Το σπαθί, η πένα και το “Εθνικό Σύμφωνο” της Άγκυρας στη Συρία

Η πολιτική της Άγκυρας, ειδικά η εξωτερική, λειτουργεί ως παζλ κωδικοποιημένων συμβολισμών και θεάματος· δεν είναι ποτέ αδιάφορη ούτε μονότονη. Η πρόσφατη δήλωση του προέδρου Ερντογάν κατά την 954η επέτειο της Μάχης του Μαντζικέρτ (1071): «Αν το σπαθί βγει από το θηκάρι, δεν θα υπάρχει χώρος για την πένα και τον λόγο». Δεν αποτελεί απλώς ρητορικό σχήμα. Πρόκειται για μανιφέστο της στρατιωτικής ατζέντας της Άγκυρας και ένδειξη της αναπροσαρμογής της πολιτικής της στη Συρία. Η δήλωση αυτή έγινε σε περίοδο αναδιατύπωσης του Κουρδικού Ζητήματος στο πλαίσιο της πολιτικής για “ένα έθνος χωρίς τρομοκρατία”.

Ο Ερντογάν πρόσθεσε: «Όπως όλοι οι αδελφικοί λαοί στη Συρία, έτσι και η ασφάλεια, η ειρήνη και η ευημερία των Κούρδων είναι εγγυημένες στην Τουρκία. Όσοι σέβονται τον νόμο της αδελφότητας και της καλής γειτονίας θα κερδίσουν. Όσοι χάσουν τον δρόμο τους και αναζητήσουν νέους ξένους προστάτες, θα χάσουν». Η φράση αυτή δεν είναι απλή μεταφορά: αντικατοπτρίζει την πρόθεση της Άγκυρας να αναδιαμορφώσει τόσο τις εσωτερικές όσο και τις περιφερειακές ισορροπίες με αποφασιστική –ίσως και μη αναστρέψιμη– στρατιωτική δράση.

Για να κατανοήσει κανείς την πολιτική της Τουρκίας στη Συρία, πρέπει να διαβάσει πέρα από τους τίτλους. Οι ισραηλινές επιθέσεις κυριαρχούν στον περιφερειακό διάλογο, αλλά για την Άγκυρα λειτουργούν σαν στρατηγικός καπνός. Η Τουρκία δεν συγκρούεται άμεσα με το Ισραήλ, αλλά αξιοποιεί τις στιγμές αυτές για να δοκιμάσει τις αντιδράσεις μεγάλων παικτών (Ρωσία, ΗΠΑ και Ιράν) και να ελέγξει την αντοχή των κουρδικών και δρούζικων δομών αυτονομίας στον συριακό βορρά.

Το Χαλέπι και η Ροζάβα

Όπως δήλωσε ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν: «Δεν αποτελούμε απειλή για κανένα κράτος, εφόσον κανένα κράτος δεν αποτελεί απειλή για εμάς». Η αστάθεια που προκαλούν οι ισραηλινές επιδρομές ανοίγει χώρο ελιγμών για την Τουρκία, ώστε να εδραιώσει την επιρροή της στο Χαλέπι και πέρα από αυτό, όχι μέσω μετωπικής σύγκρουσης με το Τελ Αβίβ, αλλά αξιοποιώντας τα κενά που δημιουργούνται. Στην κορυφή των στόχων βρίσκονται το Χαλέπι και οι γύρω περιοχές, καθώς και η Ροζάβα.

Μέσα σε φημολογία για πρόωρες εκλογές, η Άγκυρα αναζητεί εξωτερικό θρίαμβο για να αντισταθμίσει την εσωτερική κρίση, ιδίως την οικονομική. Επιτροπές της Βουλής και νέες ειρηνευτικές πρωτοβουλίες λειτουργούν ως αντιπερισπασμός. Ο πραγματικός στόχος είναι πιο φιλόδοξος: η ενσωμάτωση του Χαλεπίου και της Ροζάβα στη σφαίρα επιρροής της Τουρκίας πριν από τις εκλογές. Δύο σενάρια εξετάζονται:

• Κοινή επιχείρηση Τουρκικού Στρατού και Συριακού Εθνικού Στρατού για τη δημιουργία διαδρόμου προς το κέντρο του Χαλεπίου, προσδίδοντας στην Άγκυρα τον τίτλο “Κατάκτησης του Χαλεπίου”.
• Δημοψηφίσματα στο Χαλέπι και στις περιοχές της βόρειας Συρίας που βρίσκονται υπό τουρκικό έλεγχο, τα οποία θα επέτρεπαν ενδεχομένως αναβολή εκλογών στο όνομα της “εθνικής ασφάλειας” και της “περιφερειακής σταθερότητας”.

Σε κάθε περίπτωση, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης επιδιώκει να ξαναγράψει τον πολιτικό χάρτη της Τουρκίας, αλλάζοντας παράλληλα την εδαφική πραγματικότητα της Συρίας. Τέτοιες κινήσεις απαιτούν ιστορικό υπόβαθρο. Το Misak-i Milli (Εθνικό Σύμφωνο), κάποτε ξεχασμένο, αναβιώνει ως στρατηγικό δόγμα. Είτε μέσω οθωμανικής νοσταλγίας, είτε μέσω του τουρκικού στρατού, το αφήγημα συγκλίνει σε Χαλέπι, Λαττάκεια και Ντέιρ Εζόρ, πόλεις που επαναπροσδιορίζονται σαν προγονικά δικαιώματα.

Όπως δήλωσε ο Ερντογάν πέρυσι τον Οκτώβριο: «Όποιος απειλεί την πατρίδα μας, δεν θα διστάσουμε να δράσουμε, όποιος κι αν είναι. Δεν θα επιτρέψουμε καμία παρέμβαση ή αλλαγή, είτε στα 782.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα της επικράτειάς μας είτε εντός των συνόρων του Εθνικού Συμφώνου». Η ρητορική αυτή δεν είναι απλή αναθεωρητική φλυαρία· πρόκειται για στρατηγική που νομιμοποιεί τον ανασχεδιασμό συνόρων, ντυμένη με τον μανδύα του “πνευματικού και ιστορικού καθήκοντος”.

Οικονομία και γεωπολιτικά συμφέροντα

Η παρουσία της Τουρκίας στον άξονα του Χαλεπίου και στη βόρεια Συρία έχει στρατιωτική, πολιτική αλλά και οικονομική σημασία. Η αγροτική παραγωγικότητα, η θέση σε ενεργειακούς διαδρόμους και οι εμπορικές οδοί που συνδέουν τη Λεβαντίνη με την Ανατολία καθιστούν την περιοχή στρατηγικό οικονομικό κεφάλαιο για την Άγκυρα. Το όραμα του Misak-i Milli αξιολογείται όχι μόνο από την εδαφική πτυχή, αλλά και υπό το πρίσμα της οικονομικής ανεξαρτησίας και της ενεργειακής ασφάλειας της Τουρκίας σε έναν πολυπολικό κόσμο.

Καμία από αυτές τις κινήσεις δεν συμβαίνει σε κενό. Η αλλαγή συνόρων μέσω στρατιωτικής βίας παραμένει “ραδιενεργή” στο διεθνές σύστημα, κάτι που γνωρίζουν ΟΗΕ, ΕΕ και Ουάσιγκτον. Η ισραηλινή κλιμάκωση ή η παρουσία άλλων δυνάμεων (Ρωσία, Ιράν, Κούρδοι και Δρούζοι) περιπλέκουν τους τουρκικούς υπολογισμούς και αυξάνουν τον κίνδυνο ευρύτερης σύγκρουσης στην ταραγμένη περιοχή της Συρίας. Για την Άγκυρα, όμως, η αστάθεια είναι εργαλείο: το αίσθημα πολιορκίας μετατρέπεται από τον Ερντογάν σε πολιτικό κεφάλαιο.

Σημασία έχει ποιος ελέγχει το έδαφος, ποιος ορίζει τον ρυθμό και ποιος διαμορφώνει το αφήγημα. Η επόμενη φάση της τουρκικής πολιτικής στη Συρία δεν θα καταγραφεί σε ανακοινωθέντα ή συμφωνίες κατάπαυσης πυρός. Θα χαραχθεί στο έδαφος, σε στρατιωτικά φυλάκια, σε αλλαγμένα σύνορα και σε πολιτικά-στρατιωτικά τετελεσμένα. Όταν καταλαγιάσει η σκόνη, την ιστορία δεν θα την πουν οι διπλωμάτες· θα την πει εκείνος που κρατά το “σπαθί”.