάσμα η διαφορά…

Κανένας λόγος για οντολογία (τί είναι το είναι…) παρά το γεγονός ότι η οικονομική (ακόμα και η “α-πολίτικη”, πράγμα άτοπο κατά τον Αριστοτέλη –ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό –) ανήκει στις οντολογικές των κοινωνικών επιστημών μαζί με την ιστορία και την κοινωνιολογία.

Πρόσφατα ο πρόεδρος Τραμπ πραγματοποιώντας προεκλογικές του δεσμεύσεις για επιβολή δασμών σε εισαγόμενα προϊόντα στις ΗΠΑ ακόμα και σε εταίρους, προκάλεσε “ταραχή” στους διοικούντες την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Στην κατάσταση παρενέβη με άρθρο του στους Financial Times (FT) ο πρώην Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και νυν διάσημος πολιτικός, Μάριο Ντράγκι κατακεραυνώνοντας τους Ευρωπαίους ιθύνοντες. Όμως, ως συνήθως για οικονομολόγο ή σύγχρονο δυτικό πολιτικό, ερμηνεύει την μεταμοντέρνα μηδενιστική πραγματικότητα των δυτικών κοινωνιών μας και ειδικά της ΕΕ μόνο οικονομικά και με βάση την παντοειδή κυριαρχία της παγκόσμιας κεφαλαιαγοράς.

Ο Ντράγκι καταλήγει ότι «χρειάζεται ριζική αλλαγή και μάλιστα νοοτροπίας», υπονοώντας ότι οι διοικούντες την ΕΕ πρέπει για υπαρξιακούς λόγους να προτάξουν το συλλογικό καλό και όχι των επιμέρους κρατών-μελών. Βέβαια δεν μίλησε ρητά για “πολιτική ένωση”, αλλά οι επείγουσες γεωπολιτικές ανάγκες ωθούν προς τα εκεί. Κατά την γνώμη μου είναι ρεαλιστική πλέον η συνομοσπονδία ΕΕ που είχε προτείνει ο αείμνηστος Καθηγητής Δημήτρης Τσάτσος με την “Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία”. Προς αυτήν την κατεύθυνση, είναι καιρός πλέον να διορθωθούν δύο θεμελιώδη αρχιτεκτονικά προβλήματα.

Ατέλεια της Ευρωζώνης (ΟΝΕ)

Το πρώτο είναι η αρχιτεκτονική ατέλεια της Ευρωζώνης. Αυτή αναφέρεται στο γεγονός ότι έχει θεσπισθεί στην συνθήκη για την ΕΕ υπερεθνικός θεσμός μόνο για την μία από τις δύο βασικές οικονομικές πολιτικές, τη νομισματική, βλ. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) των χωρών-μελών και ΕΚΤ. Δηλαδή, οι τεχνοκράτες της ΕΚΤ αποφασίζουν για την ποσότητα χρήματος ή τα επιτόκια στην ΟΝΕ με στόχο την σταθερότητα, τόσο των τιμών των αγαθών-υπηρεσιών, όσο και του χρηματοπιστωτικού συστήματος, βλ. διάσωση τραπεζών κυρίως.

Αντίθετα, κάθε κράτος-μέλος είναι υπεύθυνο για την δημοσιονομική πολιτική του. Δεν υπάρχει δηλαδή υπερεθνικός θεσμός δημοσιονομικής πολιτικής πχ. κεντρικός Ευρωπαϊκός Προϋπολογισμός. Αυτό που υπάρχει είναι σχεδόν ασήμαντο ποσοτικά και ανύπαρκτο ποιοτικά. Υπάρχει βέβαια κανονιστικό πλαίσιο άσκησης δημοσιονομικών πολιτικών, πχ. ο “ζουρλομανδύας” του Συμφώνου Σταθερότητας και “Ανάπτυξης” (ΣΣΑ) όπως ισχύει σήμερα, με το κατά πολύ αυστηρότερο Δημοσιονομικό Σύμφωνο από το 2012 κλπ.

Η σημαντική επίπτωση αυτής της αρχιτεκτονικής ατέλειας της ΟΝΕ είναι ότι δεν επιτρέπει την ανακύκλωση των πλεονασμάτων μεταξύ των χωρών-μελών με αποτέλεσμα να διευρύνονται οι όποιες ασύμμετρες διαταραχές, τις οποίες εν γένει δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά η ΕΚΤ. Επομένως, η αρχιτεκτονική της ΟΝΕ δεν ήταν θαρραλέα κατά του κατακερματισμού και υπέρ της ενοποίησης των αγορών της, βλ. “ναι μεν, αλλά” ή “υβριδική κατασκευή” για να συμφωνήσουν όλοι…

Ευπάθεια της Ευρωζώνης

Το δεύτερο θεμελιώδες πρόβλημα που πρέπει να διορθωθεί άμεσα είναι η ευπάθεια της Ευρωζώνης. Οι χώρες-μέλη της ΟΝΕ είναι υποχρεωμένες να δανείζονται από τις κεφαλαιαγορές στο εθνικό τους νόμισμα ευρώ (€), το οποίο όμως δεν ελέγχουν οι κεντρικές τους τράπεζες. Ο θεσμός αυτός ορίζει την ευπάθειά τους σε κερδοσκοπικές επιθέσεις “παικτών” που δεν εμπιστεύονται 100% κάποια κυβέρνηση.

Δηλαδή, ότι θα έχει τα ρευστά διαθέσιμα να εξοφλήσει ένα ομόλογό της κατά την λήξη του, βλ. κρίση ρευστότητας που μετατράπηκε σε φερεγγυότητας την περίοδο 2010-16 στην περιφέρεια της ΟΝΕ που “εκποιήθηκε” (ειδικά η πατρίδα μας), ενώ ταυτόχρονα ωφελήθηκε το κέντρο. Έχουμε οδυνηρή εμπειρία ως Ελληνισμός, ενώ θα ήμαστε για πολλά χρόνια ακόμη “σκλάβοι χρέους”… Ας σημειωθεί, ότι αυτήν την ευπάθεια την έχουν όλες οι χώρες-μέλη της Ευρωζώνης, ακόμα και η Γερμανία, και όχι μόνο θεωρητικά!

Ενδεικτικές επιπτώσεις της είναι, πρώτον, οι εκλεγμένες (“δημοκρατικά”) κυβερνήσεις της ΟΝΕ “πειθαρχούν ή καθοδηγούνται” από τους διαχειριστές κεφαλαίων μεγάλων διεθνών “παικτών”, πχ. ασφαλιστικών ή συνταξιοδοτικών ταμείων, εμπορικών ή επενδυτικών τραπεζών κλπ. αφού από αυτούς θα χρηματοδοτήσουν τα κρατικά τους χρέη.

Δεύτερον, μόνο με πολιτική απόφαση αλλάζει η αρχιτεκτονική ευπάθεια της ΟΝΕ. Χρειάζεται δηλ. κεντρική-υπερεθνική κυβέρνηση (ακόμα και σε καθεστώς συνομοσπονδίας με ενιαίο νόμισμα) με αντίστοιχο προϋπολογισμό που να έχει την δυνατότητα, σε έσχατη ανάγκη, να δώσει εντολή στον εμπορικό τραπεζίτη της, βλ. κεντρική τράπεζα (εδώ ΕΚΤ), να αγοράσει τα ομόλογά της αν χρειαστεί σε περίοδο κερδοσκοπικής επίθεσης-“κρίσης”.

Τί προτείνει ο Ντράγκι

Ο Ντράγκι στο άρθρο του προτείνει την απελευθέρωση των εσωτερικών δυνάμεων της ΕΕ για την ανάπτυξή της (ας μην λησμονείται ότι η ανάπτυξη απαιτεί επιπλέον της μεγέθυνσης του συνολικού εισοδήματος μιας χώρας και κοινωνική συνοχή, και πρώτα από όλα Δημοκρατία…). Πράγματι αυτό είναι το σύγχρονο παραγωγικό πρότυπο που εφαρμόζουν επιτυχημένα στην Ασία, ενώ, έμμεσα επικρίνει το εξαγωγικό μοντέλο μεγέθυνσης της Γερμανίας.

Αφενός, προτείνει να ληφθούν μέτρα κατά του κατακερματισμού της ενδοκοινοτικής αγοράς προϊόντων που προκαλούν οι περιορισμοί στην προσφορά-παραγωγή (ακόμη!). Αυτοί, ως εσωτερικά εμπόδια της Ευρώπης ισοδυναμούν με δασμούς 45% για τη μεταποίηση και 110% για τις υπηρεσίες! Αφετέρου, ζητάει να χαλαρώσουν οι δημοσιονομικοί περιορισμοί ώστε μαζί με τις αντίστοιχες κατανάλωση και επένδυση του ιδιωτικού τομέα, η εσωτερική ζήτηση να “σπρώξει” προς τα πάνω την βραχυχρόνια μεγέθυνση του εισοδήματος της Ευρωζώνης.

Δεν νομίζω ότι μπορεί να διαφωνήσει οποιοσδήποτε σώφρων και ανιδιοτελής με αυτήν την πρόταση Ντράγκι, αλλά σίγουρα κι ο ίδιος γνωρίζει ότι με άλυτα τουλάχιστον τα δύο προαναφερθέντα αρχιτεκτονικά προβλήματα της ΟΝΕ, αυτή δεν έχει νόημα. Βέβαια ο Ντράγκι υπέβαλε πέρυσι ολοκληρωμένη πρόταση για την Ευρωπαϊκή Ανταγωνιστικότητα στην Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν που του την ζήτησε.

Η πρόταση αφορά σχέδια για το κλείσιμο της ψαλίδας στην καινοτομία με Αμερικάνους και Κινέζους, τον συμβιβασμό στην σχέση “πράσινη ανάπτυξη-ανταγωνιστικότητα ευρωπαϊκών επιχειρήσεων”, τα θέματα ασφάλειας και εξάρτησης, την χρηματοδότηση των επενδύσεων εν συνόλω ως ΕΕ, και την διακυβέρνηση. Εντούτοις, από 20 Ιανουαρίου 2025 με την δεύτερη προεδρία Τραμπ στις ΗΠΑ, η ανάγκη μεγάλης επιτάχυνσης των “ριζικών αλλαγών” που προτείνει ο Ντράγκι χτυπάει έντονα την πόρτα του προβλήματος της “πραγματικής Ευρωπαϊκής Ένωσης”, που δεν μπορεί παρά να είναι η πολιτική της ολοκλήρωση, πχ. ως Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία που σοφά είχε υποδείξει ο αείμνηστος Δ. Τσάτσος.

Πολύ δε περισσότερο επειδή οι προτάσεις αυτές και η εν γένει συζήτηση στην ΕΕ αλλά και στην Αμερική φαίνεται ότι αγνοούν το ευρύτερο πρόβλημα της δύσης που είναι βαθιά κοινωνιο-οντολογικό. Αναφέρομαι στην «κρίση του πολιτισμικού μας παραδείγματος», που αναλύουν σε βάθος και μας φωτίζουν, κορυφαίοι σύγχρονοι στοχαστές όπως ο δικός μας Θεόδωρος Ζιάκας. Αλλά για αυτήν την “ουσία”… στο επόμενο άρθρο μας σύντομα στο φιλόξενο SLpress.