Το πολεμικό δόγμα του Ισραήλ εναντίον του Ιράν

Η ιστορία της ισραηλινής RMA ξεκίνησε στον Πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ, το 1973, όταν αμφισβητήθηκε εκ των αποτελεσμάτων στο πεδίο ο πυρήνας της επιχειρησιακής φιλοσοφίας των Ενόπλων Δυνάμεων του Ισραήλ (IDF). Συγκεκριμένα, αναδείχθηκαν δύο προβλήματα. Το πρώτο εξ’ αυτών ήταν η χαμηλή ικανότητα των IDF να διεξάγουν επιχειρήσεις συνδυασμένων Όπλων (combined Arms) και το δεύτερο ήταν τα εμπόδια που έβαζε στη διεξαγωγή γρήγορου πολέμου ελιγμών το “κορεσμένο πεδίο μάχης“ (saturated battlefield). Δηλαδή, το πλήθος αποτελεσματικών όπλων, που εξόπλιζαν το πεζικό, ευνοούσε την άμυνα και απέτρεπε την ελεύθερη κίνηση μηχανοκίνητων και τεθωρακισμένων δυνάμεων, πάνω στην οποία βασιζόταν ο ισραηλινός τρόπος πολέμου.

Το “κορεσμένο πεδίο μάχης” είχε ως αποτέλεσμα μεγάλες απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό και επέβαλε σημαντικούς περιορισμούς στη διεξαγωγή ελιγμών μεγάλης κλίμακας, αφήνοντας πολύ μικρά περιθώρια για την υλοποίηση μιας αποφασιστικής μάχης κινήσεων. Παρεμπιπτόντως, κάτι παρόμοιο, σε μεγαλύτερη κλίμακα, παρατηρείται σήμερα στην Ουκρανία.

Έτσι, η παραδοσιακή προτίμηση των Ισραηλινών στην επίθεση και στον πόλεμο γρήγορων και αποφασιστικών ελιγμών άρχισε να τίθεται εν αμφιβόλω. Όπως τέθηκε εν αμφιβόλω και η πρωτοκαθεδρία των χερσαίων δυνάμεων στη διεξαγωγή των επιχειρήσεων και άρχισε να αναδύεται ο ρόλος της αεροπορίας ως ανεξάρτητου βραχίονα προβολής ισχύος και κύριου παράγοντα επηρεασμού των τεκταινομένων σε μια πολεμική αντιπαράθεση.

Ισραήλ: Η σύγκρουση παραδοσιακών-εκσυγχρονιστών

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο Saadia Amiel, επιστημονικός σύμβουλος του υπουργού Άμυνας του Ισραήλ, υποστήριξε ότι οι πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις, ιδιαίτερα στα πυρομαχικά προσβολής ακριβείας από μεγάλες αποστάσεις (stand-off PGM), θα μπορούσαν να προσφέρουν τα μέσα κυριαρχίας στα πεδία των μαχών του μέλλοντος.

Στη δεκαετία του 1980, η περιβόητη Έκθεση Wald αμφισβήτησε εντόνως την μέχρι τότε επιχειρησιακή φιλοσοφία των IDF, που βασιζόταν στις τεθωρακισμένες δυνάμεις υπό την κάλυψη της τακτικής αεροπορίας, ενώ άσκησε και δριμεία κριτική στις αντιλήψεις περί στατικής άμυνας. Ξεκίνησε έτσι ένας παθιασμένος διάλογος μεταξύ “παραδοσιακών” και “εκσυγχρονιστών” μέσα στις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις. Οι παραδοσιακοί υποστήριξαν ότι στον μελλοντικό πόλεμο τα αραβικά στρατεύματα, έχοντας στη διάθεσή τους μεγάλα αποθέματα σύγχρονων όπλων, θα επιχειρούσαν να επιβάλουν έναν παρατεταμένο πόλεμο φθοράς.

Για να αντισταθμίσουν την αδυναμία του Ισραήλ να διεξάγει μακροχρόνιες επιχειρήσεις, οι παραδοσιακοί, πρότειναν την προσήλωση στην παραδοσιακή στρατηγική μιας επιθετικής φιλοσοφίας, που θα βασιζόταν σε έναν πολύ γρήγορο πόλεμο κινήσεων και θα οδηγούσε σύντομα σε αποφασιστική μάχη. Απέρριπταν δε την άμυνα ως αρνητική μορφή μάχης. Η προληπτική επίθεση θεωρείτο αξιωματικά προτιμότερη από την άμυνα.

Οι μεταρρυθμιστές, από πλευράς τους, πρότειναν μια εναλλακτική προσέγγιση έναντι της επίθεσης με δυνάμεις ελιγμού, την οποία αντιμετώπιζαν με έντονο σκεπτικισμό. Αντί να προσπαθήσουν να διασπάσουν τις πυκνές αραβικές άμυνες, πρότειναν την εξάντληση των εχθρικών δυνάμεων δια της πρόκλησης σε αυτών βαριών απωλειών, τόσο στο μέτωπο, όσο και στα μετόπισθεν, δια της εκπομπής μεγάλου όγκου πυρών ακριβείας από την αεροπορία, ναυτικό και τον στρατό ξηράς, καθώς και δια της ευρείας χρήσης δυνάμεων ειδικών επιχειρήσεων (SOF). Οι τελευταίες θα αναλάμβαναν τόσο αποστολές άμεσης κρούσης με ασύμμετρο τρόπο, όσο και στοχοποίησης.

Η έμφαση σε “θόλους” στο Ισραήλ

Η φιλοσοφία αυτή επεδίωκε να κεφαλαιοποιήσει την τεχνολογική πρωτοκαθεδρία του Ισραήλ στα βλήματα προσβολής ακριβείας μεγάλου βεληνεκούς και στα συστήματα διοίκησης και ελέγχου, εντοπισμού, ιχνηλάτησης και εγκλωβισμού στόχων. Υποστήριξαν ότι με την αξιοποίηση της τεχνολογικής υπεροχής και του ανώτερου ποιοτικά ανθρώπινου δυναμικού, ιδιαίτερα στις μονάδες των ειδικών δυνάμεων και ανορθοδόξου πολέμου, το Ισραήλ θα μπορούσε να επιτύχει σημαντικά στρατηγικά οφέλη.

Η φιλοσοφία αυτή έδινε έμφαση και στην άμυνα. Ένα πλέγμα “ασπίδων” και “θόλων”, θα εμπόδιζε τον εχθρό να ασκήσει πλήγματα στο Ισραήλ, ενώ αυτό θα μπορούσε να ασκεί εξ αποστάσεως πολλαπλά πλήγματα, που θα οδηγούσαν στην εξόντωση, την εξάντλησή ή τη “μετάλλαξη” του αντιπάλου. Έτσι, θα προέκυπτε και η δυνατότητα για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας σε μεγαλύτερο χρονικό βάθος.

Η φιλοσοφία αυτή οδήγησε στην ανάπτυξη του πολυεπίπεδου αντιπυραυλικού πλέγματος, που καλύπτει το Ισραήλ (αν και αποδείχθηκε ότι ουδόλως είναι ο σχεδόν αδιαπέραστος θόλος, που πιστευόταν ότι ήταν μέχρι πριν λίγο καιρό), σε συνδυασμό με μια “στρατηγική” αεροπορική δύναμη κρούσης, ικανή να ασκεί παρατεταμένη προβολή ισχύος με πλήγματα ακριβείας σε μεγάλες αποστάσεις, χρησιμοποιώντας μεγάλους αριθμούς από stand off όπλα.

Η συζήτηση μεταξύ των παραδοσιακών και των εκσυγχρονιστών ξεπέρασε τα όρια του στρατεύματος και ανέβηκε σε επίπεδο εθνικής πολιτικής. Το 1987, ο Dan Merido από την Επιτροπή Εξωτερικών και Άμυνας της Βουλής του Ισραήλ (Knesset) πρότεινε σταδιακή μείωση των τεθωρακισμένων δυνάμεων, εν παραλλήλω με μεγάλη αύξηση στην έρευνα και ανάπτυξη, παραγωγή και προμήθεια όλων των τύπων βλημάτων προσβολής ακριβείας μεγάλου βεληνεκούς (stand off PGM). Το συμπέρασμα της Επιτροπής Εξωτερικών και Άμυνας ήταν με αυτόν τον τρόπο θα προέκυπτε ποιοτική ασυμμετρία υπέρ του Ισραήλ.

Η επιρροή του OTRI και οι στρατιώτες φιλόσοφοι

Μεγάλη επιρροή στην υιοθέτηση από πλευράς των ενόπλων δυνάμεων του Ισραήλ νέων επιχειρησιακών αντιλήψεων, που έδιναν έμφαση στην προβολή ισχύος σε μεγάλο χωρικό και χρονικό βάθος, με τη χρήση μεγάλου αριθμού όπλων προσβολής ακριβείας, εξαπολυόμενων κυρίως από την Αεροπορία, άσκησε η Ομάδα Προηγμένων Επιχειρησιακών Μεθόδων, που μετατράπηκε αργότερα σε Ινστιτούτο Ερευνών Θεωρίας Επιχειρήσεων (OTRI).

Το OTRI αντιλαμβανόταν τον εχθρό ως ένα πολυδιάστατο σύστημα, του οποίου η ικανότητα θα έπρεπε να εξουδετερωθεί μέσω:

1. “Θραυσματοποίησης“ (fragmentation), με συνεχείς επιθέσεις, οι οποίες θα απομόνωναν το “στρατιωτικό υποσύστημα” από το “στρατηγικό υπερσύστημα” και γενικότερα θα διασπούσαν τη συνοχή του αντιπάλου σε απομονωμένα τμήματα, σε “θραύσματα”, ανίκανα να λειτουργήσουν ως ολότητα.
2.  “Συγχρονισμένης προβολής ισχύος“ (“simultaneity”), δηλαδή συντονισμένων ενεργειών σε όλο το φάσμα επιχειρήσεων και σε όλα τα επίπεδα της δομής του αντιπάλου, πολιτικά και στρατιωτικά, υλικά και ψυχολογικά, η οποία συμπληρώνει τη “θραυσματοποίηση”.
3. “Ορμής“ (momentum), δηλαδή της έντασης και της διάρκειας της θραυσματοποίησης και του συγχρονισμού, έτσι ώστε να επέλθει κατάρρευση του εχθρικού συστήματος. Η λέξη κλειδί είναι “εχθρικό σύστημα”.

Δεν επιδιώκεται η καταστροφή του εχθρού δια του όγκου πυρός και της πρόκλησης σαρωτικών απειλών, όπως θα στόχευε η αμερικανική σχολή σκέψης, αλλά η προσβολή της συστημικής του δομής. Εφαρμόζεται, κατά κάποιον τρόπο, ένα είδος “παραλυτικού βελονισμού” του αντιπάλου, έτσι ώστε να διασπάσει το σώμα του σε επιμέρους όργανα, που δεν θα μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα ενιαίο όλο.

Η αποφασιστική ενέργεια στο πεδίο της μάχης, σύμφωνα με αυτή τη σχολή σκέψης, δεν είναι απαραίτητα η κατοχή εδαφών ή η ολοκληρωτική καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων, αλλά η νευρική παράλυσή του. Για τον σκοπό αυτό επιλέγονται δράσεις εναντίον όλων των ειδών στόχων και δράσεις σε όλα τα επίπεδα. Ο εγκέφαλος και τα νευρικά κέντρα του αντιπάλου (ηγεσίες, κέντρα διοίκησης και ελέγχου κλπ) θεωρούνται στόχοι πρώτης επιλογής, ενώ μεγάλη έμφαση δίνεται στην προσβολή του γοήτρου του εχθρού, ώστε να δημιουργηθεί χάσμα μεταξύ των ηγεσιών και της κοινής γνώμης, που θα κρίνει ότι οι ηγέτες είναι ανίκανοι.

Κάθε πλήγμα στο υλικό επίπεδο πρέπει ιδεατά να συνδυάζεται με πλήγματα στην ψυχολογία και την αντιληπτική εικόνα του αντιπάλου για τα τεκταινόμενα και του τι θα συμβεί στο μέλλον. Απώτατος στόχος είναι η καλλιέργεια και εν τέλει η επιβολή στον αντίπαλο μιας “αντίληψης ήττας”, η οποία είναι μια ψυχολογική και μια πνευματική κατάσταση, όχι κατ’ ανάγκη βασισμένη στην αντικειμενική πραγματικότητα.

Η επιστημονική μεθοδολογία, που ανέπτυξε το OTRI για να επιτύχει αυτούς τους σκοπούς ήταν ένα μείγμα της Γενικής Θεωρίας Συστημάτων, του χάους και της πολυπλοκότητας (ChaoPlexity), αρχιτεκτονικής και κυρίως θεωριών μεταμοντέρνων φιλοσόφων. Οι ειδικοί του OTRI θεωρούσαν την ορθολογιστική, επιστημονική και αντικειμενική προσέγγιση (όπου η λογική με την τυπική της μορφή υποβάθμιζε την πραγματικότητα σε στοιχειώδεις μορφές για να εντοπίσει αιτιακές συσχετίσεις) ως απλή μηχανική αναγωγή. Όπως και οι μεταμοντέρνοι Γάλλοι φιλόσοφοι, από τους οποίους επηρεάστηκαν πολύ, οι ειδικοί του OTRI πίστευαν ότι η πραγματικότητα είναι ένα οργανικό, μη γραμμικό, πολύπλοκο, αυτοοργανωμένο, δυναμικό σύστημα, όπου το χάος συνυπάρχει παράλληλα με την τάξη.

Επιβολή της δική του πραγματικότητας

Ο πόλεμος θεωρείται ως μια χαοτική σύγκρουση (engagement) δύο συστημάτων και μια εφήμερη σώρευση γεγονότων, όπου κάθε κατάσταση ήταν ανοιχτή σε πολλαπλές ερμηνείες. Άρα, στόχος είναι η υιοθέτηση από τον αντίπαλο της ερμηνείας των τεκταινομένων που εσύ επιθυμείς. Κυρίως της επιβολής στον εχθρό μιας “γνωσιακής πραγματικότητας” (“cognitive reality”) άμεσης ή επερχόμενης ήττας, έτσι ώστε να χάσει τη συνοχή του και εν συνεχεία να “μεταλλαχθεί” σε ένα πιο επιθυμητό ή διαχειρίσιμο γεωπολιτικό μέγεθος.

Η νέα αυτή θεωρία νίκης βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στην αμερικανική έννοια των Επιχειρήσεων Βασισμένων στα Αποτελέσματα (Effects – Based Operations / EBO). H φιλοσοφία των EBO προέβλεπε την εφαρμογή στρατιωτικών μέσων, όχι μόνο για την άμεση καταστροφή του αντιπάλου, αλλά και για την παραγωγή έμμεσων και “κατολισθητικών αποτελεσμάτων” (cascade effects), που θα επηρέαζαν το εχθρικό σύστημα και όχι μόνο τις ένοπλες του δυνάμεις σε όλο το εύρος, βάθος και διαστάσεις, υλικές και ψυχολογικές.

Αυτό βλέπουμε να προσπαθεί να υλοποιήσει σήμερα το Ισραήλ εναντίον του Ιράν. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε αν θα το επιτύχει, αλλά και τι θα προκύψει μετά. Στο παρελθόν πάντως, οι φιλοσοφίες αυτές δεν οδήγησαν στα επιθυμητά αποτελέσματα. Οι μεταμοντέρνες, “συστημικές” αντιλήψεις και οι μεθοδολογίες ΕΒΟ χρησιμοποιήθηκαν το 2006 στον Δεύτερο Πόλεμο του Λιβάνου εναντίον της εμβρυικής τότε Χεζμπολάχ και τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά. Θα δούμε τι θα γίνει σήμερα εναντίον ενός πολύ μεγαλύτερου και ισχυρότερου αντιπάλου μεν, αλλά και με μια πολύ πιο συμβατική δομή, πιο επιρρεπή θεωρητικά στις δράσεις συστημικής αποδόμησης.