Μπορούν και θέλουν οι απόγονοι του Οδυσσέα να γίνουν Ελβετοί;

«Σήμερα, θα μας πουν, περισσότερο από πάντα, η Ελλάδα θέλει φρόνιμους νέους, γεωπόνους, μηχανικούς, δασκάλους, οικονομολόγους, με θετικό μυαλό, με αυστηρή πειθαρχία, με πραχτική χρησιμότητα, κι όχι ανήσυχους ονειροπόλους, που ταράζουν το έργο της περισυλλογής, που δεν προσφέρουν καμμιά εκδούλευση στον τόπο και καταντούν συνήθως παράσιτοι. Θα απαντήσουμε πως δόξα τω Θεώ, οι φρόνιμοι νέοι δε λείπουν στην Ελλάδα. Οι νοικοκυραίοι του Κράτους και του πνεύματος θα βρουν τριγύρω τους στρατιές από καλά παιδιά τέτοια που τα θέλουν, και δεν έχουν παρά να λάβουν τον κόπο να διαλέξουν τους πιο φρόνιμους ανάμεσα στους πιο φρόνιμους για να τους εμπιστευθούν τους γυαλιστερούς τίτλους και τις πολύτιμες θέσεις.

Δε θα αφήσουμε όμως την νοικοκυροσύνη να καταχτήσει ολόκληρη την ελληνική νιότη. Αν οι άνθρωποι που διευθύνουν χρειάζονται πολλούς νοικοκυραίους εμείς χρειαζόμαστε μερικές ταραγμένες ψυχές. Μα την αλήθεια, δε βλέπουμε σε τι θα χρησιμεύσει αυτός ο τόπος, αν πρόκειται να σβήσουν ολότελα το θείον πυρ […] Αλίμονο στην Ελλάδα αν στηρίζει το μέλλον της μονάχα στις άμορφες μάζες των φρόνιμων παιδιών. Το ιδανικό τους είναι μια ήρεμη και γλυκιά μεσημβρινή Ελβετία, υπόδειγμα τάξης, άνεσης και μακαριότητας, χωρίς καμμία αγωνία, κανένα μεγάλο όνειρο, καμμία τρέλλα, καμμία δημιουργική πνοή. Μα είναι δυνατό να καταντήσει Ελβετία αυτή η χώρα του Οδυσσέα;». [1]

Το Βέλγιο, η Ελβετία και ο… Δραγούμης

Η παρομοίωση με την Ελβετία που κάνει ο Θεοτοκάς προέρχεται από τον Ίωνα Δραγούμη: «Έπειτα σα βεβαιώθηκαν – χωρίς να ξέρουν ακριβώς γιατί – πως δεν μπορούσε η Ελλάδα να κάμει ούτε στα εσωτερικά ό,τι και τα μεγάλα κράτη της δυτικής Ευρώπης, έμειναν ευχαριστημένοι και με τα πρότυπα των μικρών και όσο πιο ουδέτερων κρατών, με το Βέλγιο, τη Δανία, την Ελβετία. Φάνηκαν αρκετά συμβιβαστικοί, οι άνθρωποι». [2]

Επικρίνοντας την ελλαδική, κρατοκεντρική ιδεολογία που απορρίπτει τα πεπρωμένα του Ελληνισμού να απλωθεί σε όλη την Ανατολή, έλεγε ότι «μια θέλει την Ελλάδα Βέλγιο νοικοκυρεμένο με 5 εκατομμύρια». [3] Αλλού: «ΧΑΡΒΑΛΟ. Το κράτος αυτό, η μικρή Ελλάδα, με τα σύνορά της τα κατεβασμένα στους κάμπους της Θεσσαλίας, ή πρέπει να μεγαλώσει ή θα χαθεί. Να διορθωθεί και να γίνει, τέλειο κράτος, σαν το Βέλγιο, δε γίνεται. Γιατί το παίρνουμε για οριστικό το κράτος αυτό, και απαιτούμε να διοικηθεί τέλεια, και χανόμαστε σε άγονες προσπάθειες για να το στολίσουμε σα νύφη με τιμή και όλα τα χρειαζούμενα προικιά, δεν το ξέρω. Πολλές αιτίες θα μπαίνουν στη μέση για να βρισκόμαστε σε μια τέτοια διάθεση. Ένα ξέρω μονάχα, πως το κράτος αυτό είναι προσωρινό, και για τέτοιο πρέπει να το λογαριάζουμε». [4]

«Και οι πολιτικοί τους, οι αδιόρθωτοι κομπογιανίτες, πανομοιότυποι με τη μάζα των ατόμων, έχουν σκοτωμένο για την ησυχία τους τον ενθουσιασμό για ό,τι άλλο, παρά για το ατομικό τους πολιτικό συμφέρο. Οι καλλίτεροί τους συλλογίζονται καμιά φορά, από ντροπή πια – τι διάβολο – και τα συμφέροντα του κράτους. μα το κράτος αυτό το έχουν για ξετελειωμένο και σαν τσιφλίκι τους και, επειδή είναι μπαλωματήδες, κάθε τόσο κάνουν να μπαλώσουν μερικά του ψεγάδια στη διοίκηση, για να μην παραπονιέται και πάρα πολύ ο κοσμάκης ο ψηφοφόρος, ή η ρητορικότατη αντιπολίτευση με τις τέλειες πατσαβούρες της, εφημερίδες.

Προπάντων το κόμμα πρέπει να μένη στα πράματα όσο μπορεί περισσότερο. Υπάρχουν και διαφορές κάποτε αναμεταξύ του βασιλιάς και μερικούς αυλικούς του. Ο βασιλιάς το βασίλειό του το θέλει να γίνει Βέλγιο, αλλά Βέλγιο δίχως στρατό, θωρακωτά και άλλα τέτοια άγρια μηχανήματα, ενώ οι πολιτικοί του άλλος το θέλει Μονακό και άλλος Ελβετία. Τι τους ταράζουν πάλι κι αυτοί οι Κρητικοί; Τι θέλουν πια κι αυτοί οι Μακεδόνες; Δε θα μας αφήσουν τέλος πάντων ήσυχους ναυτειάσωμε το ζωολογικό μας κήπο στο Φάληρο; Στις Βρυξέλλες και στο Μονακό υπάρχουν ζωολογικοί κήποι». [5]

Αλλού ο Δραγούμης οικτίρει όσους θέλουν να καταλήξει η Ελλάδα «μπουρζουάδικο Βέλγιο και ευνούχα, αγελαδοτρόφα Ελβετία». [6]

Γιατί όμως; Τι φταίει το καημένο το Βέλγιο. Θα μας χάλαγε να μοιάζαμε της ειρηνικής, οργανωμένης και ευημερούσας Ελβετίας;

Δεν φταίει η ησυχία, μα η παραίτηση

Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στις χώρες και τα αγαθά τους. Βρίσκεται στη νοοτροπία του μιμητισμού και της εθελούσιας παραίτησης. Την εποχή ειδικά εκείνη, η Ελβετία, η Δανία και το Βέλγιο ήταν μικρές χώρες σφηνωμένες μεταξύ μεγάλων, δίχως ενδιαφέροντα έξω από τα σύνορά τους, δίχως συνείδηση πολιτισμού, οι οποίες στο μόνο που θα μπορούσαν να φιλοδοξούν είναι η καλή οργάνωση και η άνετη, ευημερούσα ζωή. Τούτο μπορούμε με ασφάλεια να πούμε πως το πέτυχαν μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και της ΕΟΚ/ΕΕ. Οι χώρες αυτές τέθηκαν εκτός ιστορίας. Δεν έχουν εξωτερικές απειλές ή κάποιον σημαντικό εθνικό ή πνευματικό αγώνα να διεξάγουν. Αρκεί να εξασφαλίσουν στους κατοίκους τους μία άνετη ζωή.

Η φιλοδοξία του Έλληνα του 1900 (ή του 2025…) να μιμηθεί αυτές της χώρες πηγαίνει πολύ πέρα από το θαυμασμό της καλής λειτουργίας, τον οποίο μοιράζεται θαρρώ κάθε άνθρωπος. Ποιος δεν θέλει υγιείς δημόσιες υπηρεσίες, ανθρώπινα νοσοκομεία, οικονομική ανάπτυξη; Πριν και πάνω από όλα, είναι η διάθεση να ξεπεραστούν και να αδρανοποιηθούν όσοι παράγοντες αποτελούν πρόκληση, ώστε κάθε ενεργητικότητα να αφιερωθεί στην άνεση και την ευζωία.

Τι μας ταράζουν από την ησυχία μας οι Κρητικοί και οι Μακεδόνες με τις αδιάκοπες επαναστάσεις τους κατά των Τούρκων; Ωχ πια, με αυτό το Κυπριακό, να το κλείσουμε όπως-όπως να τελειώνουμε, όπως κάναμε με το μακεδονικό. Κι αυτοί οι Βορειοηπειρώτες, σε αμηχανίες και σκοτούρες μας φέρνουν για τα ζητήματά τους. Να μοιράσουμε στη μέση το Αιγαίο, να μην ξοδεύουμε και τόσα για μαχητικά και φρεγάτες. Δε χρειαζόμαστε αγώνα, σκοπό, να κυνηγήσουμε κορυφές πνευματικές και κοινωνικές, που να μας αναστατώνουν. Θα αντιγράφουμε ό,τι έρχεται απ’ έξω. «Όποιος δεν είδε το Παρίσι δεν είναι άνθρωπος», [7] έλεγαν οι ξενομανείς που χλεύαζε ο Ίων Δραγούμης. Σήμερα η βεντάλια έχει ανοίξει λίγο: Βρυξέλλες, Λονδίνο, Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες…

Ο καθηγητής Ν. Μαραντζίδης έγραφε το 2020: «Θα φινλανδοποιηθούμε λοιπόν; Μάλιστα! Ε και; … Η υπερηφάνεια των εθνών βρίσκεται στην ποιότητα ζωής, στους θεσμούς, στο κράτος δικαίου, στις ελευθερίες των πολιτών· όχι στους στόλους και τις στολές. Η φτώχεια φέρνει την εθνική ταπείνωση όχι η οικονομική συνεργασία». [8].

Μόνο που δεν θα βρει κανείς ευημερία και ασφάλεια στην υποτέλεια, στην εθελούσια υποταγή. Δεν είναι ορθολογική συμπεριφορά αυτή, είναι νοσηρή. Η αγελαδοτρόφα Ελβετία, τουλάχιστον, δεν είναι προτεκτοράτο κανενός περιφερειακού τραμπούκου (διατηρεί μάλιστα ισχυρότατο στρατό και ενεργή εφεδρεία). Δεν είναι δυνατόν να φέρει κανείς το ελληνικό όνομα και να κατοικεί στα ελληνικά εδάφη και να θέλει απλώς να τον αφήσουν στην ησυχία του να δει Netflix. Ούτε έχει την πολυτέλεια να μην έχει στρατούς και στόλους, στην πιο κρίσιμη καμπή των τελευταίων δεκαετιών, που διαλύονται τα ανόητα (και για αυτό ανήθικα) φαντάσματα της αιώνιας και ανέφελης μεταψυχροπολεμικής ησυχίας.

Όλα αυτά είναι συμπτώματα παρακμής. Οι ευημερούσες χώρες της ιστορίας, όταν έφθασαν στην ακμή των πρακτικών και τεχνικών τους δυνάμεων είχαν υπερηφάνεια, όραμα, πολιτισμό, σφρίγος, και τις περισσότερες φορές πολεμική αλκή. Δεν υπάρχει αγγλική νεωτερικότητα, με ατμομηχανές, επιστήμες, κοινοβουλευτισμό και κλασσικό μυθιστόρημα, δίχως τους πειρατές και τους θαλασσοπόρους, ούτε Χρυσός Αιώνας των Αθηνών δίχως Μαραθώνα και Σαλαμίνα. Τα πολλαπλά προβλήματα της σημερινής Δύσης δεν προκύπτουν από έλλειψη οργάνωσης, αλλά πηγάζουν από κρίσεις ταυτότητας, σκοπού και νοήματος.

Αν ζητούμε ελευθερία

Η πρόοδος και η εργασία προς αυτήν δεν συνιστά διαζευκτικό δίπολο με την ταυτότητα, την πνευματικότητα και την αναζήτηση υψηλότερων σκοπών. Αυτό είναι μία ολέθρια προκατάληψη. Στην πραγματικότητα μπορούν να προχωρήσουν μόνο μαζί.

Ένα τραγουδάκι λέει: «Είμαι φτωχός κουρασμένος σκυφτός ανθρωπάκος, / των ταπεινών και των άλλων πουλιών φιλαράκος. / Για δε μ’ αφήνετε ήσυχο; / Άστε με ήσυχο όλοι. / Θέλω να ζήσω ελεύθερος, / δίχως ταυτότητα πια».

Μόνο που η λογική του… νεοέλληνα εραστή του Βελγίου και της Ελβετίας δεν αποτελεί κραυγή του ταπεινού που θέλει μια στιγμή ησυχίας – κραυγή ειλικρινούς πόνου. Είναι το ξεφύσημα του ράθυμου, το “ωχ αδερφέ” εκείνου που δεν μπορεί να δει πέρα από την επόμενη ημέρα, το επόμενο γεύμα και την επόμενη διασκέδαση.

Διότι όποιος θέλει να ζήσει ελεύθερος, δίχως ταυτότητα πια, είναι καταδικασμένος να ζήσει δούλος και δίχως στιγμή ησυχίας.

Μα είναι δυνατό να καταντήσει Ελβετία αυτή η χώρα του Οδυσσέα!

^{ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] Γιώργος Θεοτοκάς, Ελεύθερο πνεύμα, Εστία, Αθήνα 2002, σελ. 35. | [2] Ίδας (=΄Ιων Δραγούμης), Ελληνικός Πολιτισμός, έκδοση του περιοδικού Γράμματα, Αλεξάνδρεια 1914, σελ. 9. | [3] “Τιμή και ανάθεμα”. | [4] “Στρατός και άλλα”. |[5] Ίων Δραγούμης, Όσοι Ζωντανοί, Β’ έκδοση εκδοτικού καταστήματος “Νέα Ζωή” Αλεξανδρείας, Αθήνα 1926, σελ. 3-4. | [6] Βοβολίνη Σπ., Βοβολίνη Κ. (διεύθυνση), Μέγα Ελληνικόν Βιογραφικόν Λεξικόν, 5 Τόμοι, εκδ. «Βιομηχανική επιθεώρησις», Αθήναι 1959, 3ος Τόμος, σ. 491 [από: Βασίλειος Α. Μπογιατζής, Επιστημονικό ιδεώδες και διανοητικές οικειοποιήσεις της τεχνολογίας στον ελληνικό μεσοπόλεμο: Ε. Βενιζέλος, Ι. Μεταξάς, Γ. Θεοτοκάς, Δ. Γληνός, – Αρχείον Φιλοσοφίας, διδακτορική διατριβή, ΕΚΠΑ, Αθήνα 2009, σελ. 329]. | [7] Όσοι Ζωντανοί, σελ. 2. | [8] “Ο Πέλκας στη Φενέρμπαχτσε”, Καθημερινή 18/10/2020.}