“Οι αθέατες όψεις του πολέμου στην Ουκρανία”: Ένα βιβλίο κόντρα στα κυρίαρχα αφηγήματα

Δεν είναι εξιστόρηση, αλλά προσπάθεια προσανατολισμού μέσα σε περίπλοκες, με πολλές πτυχές εξελίξεις, και σε ένα ιδεολογικό περιβάλλον πληροφόρησης και αναλύσεων, που κάθε άλλο παρά ουδέτερο ή αντικειμενικό είναι. Όταν ακόμη και ιστορικά βιβλία, με απόσταση δεκαετιών από το αντικείμενο που πραγματεύονται, αποτυγχάνουν συχνά να αποτυπώσουν κύριες πλευρές αντιθέσεων και πραγμάτων, αντιλαμβάνεται κανείς τη δυσκολία του εγχειρήματος. Αυτή είναι μια πρώτη επισήμανση.

Στην περίπτωση της εξελισσόμενης εδώ και τριάμισι χρόνια σύγκρουσης στην Ουκρανία υπάρχει και κάτι ακόμη. Το ισχυρό “ενδιαφέρον” της Δύσης για αυτή τη σύγκρουση δεν περιόρισε μόνο τις διαφορετικές φωνές που ακούγονταν, αλλά ήταν πρόβλημα για όποιον υποστήριζε μια προσέγγιση, που λειτουργούσε αποδημητικά προς τα κυρίαρχα αφηγήματα. Πρόβλημα και με υλικές ίσως διαστάσεις…

Η δεύτερη επισήμανση για το έργο του Σταύρου Λυγερού, που μπορεί να ολοκληρώθηκε πριν λίγους μήνες, αλλά ουσιαστικά είναι ένα σύνολο διαδοχικών εκτιμήσεων εν μέσω εξελίξεων στα τρία χρόνια του πολέμου, είναι ότι πρόκειται για μια προσέγγιση που επίμονα αψηφούσε έναν καταιγισμό αντίρροπων προσεγγίσεων, είτε με προφανή πολιτική σκοπιμότητα, είτε από υπολογισμούς συμπόρευσης με το γενικό ρεύμα. Η εξέλιξη των πραγμάτων δικαιώνει τον Σταύρο Λυγερό έναντι των αντίρροπων προσεγγίσεων.

Υπάρχει ένα ασφαλές κριτήριο ουσίας όταν μιλάμε για γεωπολιτικές εξελίξεις και τους αναλυτές, διεθνολόγους και άλλους που τα αναλύουν. Το κριτήριο αυτό είναι η προβλεψιμότητα. Δηλαδή το κατά πόσο ο αναλυτής διακινδυνεύει προβλέψεις και εκτιμήσεις για το ορατό μέλλον και πόσο επιβεβαιώνεται ή διαψεύδεται ή πέφτει εντελώς έξω. Η ανάγνωση που έχουν διαφορετικοί άνθρωποι για εξελίξεις μπορεί να διαφέρουν σημαντικά με βάση τη γενικότερες προσλαμβάνουσές τους. Μπορεί η μία να είναι σωστότερη από την άλλη, ωστόσο μόνος αδιάψευστος κριτής τελικά για το ποια είναι μια πιο “παραγωγική” είναι η ικανότητα πρόβλεψης.

Όταν μια ανάγνωση γεγονότων σε εξέλιξη παράγει συστηματικά λανθασμένες προβλέψεις ή απλώς καταγραφές, έχουν μικρή σημασία ο όγκος των πληροφοριών στις οποίες έχει κάποιος πρόσβαση, το εύρος των γνώσεων, οι ακαδημαϊκές περγαμηνές ή το “όνομα”. Μάχιμη ανάλυση είναι εκείνη που μπορεί να προσφέρει σωστές εκτιμήσεις και προβλέψεις, ώστε με βάση αυτές να μπορεί να προσανατολιστεί ένας άνθρωπος ή να προσανατολίσει ένα κόμμα και μια χώρα την πολιτική της. Μια έκθεση ιδεών ή αρχών δεν συνιστά μάχιμη ανάλυση.

Το κενό που ήρθε να καλύψει το βιβλίο

Η τρίτη επισήμανση είναι ότι ο Σταύρος Λυγερός στα τρία αυτά χρόνια δεν φείδεται προβλέψεων και εκτιμήσεων. Το ίδιο το βιβλίο είναι καρπός της ικανοποίησης ότι δεν έβλεπε τα πράγματα κάπου μακριά από την πραγματικότητα. Πολλές από τις προβλέψεις του επιβεβαιώθηκαν. Δεν είναι τυχαίο ότι για ένα τόσο μεγάλο γεγονός, που τροποποιεί παγκόσμιες παραμέτρους και κυριάρχησε στη διεθνή επικαιρότητα για τρία χρόνια, ελάχιστα έργα αναλογικά έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα διεθνώς. Ο κυριότερος λόγος δεν είναι ο περιορισμός διαφορετικών φωνών, αλλά ότι υπήρξε συστηματική αστοχία εκτιμήσεων από αναλυτές που θα είχαν τη δυνατότητα συγγραφής και, βέβαια, η απροθυμία να αναγνωριστούν σημερινές πραγματικότητες.

Η τέταρτη επισήμανση είναι, λοιπόν, ότι το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού έρχεται να καλύψει ένα κενό και το καλύπτει με τρόπο εύστοχο και επαρκή. Έρχεται να ανακεφαλαιώσει τρία χρόνια παρακολούθησης εξελίξεων από μια οπτική και ένα “διανοητικό φιλότιμο”, που του επέτρεψαν να έχει έγκαιρα δει το τι παιζόταν στη σύγκρουση της Ουκρανίας, ποιοι και με ποια κίνητρα και σκοπούς συγκρούονταν, ποια ήταν η δυναμική των εξελίξεων, ποια η σχέση με ευρύτερες αντιθέσεις και προβλήματα, οπτική που του έδινε τη δυνατότητα σωστών εκτιμήσεων, χωρίς την ίδια στιγμή να μπορεί να κατηγορηθεί ως “φιλορώσος”, κατηγορία που εξαπολύθηκε χωρίς φειδώ σε οποιονδήποτε αμφισβητούσε κυρίαρχα αφηγήματα.

Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι δυο πρώην Υπουργοί Εξωτερικών της χώρας εισήγαγαν στο δημόσιο διάλογο την πρώτη περίοδο του πολέμου τον όρο “φιλοπουτινισμός”, που δεν απευθυνόταν μόνο σε όσους έπαιρναν ανοιχτά το μέρος της Ρωσίας, αλλά κυρίως σε όσους αμφισβητούσαν το τότε δυτικό αφήγημα: το απρόκλητο της εισβολής, τη δήθεν επιδίωξη των ΗΠΑ να αποφύγουν τη σύγκρουση, πριν και αφότου ξεκίνησε ο πόλεμος, την σκοπιμότητα της επιδίωξης να ενταχθεί η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ κλπ. Ο εισαγόμενος όρος δεν ευδοκίμησε στη χώρα και αποσύρθηκε, περιοριζόμενος σε τρολ του διαδικτύου.

Η κυριότερη κριτική παρατήρηση στις “Αθέατες όψεις του πολέμου στην Ουκρανία” σχετίζεται με το έλλειμμα του βιβλίου να καταπιαστεί με το παρελθόν του πολέμου μέσα στην ίδια την Ουκρανία, από την ανεξαρτητοποίησή της μέχρι το 2014. Ενώ αναμφίβολα, όπως σωστά τον χαρακτηρίζει ο συγγραφέας, πρόκειται για πόλεμο δι’ αντιπροσώπων, και εξέλιξη αντιθέσεων ανάμεσα σε μεγάλες δυνάμεις ήδη πριν το 2014, οι εξελίξεις δεν θα μπορούσαν ίσως να φτάσουν ως εκεί και τελικά στη σημερινή τραγωδία, εάν αμφότερες οι πλευρές, Ρωσία και Δύση (ΗΠΑ και ΕΕ), δεν είχαν ευνοήσει την άνθιση ίσως του πλέον κλεπτοκρατικού πολιτικού συστήματος στην ανατολική Ευρώπη.

Χωρίς το στοιχείο αυτό, και τη σύρραξη που αναπτύχθηκε ανάμεσα σε πτέρυγες (καλύτερα οικονομικο-πολιτικές μαφίες) αυτού του συστήματος, είναι ζήτημα αν η Ουκρανία θα έφθανε μέχρι την “προσέλκυση” ξένων δυνάμεων προς υποστήριξη της μιας και άλλης πλευράς και στον εμφύλιο διχασμό.

Σχετικό είναι και το γεγονός πως τα προεόρτια του διχασμού μέχρι το 2014 δεν σχετίζονταν μόνο με εθνικές ταυτότητες και γεωπολιτικές προτιμήσεις, αλλά και με πολιτικές διαφοροποιήσεις απέναντι στα ακραία νεοφιλελεύθερα προγράμματα που εφαρμόστηκαν στη χώρα. Δίπλα στις γεωπολιτικές, γεωοικονομικές, διπλωματικές, εθνοτικές, στρατιωτικές πτυχές, αλλά και του πολέμου της προπαγάνδας, που καταπιάνεται με επιτυχία το βιβλίο του Σ. Λυγερού, το τι προηγήθηκε οικονομικά-πολιτικά εντός Ουκρανίας θα εξηγούσε μια ακόμη αθέατη πλευρά αυτής της σύγκρουσης.

Για όσους έχουν την αίσθηση ότι “αλλιώς μας τα έλεγαν”, για όσους δεν είναι ικανοποιημένοι από την δημοσιογραφική κάλυψη ή το πλήθος αναλύσεων αυτά τα τρία χρόνια, που αποδείχθηκαν περισσότερο απόψεις σκόπιμα ευθυγραμμισμένες προς κυρίαρχα αφηγήματα, το βιβλίο “Οι αθέατες όψεις του πολέμου στην Ουκρανία” είναι ένα εξαιρετικά διεισδυτικό έργο, χωρίς ιδεοληψίες της μιας ή άλλης πλευράς, που καλύπτει ολόπλευρα έναν πόλεμο, ο οποίος άλλαξε οριστικά το τοπίο στην Ευρώπη και συνεχίζει να επηρεάζει παγκόσμιους συσχετισμούς και συγκλίσεις.

---

 

Αναδημοσίευση από το militaire