Συλλογικές Συμβάσεις: Η πραγματικότητα πίσω από τους πανηγυρισμούς

Στο επίκεντρο της κρίσης αυτής βρίσκονται το κοινωνικό κράτος και οι σχέσεις εργασίας, που – παρά την περιβόητη έξοδο από τα μνημονιακά δεσμά και τους δημοσιονομικούς περιορισμούς – βρίσκονται σε κατάσταση προϊούσας αποδιάρθρωσης. Αναφορικά, ειδικότερα με την εργατικοδικαιϊκή προστασία, το μεγάλο θύμα των απορρυθμιστικών κυβερνητικών πολιτικών είναι ο σκληρός της πυρήνας, δηλαδή το σύστημα της συλλογικής αυτονομίας.

Αυτό υπήρξε αποτέλεσμα ενός, κυριαρχημένου από ακραίο νεοφιλελευθερισμό, απορρυθμιστικό των εργασιακών σχέσεων γενικότερα, οίστρο, της 6ετούς διακυβέρνησης της χώρας από τη ΝΔ (βλ. ν. 4635/2019, 4808/2021, 5053/2023 και 5239/2025). Ενώ δε ζωντανές στη μνήμη μας εξακολουθούν να είναι οι έντονες διαμαρτυρίες για το, εξοντωτικό, υπερβαίνον κάθε συστημικά αποδεκτό όριο ευελικτοποίησης του χρόνου εργασίας, 13ωρο (ν. 5239/2025) – βιώσαμε πρόσφατα μια αναπάντεχη μεταστροφή της κυβερνητικής εργασιακής πολιτικής.

Μια μεταστροφή, η οποία, ελέω μιας “επουράνιας επιφοίτησης”, την οδήγησε στην απάρνηση του νεοφιλελεύθερου εαυτού της και την στράτευσή της υπέρ των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Έτσι, με μεγάλη έκπληξη και απορία η κοινή γνώμη, ιδίως δε ο πολύπαθος κόσμος της εργασίας, άκουσαν την υπουργό Εργασίας να εξαγγέλλει περιχαρής, υπό τα συναινετικά βλέμματα των παρευρισκομένων “κοινωνικών εταίρων”, μια «νέα κοινωνική συμφωνία», η οποία, συμμορφούμενη δήθεν προς σχετικές “ευρωενωσιακές υποδείξεις” (βλ. Οδηγία ΕΕ 2022/2041 – ν. 5163/2024), αποσκοπεί στην επανεκκίνηση και ενίσχυση των Συλλογικές Συμβάσεων Εργασίας, που όμως, όπως ήδη τονίστηκε, βρίσκονται εγκλωβισμένες στις από το 2019 ισχύουσες κυβερνητικές, περιοριστικές νομοθετικές επιλογές.

Ωστόσο – εφόσον οι περιορισμοί αυτοί, ιδίως οι αφορώντες την κρίσιμη για την εύρυθμη λειτουργία του συστήματος της συλλογικής αυτονομίας διαιτησία, εξακολουθούν να ισχύουν – παντελώς αδικαιολόγητοι και εκτός πραγματικότητας είναι οι πανηγυρισμοί για ένα δήθεν «ιστορικό βήμα», για μια «τομή» στο δρόμο αποκατάστασης ενός κανονικού ρυθμιστικού καθεστώτος των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας.

Η – παραποιητική της πραγματικής συμβολής της «νέας κοινωνικής συμφωνίας» στην αποκατάσταση μιας συλλογικής συμβατικής κανονικότητας, κυβερνητική ρητορική – σε αγαστή σύμπνοια και συμφωνία με τους “κοινωνικούς εταίρους”, παρότι δεν φαίνεται να πείθει τα κόμματα της αντιπολίτευσης και τα εκτός ιδεολογικοπολιτικής επιρροής τους συνδικάτα, αποτελεί μια συνειδητή επιλογή. Μια επιλογή, εντασσόμενη σε μια, μάλλον αποτυχημένη, αν όχι απεγνωσμένη, προσπάθεια ανακοπής, ή και αντιστροφής του επικρατούντος στην κοινωνία, αλλά και στο κόμμα, κλίματος δυσαρέσκειας και ζόφου.

Τί ισχύει με τις Συλλογικές Συμβάσεις

Ανεξαρτήτως, πάντως, των πραγματικών κινήτρων και στοχεύσεων, που οδήγησαν την κυβέρνηση στην όψιμη αυτή μεταστροφή της εργασιακής της πολιτικής, επιβάλλεται μια πρώτη κριτική προσέγγιση των εξαγγελθεισών παρεμβάσεων, ιδιαιτέρως δε της πραγματικής επιρροής τους στην επανεκκίνηση και ενίσχυση του φυτοζωούντος συστήματος των Συλλογικών Συμβάσεων, ιδίως των κλαδικών, 15 περίπου από τις οποίες βρίσκονται εγκλωβισμένες στο υπουργείο Εργασίας, “αναμένοντας” την κήρυξή τους ως γενικά υποχρεωτικών.

Οι βασικοί άξονες της επίμαχης συμφωνίας, οι οποίοι καλούνται να “αφυπνίσουν” τις Συλλογικές Συμβάσεις από τον λήθαργο, στον οποίο τους είχαν θέσει οι κυβερνητικές πολιτικές, αφορούν βασικά την κήρυξη των – κλαδικών και ομοιοεπαγγελματικών – Συλλογικών Συμβάσεων ως γενικά υποχρεωτικών (επεκτασιμότητα), την μετενέργεια των ΣΣΕ και την μονομερή προσφυγή στη διαιτησία του ΟΜΕΔ.

Πρώτον, το ισχύον καθεστώς της κήρυξης μιας κλαδικής ή ομοιοεπαγγελματικής ΣΣΕ ως γενικά υποχρεωτικής φαίνεται να βελτιώνεται. Τούτο δε, καθώς, αφενός μεν μειώνουν το ποσοστό κάλυψης των εργαζομένων της προς επέκταση Συλλογικής Σύμβασης από 50 στο 40%, αφετέρου δε, σε περίπτωση που η κάλυψη υπολείπεται του 40%, παρέχεται στη ΓΣΕΕ η επικουρική αρμοδιότητα για σύναψη ή συνυπογραφή των συλλογικών αυτών ΣΣΕ, κατόπιν πρόσκλησης από τα διαπραγματευόμενα μέρη των εργαζομένων.

Η τελευταία αυτή δυνατότητα διεύρυνσης του πεδίου κάλυψης των εργαζομένων με Συλλογικές Συμβάσεις είναι αξιοπρόσεκτη, μολονότι δεν είναι σαφής ο τρόπος λειτουργίας και εφαρμογής της, ιδίως η σχέση της με την κύρια δυνατότητα που εξακολουθεί να ανήκει στον υπουργό Εργασίας, διατηρουμένων μάλιστα των ιδιαιτέρως περιοριστικών, διαδικαστικών και ουσιαστικών, προϋποθέσεων υλοποίησης της σχετικής δυνατότητας (άρθρο 56 ν. 4635/2019). Από την άλλη πλευρά, η επικουρική αρμοδιότητα της ΓΣΕΕ εμπεριέχει τον κίνδυνο δημιουργίας ενός “καθεστώτος κηδεμόνευσης” των συνδικάτων μελών της ΓΣΕΕ, που θα την καλούν να ασκήσει τη σχετική αρμοδιότητά της, μάλιστα σε προφανή “σύμπλευση” με τους “κοινωνικούς εταίρους”.

Δεύτερον, επανέρχεται η πλήρης μετενέργεια των ΣΣΕ, καταργουμένης της σχετικής μνημονιακής ρύθμισης (άρθρο 2 §4 ΠΥΣ 6/2012), που προέβλεπε τη μερική μετενέργεια ορισμένων κανονιστικών όρων. Ωστόσο, η διάρκειά της δεν επανέρχεται στο εξάμηνο, αλλά παραμένει εγκλωβισμένη στο τρίμηνο, το οποίο καταλαμβάνει πλέον και τους νεοπροσληφθέντες. Δεν πρέπει, άλλωστε, να παροράται η δυνατότητα τροποποίησης των όρων αυτών επί το δυσμενέστερον με ατομική σύμβαση εργασίας κατά τη διάρκεια της μετενέργειας.

Τρίτον, με στόχο την επιτάχυνση της διαδικασίας μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία, προβλέπεται η σύσταση και λειτουργία μιας 3μελούς επιτροπής που θα προβαίνει σε ένα προέλεγχο του παραδεκτού των σχετικών αιτήσεων, απαρτιζόμενης από τεχνοκράτες (Καθηγητές Νομικής Σχολής και Οικονομικών Επιστημών και ανώτατος δικαστής) και επιλεγόμενης με θητεία από το Δ.Σ. του ΟΜΕΔ. Παράλληλα καταργείται η δευτεροβάθμια επιτροπή διαιτησίας.

Παραμένουν οι περιορισμοί του ν. 4536/2019

Αξίζει, ωστόσο, να παρατηρηθεί στη θέση αυτή ότι προσφάτως εκδόθηκε από την παραπάνω επιτροπή μια πρωτοποριακή απόφαση, ανατρεπτική του ισχύοντος στον ΟΜΕΔ καθεστώτος αποκλεισμού των επιχειρησιακών ΣΣΕ από το σύστημα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία, αποδεχθείσα την, υποστηριζόμενη από τον δικηγόρο Ν. Ρουκλιώτη, σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του άρθρου 57 ν. 4635/2019. Επρόκειτο για την υποβληθείσα στην Επιτροπή αυτή έφεση του συνδικάτου των εργαζομένων στην Praktiker, κατά της απόφασης της πρωτοβάθμιας επιτροπής που είχε απορρίψει την σχετική προσφυγή.

Ο κίνδυνος επανάληψης τέτοιων, “αιρετικών” διευρυνουσών το πεδίο εφαρμογής της μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία, αποφάσεων από την δευτεροβάθμια επιτροπή, όπου δεσπόζει ο ρόλος των δύο ανώτατων, εξοικειωμένων με την ερμηνευτική διαδικασία, δικαστών, δεν αποκλείεται να οδήγησε τον νομοθέτη στην κατάργηση της επιτροπής αυτής. Πολλώ μάλλον, όταν ληφθεί υπόψη η δομική κρίση στην οποία βρίσκεται ο ΟΜΕΔ, ενδεικτικά της οποίας είναι πρόσφατα γεγονότα, αφορώντα την αμφιλεγόμενη εκλογή νέων μεσολαβητών και διαιτητών και την χωρίς σοβαρό λόγο “εκπαραθύρωση” του μέχρι τότε προέδρου-καθηγητή Νομικής του ΕΚΠΑ.

Οι προαναφερθείσες, αφορώσες τη διαιτητική διαδικασία, ρυθμίσεις μπορεί να εμφανίζονται – ή και ίσως μέχρι ένα βαθμό να συμβάλουν στην επιτάχυνση και τον εξορθολογισμό της. Ωστόσο δεν φαίνεται να μεταβάλλουν το υφιστάμενο ρυθμιστικό καθεστώς αποδιάρθρωσης της συλλογικής αυτονομίας. Πολλώ μάλλον όταν η μονομερής προσφυγή στη Διαιτησία παραμένει εγκλωβισμένη στους δραστικούς, προβληματικούς συνταγματικά, περιορισμούς του ν. 4536/2019.

Η δε ισχύς της διαιτητικής απόφασης εξακολουθεί να αναστέλλεται μέχρι την έκδοση τελεσίδικης απόφασης επί της αγωγής (άρθρο 99 αριθ. 2 ν. 4808/2021). Δεν υπήρξε, έτσι, τυχαία η άσκηση αυστηρής κριτικής από την αντιπολίτευση, και όχι μόνο, κατά των επίμαχων ρυθμίσεων και η αμφισβήτηση των πραγματικών τους στοχεύσεών. Εξάλλου, η εφαρμογή των νέων ρυθμίσεων το 2026 θα δείξει, αν και σε ποιο βαθμό θα αυξηθεί το ποσοστό κάλυψης των εργαζομένων από Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας και κατά πόσο θα πλησιάσει τον υποτιθέμενο στόχο του 80%.