Πως οι δρόμοι διαμορφώνουν τον αριθμό των θανατηφόρων τροχαίων

Στο Γράφημα 1 παρουσιάζεται συνοπτικά ο απόλυτος αριθμός των νεκρών σε οδικά τροχαία ατυχήματα στους 51 νομούς της χώρας το έτος 2024. Ο λόγος που παρουσιάζονται οι νομοί και όχι οι περιφερειακές ενότητες, οφείλεται στα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ που περιλαμβάνουν μόνο νομούς. Θλιβερή πρωτιά εμφανίζει ο νομός Αττικής με 170 νεκρούς. Στην δεύτερη θέση βρίσκεται ο νομός Θεσσαλονίκης με 43 νεκρούς, ακολουθούμενος από τους νομούς Εύβοιας (24), Αχαΐας (22), Δωδεκανήσου (21), Χανίων (20), Μεσσηνίας (19), Ηλείας (18) κ.α.

Οι νομοί με τους λιγότερους νεκρούς είναι οι νομοί Σάμου, Καστοριάς, Γρεβενών με έναν νεκρό το έτος 2024 καθώς επίσης και οι νομοί Χίου, Ευρυτανίας, Θεσπρωτίας και Φλωρίνης με δύο νεκρούς. Επίσης χαμηλά επίπεδα νεκρών εμφανίζουν οι νομοί Φωκίδος (3), Άρτας (3), Λασιθίου (4), Λακωνίας (4), Κεφαλληνίας (4), Ζακύνθου (4), Πιερίας (4) και Δράμας (4).

Ιδιαίτερη σημασία από άποψη συγκριτικής μελέτης μεταξύ των νομών της χώρας παρουσιάζει το Γράφημα 2 που αναφέρεται στους νεκρούς λόγω οδικών τροχαίων ατυχημάτων ανά 100.000 κατοίκους. Κάτω από αυτό το πρίσμα θλιβερή πρωτιά δεν παρουσιάζει ο νομός Αττικής αλλά οι νομοί Λευκάδας (21,9 νεκροί ανά 100.000), Πρέβεζας (16,5 ανά 100.000). και Ξάνθης (14,5 νεκροί ανά 100.000), ενώ ο μέσος όρος νεκρών το 2024 ανέρχεται στους 8 περίπου νεκρούς ανά 100.000 κατοίκους.

Επίσης υψηλό φόρο αίματος σε σχέση με τον πληθυσμό τους (δηλαδή ανά 100.000 κατοίκους) πληρώνουν οι νομοί Μεσσηνίας (13), Κέρκυρας (12,8), Χανίων (12,8), Κυκλάδων (12,4), Κορινθίας (12,3) κ.α., ενώ συνολικά 20 νομοί εμφανίζουν υψηλότερο του μέσου όρου αριθμό νεκρών λόγω ΟΤΑ ανά 100.000 κατοίκους. Χαμηλότερο του μέσου όρου νεκρών εμφανίζουν 31 νομοί όπως οι νομοί Καστοριάς (2,2), Σάμου (2,3), Πιερίας (3,4), Γρεβενών (3,8), Χίου (3,9), Θεσσαλονίκης (3,9), Κοζάνης (4,4), Φλωρίνης (4,5), Αττικής (4,5), Δράμας (4,6) κ.α.

Το ερώτημα που δικαίως γεννάται με την αποτύπωση των θανάτων ανά τους νομούς. στο Γράφημα 2 είναι, εάν η σειρά κατάταξης των διαφόρων νομών είναι τυχαία ή όχι. Προς απάντηση αυτού του ερωτήματος υπολογίστηκε για την χρονική περίοδο 2019-2024 ο αριθμός των νεκρών λόγω οδικών τροχαίων ατυχημάτων ανά 100.000 κατοίκους με σημείο αναφοράς την θέση κατάταξής τους το έτος 2024. Η ανάλυση αυτών των δεδομένων παρουσιάζεται στους πίνακες 1 εώς 3. Εντός των παρενθέσεων προσδιορίζεται ο αριθμός των νεκρών λόγω ΟΤΑ ανά 100.000 κατοίκους, ενώ με κόκκινο υπόβαθρο παρουσιάζονται οι νομοί των οποίων ο αριθμός των νεκρών ανά 100.000 ξεπερνάει τον μέσο όρο κάθε έτους.

Αριθμοί νεκρών από τροχαία

Στον Πίνακα 1 φαίνεται καθαρά, πως οι περισσότεροι από τους 20 νομούς του έτους 2024 που εμφανίζουν έναν σχετικά υψηλό αριθμό νεκρών (υψηλότερο του μέσου όρου), είχαν συνήθως και για τα προηγούμενα έτη υψηλούς αριθμούς νεκρών. Αυτό ισχύει κυρίως για τους νομούς Πρέβεζας, Μεσσηνίας, Κέρκυρας, Κορινθίας, Ηλείας και Δωδεκανήσου. Επίσης ισχύει το ίδιο φαινόμενο επί το πλείστον για τους νομούς Λευκάδος, Βοιωτίας, Φωκίδος και Φθιώτιδος, και εν μέρει για τους υπόλοιπους νομούς. Όσον αφορά στον μέσο όρο νεκρών την περίοδο 2019-2024 στην πρώτη θέση είναι ο νομός Λευκάδος, ακολουθούμενος από τους νομούς Πρεβέζης, Κυκλάδων, Ηλείας, Κορινθίας, Δωδεκανήσου, Μεσσηνίας, Ζακύνθου, Φθιώτιδος κ.α.

Ομοίως, στον Πίνακα 2 φαίνεται πως αρκετοί έχουν παρόμοια σειρά κατάταξης στους νεκρούς λόγω ΟΤΑ ανά 100.000 στα έτη 2019 έως 2024. Αυτό ισχύει κυρίως για τους νομούς Χαλκιδικής, Αιτωλίας και Ακαρνανίας, Πέλλης, Λέσβου, Μαγνησίας, Σερρών, Λαρίσης, και περισσότερο ή λιγότερο για τους υπόλοιπους νομούς.

Ομοίως, στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται οι νομοί που βρίσκονται τελευταίοι στην σειρά κατάταξης στους νεκρούς λόγω οδικών τροχαίων ατυχημάτων το 2024. Αυτό ισχύει για τους περισσότερους νομούς και τα υπόλοιπα έτη με εξαίρεση τον νομό Θεσπρωτίας που τα έτη 2019, 2021 και 2023 βρίσκεται στην 4η, 6η και 3η θέση αντίστοιχα. Επίσης σχετικά υψηλή θέση στην σειρά κατάταξης νεκρών εμφανίζουν οι Νομοί Λασιθίου (8η το 2021), Λακωνίας (3η το 2021), Άρτης (5η το 2022 και 10η το 2020), Φλωρίνης (5η το 2019), Χίου (1η το 2019) και Πιερίας (8η το 2023).

Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στον αριθμό των νεκρών λόγω οδικών τροχαίων ατυχημάτων ανά 100.000 κατοίκους τα διάφορα έτη. Η ύπαρξη αυτής της σχέσης θα υποδήλωνε πως ο αριθμός των νεκρών ανά 100.000 κατοίκους στους 51 νομούς της χώρας δεν είναι τυχαίος, αλλά σχετίζεται με διάφορα χαρακτηριστικά των νομών αυτών, όπως π.χ. η κατάσταση του οδοστρώματος, η ποιότητα της οδικής σήμανσης, η γεωγραφία του νομού (ορεινός με πολλές στροφές) ή ακόμα και η συμπεριφορά των οδηγών. Η σχέση αυτή υπολογίστηκε με την βοήθεια του δείκτη συσχέτισης Pearson. Ο δείκτης αυτός δείχνει την σχέση ανάμεσα στον αριθμό των νεκρών ανά 100.000 των διαφόρων νομών για δύο διαφορετικά έτη.

Ο δείκτης αυτός λαμβάνει τιμές μεταξύ -1 και +1 και όσο πιο υψηλή η απόλυτη τιμή του, τόσο μεγαλύτερη είναι η σχέση των διαφόρων νομών όσον αφορά τους νεκρούς στην εξεταζόμενη χρονική περίοδο. Γενικότερα, τιμές του δείκτη αυτού άνω του 0,30 (απόλυτη τιμή) δηλώνουν μια ισχυρή σχέση. Θετικές τιμές του δείκτη Pearson υποδηλώνουν πως οι τιμές των νεκρών ανά νομό ακολουθούν την ίδια πορεία (θετική ή αρνητικής) στα εξεταζόμενα έτη, ενώ αρνητικές τιμές του σημαίνουν πως ο αριθμός των νεκρών στους νομούς την εξεταζόμενη περίοδο παρουσιάζει αντίστροφη εξέλιξη.

Στον Πίνακα 4 λοιπόν καταγράφονται σημαντικές τιμές για τα έτη 2021-2024. Π.χ ο δείκτης αυτό κυμαίνεται τα έτη 2021 και 2022 στο 0,39, το 2021 και 2023 στο 0,40, το 2021 και 2024 στο 0,39. Η υψηλότερη τιμή του δείκτη Pearson παρατηρείται ανάμεσα στα έτη 2022 και 2024. Γενικότερα τα αποτελέσματα του Πίνακα 4 συνηγορούν πως κατά την περίοδο 2021-2024 οι τιμές στον αριθμό των νεκρών στους διάφορους νομούς είναι παρόμοιες και συνεπώς ο αριθμός των νεκρών ανά 100.000 στους εξεταζόμενους νομούς δεν είναι τυχαίος.

Τι μας λέει η γεωγραφία

Το ό,τι η γεωγραφία παίζει σημαντικό ρόλο στα θανατηφόρα οδικά τροχαία ατυχήματα φαίνεται καθαρά και στο Γράφημα 3, όπου αναπαρίσταται ο ποσοστιαίος αριθμός των νεκρών σε σχέση με τον τύπο του δρόμου. Εντός παρενθέσεων αναγράφεται ο απόλυτος αριθμός των νεκρών ανά έτος. Στο σύνολο λοιπόν της περιόδου 2010-2023 έχασαν την ζωή του λόγω οδικών τροχαίων ατυχημάτων 11.305 άτομα. Από αυτούς το 39% πέθανε πάνω σε μία δημοτική οδό, το 27% πάνω σε μία εθνική οδό, το 24% σε επαρχιακή οδό, το 7% σε αυτοκινητόδρομο και ένα 3% σε ένα άλλο είδος δρόμου. Και κατά επιμέρους έτη παρατηρείται στις δημοτικούς οδούς το μεγαλύτερο ποσοστό νεκρών. Αυτό κυμαίνεται ανάμεσα στο 34% (2017) και στο 47% (2020).

Σημειωτέον δε πως στις δημοτικές οδούς συμπεριλαμβάνονται οι οδοί που ενώνουν οικισμούς του αυτού δήμου ή κοινότητας μεταξύ των, ή οικισμούς όμορων δήμων ή κοινοτήτων με διεθνείς, εθνικές ή επαρχιακές οδούς. Αυτό σημαίνει πως το υψηλό ποσοστό των νεκρών στις δημοτικές οδούς οφείλεται κυρίως, είτε στην κακή σήμανση και κατάσταση των οδών αυτών, είτε στην ανεπάρκειά τους να ανταποκριθούν στο ολοένα και αυξανόμενο αριθμό των οχημάτων κυκλοφορίας, είτε και στους δύο αυτούς παράγοντες.

Όπως προαναφέρθηκε στο σύνολο της περιόδου 2010-2023 το 27% των νεκρών λόγω ΟΤΑ καταγράφηκε πάνω σε μια εθνική οδό (δηλαδή οδό που συνδέει μεγάλες πόλεις μεταξύ τους, η οποία είναι κατάλληλη για την ανάπτυξη μεγάλων ταχυτήτων). Το ποσοστό αυτό κυμαίνεται ανάμεσα στο 21% (2020-2021) και στο 32% (2010-2017). Είναι αξιοσημείωτο πως ενώ μέχρι το 2017 το ποσοστό αυτό ήταν κατά μέσο όρο της τάξης του 29%, από το 2018 μειώθηκε σημαντικά με αποτέλεσμα ο μέσος όρος του ποσοστού των νεκρών στις εθνικές οδούς την περίοδο 2018-2023 να ανέρχεται στο 23%. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγω στην επέκταση του δικτύου αυτοκινητοδρόμων στην χώρα με αποτέλεσμα την μειωμένη χρήση των εθνικών οδών. Επίσης η καλυτέρευση των εθνικών οδών παίζει επίσης μάλλον κάποιο ρόλο στην μείωση των νεκρών λόγω οδικών τροχαίων ατυχημάτων από το 2018.

Στις επαρχιακές οδούς, δηλαδή στις οδούς που συνδέουν χωριά ή μικρές πόλεις μεταξύ τους, καταγράφηκαν επίσης υψηλά ποσοστά νεκρών που κυμαίνονται ανάμεσα στο 23% (2010, 2011, 2013, 2014, 2020) και 28% (2021). Συνήθως οι δρόμοι αυτοί εμφανίζουν την χειρότερη κατάσταση (πολλές στροφές και λακούβες) από όλους τους άλλους δρόμους, γεγονός που σίγουρα συμβάλλει στο υψηλό ποσοστό θανατηφόρων οδικών τροχαίων.

Όσον αφορά τους αυτοκινητόδρομους, εξαιρουμένου του ποσοστού που αναφέρεται σε άλλους δρόμους στο Γράφημα 3, αυτοί εμφανίζουν, το χαμηλότερο ποσοστό νεκρών λόγω ΟΤΑ. Το ποσοστό αυτό κυμαίνεται ανάμεσα στο 5% (2016, 2023) και το 9% (2013). Το χαμηλό ποσοστό νεκρών στους αυτοκινητοδρόμους οφείλεται στην φύση των δρόμων αυτών, εφόσον είναι οδοί ειδικής μελέτης και κατασκευής, σχεδιασμένοι έτσι ώστε να διακινούν τον μεγαλύτερο δυνατό φόρτο της οδικής κυκλοφορίας οχημάτων, συνήθως μεταξύ πόλεων, και να επιτρέπουν την οδήγηση με σταθερά υψηλή ταχύτητα σε τουλάχιστον δύο λωρίδες κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση.

Δημογραφικά χαρακτηριστικά

Στο Γράφημα 4 παρουσιάζεται το ποσοστό των νεκρών λόγω οδικών τροχαίων ατυχημάτων ανάλογα με το φύλο των νεκρών. Στο σύνολο της περιόδου 2010-2023 το ποσοστό των γυναικών ανέρχεται στο 18% (2.061) και των ανδρών στο 82 % (9.244). Το υψηλότερο ποσοστό στους άνδρες καταγράφηκε το έτος 2021 (87%) και το χαμηλότερο το έτος 2013 (79%). Αντίστοιχα στις γυναίκες το υψηλότερο ποσοστό καταγράφηκε το έτος 2013 (21%) και το χαμηλότερο το έτος 2020 (13%). Το ό,τι οι γυναίκες εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά από τους άνδρες στου νεκρούς λόγω ΟΤΑ, οφείλεται κυρίως στο γεγονός πως αποτελούν την μειοψηφία των οδηγών στην χώρα μας.

Για παράδειγμα σε όλα τα ΟΤΑ της περιόδου 2010-2023, ανεξαρτήτως θνησιμότητας, το ποσοστό των οδηγών γυναικείου φύλου δεν ξεπερνά το 15%. Πάντως είναι αξιοσημείωτο πως παρόλο που ο μέσος όρος των νεκρών γυναικείου φύλου ανέρχεται στο 18%, ο μέσος όρος των οδηγών γυναικείου φύλου εμπλεκομένων σε οδικά τροχαία ατυχήματα (ανεξαρτήτως θνησιμότητας) ανέρχεται στο 14%. Αυτό μπορεί από την μία μεριά να οφείλεται στο ό,τι οι γυναίκες οδηγοί τείνουν να είναι περισσότερο επιρρεπείς σε θανατηφόρα ατυχήματα σε σχέση με τους άνδρες οδηγούς. Από την άλλη μεριά μπορεί να οφείλεται στο ό,τι ο αριθμός των επιβατών γυναικείου φύλου είναι υψηλότερος σε σχέση με τον αριθμό των επιβατών ανδρικού φύλου.

Τέλος, στο Γράφημα 5 αναπαρίσταται το ποσοστό των νεκρών λόγω ΟΤΑ ανάλογα με την ηλικία των θυμάτων. Οι απόλυτες τιμές εντός των παρενθέσεων αποκλίνουν ελαφρά από τις απόλυτες τιμές των Γραφημάτων 3 και 4, επειδή σε ορισμένες περιπτώσεις δεν κατέστη δυνατό να καταγραφεί η ηλικία των θυμάτων. Το υψηλότερο ποσοστό νεκρών παρατηρείται στην ηλικιακή ομάδα των 21 έως 44 ετών και κυμαίνεται ανάμεσα στο 34% το 2023 και στο 45% το 2010, ενώ συνολικά έχασαn την ζωή τους κατά την περίοδο 2010-2023 2.803 άνθρωποι αυτής της ηλικιακής ομάδας.

Τα θύματα της αμέσως επόμενης ηλικιακής ομάδας (46 έως 64) αριθμούν συνολικά 2.803, δηλαδή αποτελούν το 25% των θυμάτων στο σύνολο της περιόδου 2010-2023. Το χαμηλότερο ποσοστό σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα καταγράφηκε το έτος 2012 (21%) και το υψηλότερο τα έτη 2014, 2020, 2021, 2022 και 2023 (28%). Επίσης, υψηλά ποσοστά νεκρών λόγω ΟΤΑ εμφανίζει και η ηλικιακή ομάδα της τρίτης ηλικίας που είναι συνολικά της τάξης του 26% (2.927 άτομα). Το χαμηλότερο ποσοστό παρατηρείται το έτος 2010 (22%) και το υψηλότερο το έτος 2018 (33%).

Τα δραματικότερα ίσως στοιχεία αφορούν την ηλικιακή ομάδα των νεκρών εώς την ηλικία των 20 ετών. Πριν ακόμα συμπληρώσουν το 21ο έτος της ηλικίας τους, έχασαν στην ζωή τους στου δρόμους της χώρας στο σύνολο της περιόδου 2010-2023 1.001 άνθρωποι (9%). Η πιο αιματοβαμμένη χρονιά υπήρξε το έτος 2010 με 12% νεκρούς σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα, ενώ το χαμηλότερο ποσοστό παρατηρήθηκε το έτος 2022 με 7%.

Τελικά συμπεράσματα για τα τροχαία

Οι δρόμοι της χώρας μας είναι διάσπαρτοι στις παρυφές τους με εκκλησάκια που καταμαρτυρούν καθημερινά την άδικη αιματοχυσία ανθρώπων όλων των ηλικιών. Το γεγονός αυτό δεν οφείλεται στην μοίρα ή το πεπρωμένο των συνανθρώπων μας που έφυγαν άσκοπα από την ζωή, αλλά σε δομικές κυρίως αιτίες που έχουν πρωτίστως να κάνουν με την γεωγραφία και την κατάσταση των δρόμων στην Ελλάδα.

Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από την σύγκριση της θνησιμότητας λόγω ΟΤΑ ανά 100.000 κατοίκους ανάμεσα στην Ελλάδα και το σύνολο των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) που βασίζεται στα στοιχεία της EUROSTAT. Σημειωτέον πως τα στοιχεία της EUROSTAT στο ακόλουθο Γράφημα 6 δεν ταυτίζονται στις δημοτικές και επαρχιακές οδούς με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Αυτό σημαίνει πως υπάρχει μία σχετική απόκλιση στα στοιχεία που στέλνει η Ελλάδα στην ΕΕ με τα στοιχεία που δημοσιεύονται στην χώρα μας. Αυτό μάλλον σχετίζεται με τις εθνικές οδούς, οι οποίες πιθανόν διαμοιράζονται στα ευρωπαϊκά στοιχεία ανάμεσα στις δημοτικές και επαρχιακές οδούς.

Στο Γράφημα 6 λοιπόν αποτυπώνεται πως π.χ. το 2024 οι νεκροί στην Ελλάδα ανέρχονταν στους 6,4 ανά 100.000, ενώ στην ΕΕ ήταν της τάξης του 4,4 ανά 100.000 κατοίκους. Αυτό μεταφράζεται σε 45% υψηλότερη θνησιμότητα λόγω ΟΤΑ στην Ελλάδα από ότι στο σύνολο των 27 χωρών της ΕΕ. Αυτό οφείλεται κυρίως στην κατάσταση των δημοτικών οδών της χώρας. Ο μέσος όρος θνησιμότητας λόγω ΟΤΑ στην Ελλάδα στις δημοτικές οδούς ήταν κατά την περίοδο 2015-2022 3,31 ανά 100.000, ενώ στην ΕΕ ο αριθμός αυτό αντιστοιχούσε στους 1,90 ανά 100.000.

Η θνησιμότητα επομένως στην Ελλάδα ήταν 75% υψηλότερη σε σχέση με τις χώρες της ΕΕ. Όσον αφορά τους υπόλοιπους τύπους οδών, ο μέσος όρος θνησιμότητας στις επαρχιακές οδούς είναι στην Ελλάδα 5% υψηλότερος από τις χώρες της ΕΕ, ενώ στους ελληνικούς αυτοκινητοδρόμους ο μέσος όρος θνησιμότητα είναι 6% υψηλότερος στο σύνολο της περιόδου 2015-2023. Επίσης στο Γράφημα 6 ο αυτοκινητόδρομος αναδεικνύεται ως ο ασφαλέστερος τύπος οδικού δικτύου.

Επομένως υφίσταται επιτακτική η ανάγκη να ασχοληθεί η πολιτεία πιο αποτελεσματικά με την κατάσταση των δημοτικών οδών. Ο αστικός οδικός ιστός φαίνεται από τα στοιχεία της ΕΕ, ότι δεν είναι ικανός να ανταπεξέλθει με ασφάλεια στον ολοένα και αυξανόμενο όγκο των οχημάτων που κυκλοφορούν στους ελληνικούς δρόμους. Κατά την γνώμη του γράφοντος, η αυστηροποίηση των προστίμων και των ποινών του νέου οδικού κώδικα κυκλοφορίας για τους υποπίπτοντες σε οδικές παραβάσεις δεν πρόκειται από μόνες τους να συμβάλλουν σημαντικά στην μείωση των ΟΤΑ, εάν συνεχιστεί να υφίσταται η άσχημη κατάσταση των ελληνικών δημοτικών οδών.