Στον αέρα η πολιτική της Βρετανίας την εποχή Τραμπ

Μόλις η Ρωσία ολοκληρώσει τους στόχους της στην Ουκρανία και αναδιοργανώσει τις σχέσεις της με την Αμερική (ήδη σε εξέλιξη), το μεγάλο ερώτημα για τη Βρετανία θα είναι αν μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση ενός ευρωπαϊκού στρατού ανεξάρτητου από την Αμερική, κάτι που η ίδια έχει ήδη παραδόξως ξεκινήσει. Η Βρετανία ως γέφυρα ενδέχεται όμως να είναι βιώσιμη δυνατότητα, δεδομένης της τρέχουσας αντιπάθειας που επικρατεί μεταξύ των περισσοτέρων κρατών-μελών της ΕΕ και της Αμερικής. Αυτό εξηγεί γιατί ο βασιλιάς Κάρολος συνάντησε τον Ζελένσκι και θα συναντήσει τον Τραμπ.

Η ακριβής πρόβλεψη είναι φυσικά αδύνατη, όπως δείχνει η πρόσφατη δημόσια διαμάχη Τραμπ-Ζελένσκι, είτε ήταν προγραμματισμένη είτε αυθόρμητη. Η Βρετανία, πάντως, θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να παρουσιαστεί ως διαιτητής στη σύγκρουση ΗΠΑ-Ευρώπης, καθώς ο Τραμπ έχει καταστρέψει την πιθανότητα η Βρετανία να παίξει ηγετικό ρόλο σε μια ΕΕ εχθρική προς τις ΗΠΑ. Ένα ιστορικό παράλληλο είναι το 1949, όταν η Βρετανία αρνήθηκε να δεχτεί οποιαδήποτε υπόνοια υπερεθνικότητας, χάνοντας έτσι τον ηγετικό της ρόλο: το Συμβούλιο της Ευρώπης ήταν μια φτωχή σκιά της αρχικής ιδέας (Croft, 617-629).

Όλα τα παραπάνω μας οδηγούν στη τελική μας θέση: ότι είναι τα ατομικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα εκείνα των δυτικών ηγετών, που θα καθορίσουν το αποτέλεσμα των τρεχουσών εξελίξεων. Σε μεγάλο βαθμό, λόγω των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, η διπλωματία μεταξύ κρατών έχει μετατραπεί σε προσωπικές αλληλοκατηγορίες μεταξύ ηγετών, για να τις δει ο κόσμος. Οι εύστοχες φράσεις αντικαθιστούν τη λογική διαμόρφωση πολιτικής. Λείπει η σταθερή και δεξιοτεχνική ηγεσία.

Τί έγραφε ο Θουκυδίδης

Ο Θουκυδίδης έγραψε ότι «η αγάπη για την εξουσία, που λειτουργεί μέσω της απληστίας και της προσωπικής φιλοδοξίας, ήταν η αιτία όλων αυτών των κακών [των Πελοποννησιακών Πολέμων]», ενώ ο Γκουιτσιαρντίνι έγραψε: «Γιατί οι άπληστοι άνθρωποι πιστεύουν εύκολα ό,τι επιθυμούν… Η απληστία σε έναν πρίγκιπα είναι ασύγκριτα πιο μισητή από ό,τι σε έναν ιδιώτη».

Και οι δύο ζούσαν σε μια εποχή κατά την οποία τόσο η Ιταλία όσο και η Ελλάδα περνούσαν μια περίοδο ισχυρού χάους, με πολέμους μεταξύ πόλεων-κρατών, μεταβαλλόμενες συμμαχίες και με τη συμμετοχή ισχυρών εξωτερικών δυνάμεων: Γαλλία, Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και Ισπανία στην περίπτωση της Ιταλίας, και η Περσική Αυτοκρατορία στην περίπτωση της Ελλάδας. Γι’ αυτό και είναι επίκαιροι σήμερα.

Και οι δύο θεωρούσαν τη φύση και τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου ως ζωτικής σημασίας, αν όχι ως καθοριστικούς παράγοντες των γεγονότων. Η κατανόηση του Γκουιτσιαρντίνι για τη φύση του ανθρώπου μπορεί να συνοψιστεί στο εξής ρητό του: «Πόσο μεγάλη είναι η διαφορά μεταξύ θεωρίας και πράξης, και πόσοι είναι εκείνοι που, με άφθονη γνώση, δεν θυμούνται ή δεν ξέρουν πώς να την εκμεταλλευτούν!».

Οι απόψεις τους είναι επίκαιρες σήμερα, αλλά σπάνια λαμβάνονται υπόψη, αν αναλογιστεί κανείς την μη συνεπή και μερικές φορές επικίνδυνα συναισθηματική συμπεριφορά ορισμένων δυτικών ηγετών μας. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επηρεάσει σημαντικά τη διαδικασία διαμόρφωσης δημόσιας πολιτικής. Σύμφωνα με τον εκλιπόντα Ουμπέρτο Έκο: «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν σε λεγεώνες ηλιθίων το δικαίωμα να μιλούν, ενώ παλαιότερα μιλούσαν μόνο σε κάποιο μπαρ μετά από ένα ποτήρι κρασί, χωρίς να βλάπτουν την κοινότητα… αλλά τώρα έχουν το ίδιο δικαίωμα να μιλούν με έναν νικητή του Βραβείου Νόμπελ. Είναι η εισβολή των ηλιθίων».

Ψηφιοποίηση της διπλωματίας

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αμφισβητούν πλέον την παραδοσιακή διπλωματία. Το Χ μπορεί να οδηγήσει σε κάθε είδους συναισθηματικές διαμάχες, για να μην αναφέρουμε ότι είναι ευάλωτο σε επιθέσεις από σχεδόν οποιονδήποτε. Είναι ουσιαστικά ένα παιχνίδι, για να διογκώνουν κάποιοι τα “εγώ” τους δημόσια. Όσοι το χρησιμοποιούν για να προωθήσουν τις επίσημες απόψεις τους ή την καριέρα τους εκτίθενται σε αδικαιολόγητες επιθέσεις από εκκεντρικούς και εχθρούς. Το να υπονοεί κανείς ότι αποτελεί χρήσιμο εργαλείο της διπλωματίας είναι παραπλανητικό. Στην πραγματικότητα, μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια σοβαρότητας και δεν είναι παρά ένα φτηνό υποκατάστατο της σοβαρής ανάλυσης και αξιολόγησης, που είναι ζωτικής σημασίας για τη διαμόρφωση πολιτικής.

Διότι, ακόμα κι αν υπάρχει ακόμη κάποια παραδοσιακή διαμόρφωση πολιτικής, αυτή σίγουρα διαβρώνεται υποσυνείδητα στο μυαλό όσων είναι υπεύθυνοι γι’ αυτήν. Με λίγα λόγια, η κακή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ευτελίζει τη σοβαρή διαδικασία χάραξης πολιτικής. Η ταχύτητα και η απληστία που καλλιεργούνται από την εμμονή με την ψηφιοποίηση και την ανεύθυνη χρήση της τεχνολογίας σημαίνουν ότι η επικοινωνία καταστρέφει την επικοινωνία – ειρωνικά, στο όνομα της ίδιας της επικοινωνίας!

Ο χώρος για σκέψη, τόσο κρίσιμος για τη λήψη αποφάσεων, δεν υπάρχει πια. Αντ’ αυτού, υπάρχει ο ψηφιακός ολοκληρωτισμός. Εδώ, ο Γκουιτσιαρντίνι έρχεται ξανά στο μυαλό, έστω και έμμεσα: «Κάθε άνθρωπος που αναλαμβάνει να εισαγάγει αλλαγές στη διακυβέρνηση της Φλωρεντίας, εκτός αν εξαναγκάζεται από την ανάγκη ή τυχαίνει να βρίσκεται επικεφαλής των υποθέσεων, στερείται σοφίας… μετά την αλλαγή, είσαι καταδικασμένος σε ατελείωτο μαρτύριο, έχοντας πάντα τον φόβο περαιτέρω καινοτομιών».

Το νόημα εδώ είναι να δείξει πώς οι δημοφιλείς καινοτομίες μπορούν να αποκτήσουν τη δική τους δυναμική και να ξεφύγουν από τον έλεγχο, όπως συμβαίνει με την Τεχνητή Νοημοσύνη. Μέσα στη σημερινή σύγχυση, δεν είναι εύκολο να εντοπίσει κανείς σοβαρούς και μορφωμένους ηγέτες που εμπνέουν σεβασμό. Κάποιοι βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας όχι τόσο λόγω του προσωπικού τους χαρίσματος, της εξυπνάδας ή της σκληρής δουλειάς τους, αλλά ως προσωρινές λύσεις.

Το παράδειγμα της Λιζ Τρας

Ίσως το πιο ακραίο παράδειγμα είναι αυτό της Λιζ Τρας, της πρωθυπουργού με τη συντομότερη θητεία στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία, ως Υπουργός Εξωτερικών, είχε δηλώσει σε μια συναισθηματική και υπερπατριωτική έξαρση ότι ήταν έτοιμη να πατήσει το πυρηνικό κουμπί της Βρετανίας αν χρειαζόταν – ακόμα κι αν αυτό σήμαινε την παγκόσμια καταστροφή. Ήταν ξεκάθαρο ότι δεν ήταν κατάλληλη για τη θέση, κι όμως παραδόξως εξελέγη πρωθυπουργός. Όσο για τον φιλόδοξο και θορυβώδη Μπόρις Τζόνσον, παρά την εμπειρία του, είχε σχολιάσει πριν από μερικά χρόνια ότι ο πρόεδρος Μακρόν ήταν το “δουλικό” του Πούτιν. Δύσκολα θα το έλεγε αυτό τώρα. Δεν προβάλλει μια εικόνα συνέπειας, κάτι τόσο απαραίτητο για σοβαρούς ηγέτες.

Ας αναφέρουμε τους Πράσινους της Γερμανίας: έχουν μεταμορφωθεί από ένα φιλειρηνικό, φιλοπεριβαλλοντικό κίνημα σε ένα πολεμοχαρές, αντιρωσικό κόμμα. Είναι παράδοξο το γεγονός ότι μια σχετικά νέα γυναίκα, η Αναλένα Μπέρμποκ, στέλεχος των Πρασίνων, είναι Υπουργός Εξωτερικών και κάνει ό,τι μπορεί για να προωθήσει την αντιρωσική ατζέντα του ΝΑΤΟ. Ακόμα πιο αντιδιπλωματικά, μια άλλη ηγέτιδα, η Εσθονή Κάγια Κάλας, επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, δήλωσε στο X μετά την αντιπαράθεση Τραμπ-Ζελένσκι: «Σήμερα, έγινε σαφές ότι ο ελεύθερος κόσμος χρειάζεται έναν νέο ηγέτη». Πολλοί έχουν κάθε δικαίωμα να πιστεύουν ότι η στάση της καθοδηγείται από την εχθρότητα της χώρας της προς τη Ρωσία.

Καθώς φτάνουμε στο τέλος αυτού του άρθρου, πρέπει να αναφέρουμε πως η αρχική αγάπη της ΕΕ για την ειρήνη, τη συνεργασία και τη δημοκρατία αμφισβητείται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ακύρωση στη Ρουμανία της εκλογικής νίκης του Γκεοργκέσκου, ο οποίος στη συνέχεια συνελήφθη με την κατηγορία –μεταξύ άλλων– για υποκίνηση σε ενέργειες κατά της συνταγματικής τάξης, καθώς και για «ίδρυση αντισημιτικής οργάνωσης». Επιπλέον, του έχει απαγορευτεί η επικοινωνία με τα ΜΜΕ! Είναι σαφές ότι η Ρουμανία, ως μέλος της ΕΕ, προσπαθεί να δικαιολογήσει την ακύρωση του εκλογικού αποτελέσματος.

Πέρα από αυτό, οι εσωτερικές διαμάχες εντός της ΕΕ, όπως η σύγκρουση μεταξύ του δικαίου της ΕΕ και του πολωνικού δικαίου, είναι πολυάριθμες. Η Ουγγαρία έχει απλώς αγνοήσει την πολιτική της ΕΕ σχετικά με τη μετανάστευση και τον εξοπλισμό του Κιέβου. Διάφορα πολιτικά κόμματα, όπως το γερμανικό AfD, επιθυμούν ακόμη και να μιμηθούν το Brexit. Μεγάλο μέρος αυτής της έλλειψης συνοχής μπορεί επίσης να αποδοθεί στην άναρχη ταχύτητα επέκτασης της ΕΕ από το 2004 και έπειτα, με τις αντίστοιχες διοικητικές συγχύσεις.

Μια κρίση όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι υπερβολική για να μπορέσει να τη διαχειριστεί μόνη της η ΕΕ. Αυτή είναι η Ευρώπη, στην οποία η Βρετανία προσπαθεί τώρα να ηγηθεί εναντίον της Ρωσίας: ένα ετερόκλητο σύνολο κρατών-μελών της ΕΕ, πολλά από τα οποία έχουν τη δική τους ατζέντα και ενεργούν μεμονωμένα, αφού δεν μπορούν να συμφωνήσουν. Αυτό τοποθετεί τη Βρετανία σε ισχυρή θέση, ώστε τουλάχιστον να φαίνεται ως διαιτητής. Για να κλείσουμε με έναν κυνικό τόνο, η Βρετανία θα βοηθήσει τους μετόχους των μεγάλων αμερικανικών εταιρειών όπλων να γίνουν ακόμη πιο πλούσιοι, καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες θα χρειαστεί να αγοράσουν όπλα από την Αμερική.