Η γεωπολιτική σημασία του “Πόλεμος και Ειρήνη” του Τολστόι

Στο έργο, ο Τολστόι αμφισβητεί τον ρόλο του “μεγάλου ηγέτη” ως αποκλειστικού ρυθμιστή της ιστορίας, υποστηρίζοντας ότι οι κοινωνίες, οι λαοί και οι μακρές ιστορικές διεργασίες είναι οι πραγματικοί παράγοντες που κινούν τα γεγονότα. Στον σημερινό κόσμο, όπου ζούμε νέες συγκρούσεις, η οπτική αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε τον σύγχρονο πόλεμο μόνο με τις αποφάσεις ηγετών, πρέπει να αντιληφθούμε τα βαθύτερα αφηγήματα, τους ιστορικούς φόβους και την κοινωνική ψυχολογία που τον τροφοδοτούν.

Κεντρικό στοιχείο αυτής της φιλοσοφικής – και ταυτόχρονα στρατηγικής – προσέγγισης είναι η περίφημη ρήση του στρατάρχη Μιχαήλ Κουτούζωφ: “Έχω σύμμαχο τον χρόνο και την υπομονή”. Η φράση αυτή δεν αποτελεί απλώς πολεμική τακτική, αλλά μια ολόκληρη αντίληψη περί ισχύος. Ο Κουτούζωφ κατανοεί ότι η βιασύνη και η επιθετικότητα μπορεί να προσφέρουν πρόσκαιρο κέρδος, αλλά ο πόλεμος κερδίζεται από εκείνον που καταφέρνει να παραμείνει όρθιος, να εξαντλήσει τον αντίπαλο και να αξιοποιήσει τη δυναμική των γεγονότων – όχι απλώς να τα κατευθύνει.

Στη σημερινή εποχή, αυτή η λογική αντικατοπτρίζεται σε μεγάλα γεωπολιτικά παίγνια: αφενός στην αντοχή κρατών/λαών και στη μακροχρόνια στρατηγική φθορά άλλων και αφετέρου στις διεθνείς αναμετρήσεις, όπου οι “γρήγορες νίκες” γίνονται σπάνιες και οι παρατεταμένες συγκρούσεις μετατρέπονται σε κανονικότητα. Ο χρόνος, ως γεωπολιτικός παράγοντας, επανέρχεται στο προσκήνιο. Παράλληλα, ο Τολστόι τονίζει ότι ο πόλεμος γεννιέται συχνά από αυταπάτες, δηλαδή την ψευδαίσθηση ότι η βία δίνει λύσεις. Μία αυταπάτη που παραμένει ζωντανή και σήμερα. Η ειρήνη, αντιθέτως, για τον Τολστόι, είναι μια ενεργή διαδικασία, που απαιτεί κοινωνική συνοχή, εσωτερική ωριμότητα και ρεαλισμό, όχι θριαμβολογίες ή μεγαλοϊδεατισμούς.

Το διαχρονικό μάθημα για τον πόλεμο και την ειρήνη

Το “Война и мир” είναι ένα πολιτικό και στρατηγικό κείμενο μέσα στη μορφή ενός λογοτεχνικού μνημείου. Η ρήση του Κουτούζωφ για τον χρόνο και την υπομονή λειτουργεί σήμερα ως υπενθύμιση ότι η στρατηγική δεν είναι μόνο κίνηση, αλλά και αναμονή. Σ’ έναν κόσμο που οδηγείται ξανά σε συγκρούσεις και ανατροπές, ο Τολστόι προσφέρει ένα διαχρονικό μάθημα, πως η ιστορία κινείται αργά, αλλά αμείλικτα, και η πραγματική ειρήνη χρειάζεται υπομονή, όσο και δύναμη.

Ο Τούρκος Πρόεδρος το έχει ως κυρίαρχο δόγμα: “σύμμαχο τον χρόνο και την υπομονή”. Οφέλη δια του γκριζαρίσματος της “πολιορκίας” χωρίς άμεσες επιθέσεις. Αυτό που στη διεθνή γεωπολιτική λέγεται creeping jurisdiction/έρπουσα δικαιοδοσία. Αλλά μήπως το ίδιο δεν εφάρμοσε στην Ουκρανία ο Ρώσος Πρόεδρος, ιστορικά “συμπατριώτης” του Λ. Τολστόι και του Μ. Κουτούζωφ;