Εκτός από συνωμοσιολογία υπάρχουν και συνωμοσίες…

Στην Ελλάδα λέμε “ψεκασμένοι”. Στην λαϊκή καθημερινή γλώσσα, χρησιμοποιείται ο πλέον σύντομος και εύχρηστος όρος: “ψέκια”. Για να συνεννοηθούμε όμως, ας αρχίσουμε με τον ορισμό των λέξεων. Τι εννοούμε “θεωρία συνωμοσίας”; Θα έλεγα, πως πρόκειται για μια ερμηνευτική υπόθεση, σύμφωνα με την οποία ένα γεγονός που δεν έχει ακόμα διαλευκανθεί, βρίσκει το νόημά του, αν γίνει αντιληπτό ως οργανικό μέρος ενός σχεδίου.

Το σχέδιο αυτό έχει σκοπούς όχι διαφανείς, οι οποίοι εξυπηρετούνται από το επίμαχο γεγονός. Το σχέδιο αυτό έχει οργανωθεί και εκτελείται από μια μικρή μυστική ομάδα, που διαθέτει την απαραίτητη ισχύ να το υποστηρίξει και να το αποκρύψει και να το εμφανίσει ως κάτι διαφορετικό από ό,τι πράγματι είναι. Η μικρή αυτή ομάδα ισχύος θέτει, λοιπόν, σε κίνηση δυνάμεις, οι οποίες έχει προϋπολογίσει πως θα πυροδοτήσουν εξελίξεις προς την επιθυμητή κατεύθυνση.

Οι θεωρίες συνωμοσίας, εκ του αντικειμένου τους, είναι επιρρεπείς στη συμπλήρωση των κενών της πληροφόρησης, μέσω της φαντασίας. Εφόσον αναφέρονται σε διεργασίες που είναι μυστικές και αδιαφανείς, κρυμμένες από τη δημοσιότητα και καμουφλαρισμένες, το πιο εύκολο είναι να επιδοθεί κανείς σε ευφάνταστες, αναπόδεικτες παραδοχές. Σε αυτόν τον δρόμο, οδηγός θα είναι όχι η τεκμηρίωση, αλλά η προκατάληψη.

Όπως ο παρανοϊκός είναι ιδιαίτερα παρατηρητικός και εμμονικά θέλει να αποδίδει “νόημα” και στα πλέον τυχαία συμβάντα (τίποτα δεν είναι τυχαίο, είναι η αγαπημένη επωδός του παρανοϊκού). Ανάλογα και ο παθολογικός συνωμοσιολόγος παντού βλέπει “αποδείξεις” του σεναρίου του, όπως ο κατά φαντασίαν “κερατάς” βλέπει παντού “αποδείξεις” της απιστίας του άτυχου συντρόφου του. Γεμάτο είναι λοιπόν το διαδίκτυο με τις πλέον παρανοϊκές υποθέσεις συνωμοσίας.

Θεωρίες συνωμοσίας και αντισυστημισμός

Θα πρέπει ωστόσο να επισημάνουμε το εξής: ο στιγματισμός “θεωρία συνωμοσίας” κατά κανόνα εκφέρεται εναντίον υποθέσεων, που έχουν χαρακτήρα “αντισυστημικό”. Όπου ως “αντισυστημικό” εννοούμε εδώ την αμφισβήτηση-αποδόμηση του κυρίαρχου αφηγήματος για το επίμαχο γεγονός. Συνήθως – και όλο συχνότερα εσχάτως – αποτελεί την κλασική ανακλαστική αντίδραση απέναντι σε κάθε προσπάθεια κριτικού ελέγχου της επίσημης εκδοχής των κρατούντων. Μοιάζει σαν να υπονοεί κάποιος πως το αφήγημα των κρατούντων αποτελεί ακλόνητη επιστημονική αλήθεια. Υπαινιγμός κατά τον οποίο εξουσία και αλήθεια εκλαμβάνονται ως αδιαχώριστα μεγέθη. Η δε πληθώρα των προχειρολογημάτων της διάχυτης συνωμοσιολογίας χρησιμεύει ως άλλοθι για την δυσφήμιση και απαξίωση κάθε εναλλακτικής ερμηνείας.

Κι όμως. Δεν είναι λίγες οι φορές, όπου αν ξύσει κανείς αυτή την επίφαση επιστημονικότητας, θα βρει κανείς έωλους ισχυρισμούς και ανερυθρίαστα ψεύδη. Όχι στα σενάρια συνωμοσίας, αλλά στο κυρίαρχο αφήγημα. Σήμερα, ποιος μπορεί να υποστηρίξει με σοβαρότητα ότι τα επίσημα αφηγήματα για μια σειρά σημαντικά συμβάντα του παγκόσμιου πολιτικού βίου μας διαθέτουν καλύτερη τεκμηρίωση από όση η κριτική τους αποδόμηση, η οποία απαξιώθηκε ως “θεωρία συνωμοσίας”; Αναφερόμαστε ενδεικτικά σε τρία εμβληματικά γεγονότα:

• Την 11η Σεπτεμβρίου: Πόσο σοβαρότερη ακούγεται σήμερα η επίσημη εκδοχή από την τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία επιστημόνων που ανελέητα την αποδόμησαν;
• Την “κλιματική αλλαγή”. Ποιος μπορεί σήμερα να παραγνωρίσει το βάρος των επιστημονικών τεκμηρίων ότι πρόκειται για μια πλανητικού επιπέδου απάτη; Μεγάλη είναι η συμβολή του Ομότιμου Καθηγητή ΕΜΠ, Δημήτρη Κουτσογιάννη, ο οποίος πρωταγωνιστεί διεθνώς στη σχετική συζήτηση. Τα δικά μας ΜΜΕ τον αγνοούν, βεβαίως, αλλά αυτό είναι μάλλον υπέρ του.
• Την εμβολιαστική επιδρομή με αφορμή τον COVID. Σήμερα, ποιος δεν βλέπει τις πολλαπλές παρενέργειες των εμβολίων, το τεράστιο πείραμα επίβλεψης που διεξήχθη και τα αμύθητα κέρδη ολίγων και διαπλεκόμενων με υψηλά της παγκόσμιας “διακυβέρνησης”;

Θα πρέπει, για να μην χάσουμε εντελώς την ορθολογική μας κρίση, να αναγνωρίσουμε δύο πράγματα: Πρώτον, θεωρίες συνωμοσίας υπάρχουν, διότι υπάρχουν συνωμοσίες, συχνά, όλο και πιο ευφάνταστες από τις θεωρίες συνωμοσίας. Και δεύτερον, η αξιοπιστία μιας θεωρίας δεν εξαρτάται από το εάν καταγγέλλει συνωμοσία, αλλά από το επίπεδο της επιστημονικής της τεκμηρίωσης.

Εκείνο που δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε είναι πως τα επίσημα, “συστημικά” αφηγήματα γίνονται όλο και πιο παιδαριώδη, κυνικά, χυδαία και απροσχημάτιστα. Με την στήριξη των επικοινωνιακών μέσων ελέγχου, όμως, ασκούν πραγματικό bullying στην κάθε προσπάθεια άρθρωσης αντίπαλου λόγου. Ακόμα και όταν η επιστημονική τεκμηρίωση του τελευταίου γίνεται κάποτε συντριπτική, ακόμα και όταν αυτό που “επικοινωνείται” ως “επιστημονικό” έχει την ποιότητα των πλέον πρόχειρων “θεωριών συνωμοσίας”.

Τι οδηγεί στον μηδενισμό

Αυτό από μόνο του αποτελεί ένδειξη της βαθιάς κρίσης του πολιτισμού μας. Ο γραπτός λόγος, στον οποίο στηρίχθηκε ο πολιτισμός μας, έχει εκτοπιστεί από την δικτατορία των αλγορίθμων, από την κουλτούρα της σύντομης ατάκας και από την απαξίωση του βιβλίου υπέρ του smartphone. Στην Δύση, 30-40% των ανθρώπων που διάβαζαν βιβλία έχουν πλέον παύσει να διαβάζουν. Οι ελίτ φοιτητές των κορυφαίων πανεπιστημίων της Δύσης δυσκολεύονται να διαβάσουν μεγάλα κείμενα, που αποτέλεσαν τον Κανόνα του δυτικού γραπτού πολιτισμού. Η διαδικασία αυτή είναι συναφής με την απαξίωση της δημοσιότητας, της διαφάνειας, του δημοκρατικού ελέγχου. Οι κρίσιμες αποφάσεις λαμβάνονται όλο και πιο συστηματικά από κλειστά, αδιαφανή, ανεξέλεγκτα, μυστικά κέντρα.

Ασφαλώς, οι άνθρωποι δεν άρχισαν να ψεύδονται και να εξαπατούν εξαίφνης σήμερα. Από τον καιρό του Θουκυδίδη, είναι γνωστό πως οι άνθρωποι αλλάζουν τη σημασία των λέξεων ανάλογα με τα συμφέροντά τους (Ιστορίαι Γ. 82. 4). Ουδέν καινόν, από αυτή την άποψη. Εκείνο όμως που έχει αλλάξει στις μέρες μας είναι όχι η πιστότητα στην αλήθεια, αλλά η απόδοση αξίας στην έννοια της αλήθειας. Η αλήθεια δεν έχει καμία αξιολογική υπεροχή απέναντι σε οποιοδήποτε άλλο αφήγημα. Είναι ένα αφήγημα μέσα στο σωρό των πολλών. Αυτό σημαίνει πως και το ψεύδος δεν έχει την απαξία που είχε κάποτε.

Με μεγάλη άνεση σήμερα μπορούμε να λέμε “ξέρετε, σας στείλαμε σε πόλεμο κατά της Χ χώρας, αφού πρώτα με το εμπάργκο οδηγήσαμε στον θάνατο χιλιάδες παιδιά, επειδή ο ηγέτης της είχε χημικά και πυρηνικά όπλα. Όμως σας είπαμε ψέματα. Τελικά δεν είχε. Αλλά δεν πειράζει. Η δουλειά έγινε”. Δεν τρέχει τίποτα. Το ίδιο και με τη “συμφωνία ειρήνης που κάναμε για να κερδίσουμε χρόνο και να κάνουμε πόλεμο”. Το ίδιο και για την “δολοφονία των διαπραγματευτών του αντιπάλου”, στην ουδέτερη χώρα, όπου είχαμε συμφωνήσει ότι θα τους φιλοξενεί, κ.ο.κ.

Και δεν τρέχει τίποτα, ουδένα συγκινεί πλέον ο βιασμός της αλήθειας. Το ψεύδος έχει γίνει αποδεκτό στον ηθικό κανόνα του πολιτισμού μας. Διότι η διαφορά του από την αλήθεια δεν ενδιαφέρει. Αυτό με μια λέξη λέγεται μηδενισμός. Οι μελετητές των πολιτισμών θα μας έλεγαν πως πρόκειται για αδιάψευστο σημείο μη ανατάξιμης αποσύνθεσης ενός πολιτισμού. Προς το παρόν, αναμένουμε σαν υπνωτισμένοι την επόμενη επιχείρηση ψευδούς σημαίας [false flag operation], που θα μας φέρει πιο κοντά στο τέλος.