Έχει ακόμα πολιτικό πρωτείο η σοσιαλδημοκρατία;

Σε ένα εξαιρετικό βιβλίο –το τρίτο φετινό μαζί με του Βούλγαρη και του Μαραντζίδη– στην αναζήτηση μιας ανανεωμένης αυτογνωσίας, αλλά και ευρύτερης κατανόησης της μεταμνημονιακής εποχής, ο Γιώργος Σιακαντάρης αναζητά την σύγχρονη ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία και τις ορίζουσες της.Το πρωτότυπο αυτής της προσπάθειας είναι η ταυτόχρονη διερεύνηση τόσο της γενεαλογίας όσο και της οντολογίας αυτού του χώρου.

Είναι μια περιοδολόγηση σε πρόσωπα, πολιτικούς αλλά και στοχαστές που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της και στις διαφορετικές εποχές και εκδοχές από χώρα σε χώρα. Παράλληλα, υπάρχει μια “κατάδυση” από την κατηγορική προσταγή και την ανταλλακτική αξία στην ακριβοδικία και την μεταδημοκρατία, στις ιδέες και τα περιβάλλοντα που αυτές κυριάρχησαν.

Τι χαρακτηρίζει την πορεία της σοσιαλδημοκρατίας από την γένεση της και όλη την ιστορική της διαδρομή μέχρι σήμερα; Η διεκδίκηση του μετασχηματισμού-εξανθρωπισμού του καπιταλισμού προς όφελος του κόσμου της εργασίας αλλά και του συνόλου της κοινωνίας με ειρηνικό τρόπο, στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Η άρνηση της βίας και της αυταρχικής επιβολής μοντέλων κυριαρχίας που καταλύουν την ανοικτή κοινωνία και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και καταλήγουν σε ολοκληρωτισμούς. Αυτή η καίρια επιλογή διαχωρίζει τον σοσιαλδημοκρατικό “τρόπο” από την αυταρχική –κομμουνιστική– εκδοχή του σοσιαλισμού αλλά και την αποδοχή του ανεξέλεγκτου καπιταλισμού των ανισοτήτων.

Η μεταπολεμική κυβερνητική εφαρμογή αυτής της προσπάθειας σήμαινε μια χρυσή τριακονταετία της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας μέσω του κράτους και του κορπορατισμού σε μια συμφωνία κεφαλαίου-εργασίας σε εθνικό έδαφος. Η παγκοσμιοποίηση του χρηματοπιστωτισμού και η αυξανομένη ισχύς των αγορών και των μεγάλων εταιριών μαζί με την ορμητική είσοδο νέων κέντρων ισχύος, μαζί με την άνοδο του μεσαίου χώρου των υπηρεσιών ανέτρεψαν αυτή την ισορροπία.

Ο μεγάλος μετασχηματισμός της εργασίας στην ψηφιακή εποχή, ο νέος Διαφωτισμός του διαδικτύου και τα σύγχρονα πλανητικά προβλήματα (κλιματική αλλαγή, ενεργειακό, μεταναστευτικό, τρομοκρατία, δημογραφικό) συμπληρώνουν αυτή την τεράστια ανατροπή. Η επιστροφή σε εθνικισμούς και προστατευτισμούς και η ανάδυση αυταρχικών ηγεσιών και λαϊκίστικών μορφωμάτων έχει προκαλέσει μια μείζονα κρίση έως και κατάρρευση της σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης.

Τα τρία επίπεδα

Πάνω σε αυτό το πλαίσιο, ο συγγραφέας εστιάζει την έρευνα του σε τρία πεδία. Τη σύνθεση της αξιακής καταστατικής αρχής του σοσιαλδημοκρατικού δρόμου από μια διερεύνηση της μαρξιστικής επίδρασης αλλά και της καντιανής κληρονομιάς από την κοινή μήτρα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Μέσα από πνευματικά δίπολα (τύπου Ζιλιαρ) από τον πατριάρχη και ιδρυτή Μπερνστάιν ως τον τελευταίο μεγάλο Βίλλυ Μπραντ διερευνά τον πολιτικό μετασχηματισμό αυτών των αξιών και απόψεων σε εφαρμοσμένη πράξη.

Παρουσιάζει τις διαφορετικές εκδοχές προσέγγισης και καθοριστικούς σταθμούς στις διάφορες χώρες (Μπαντ Γκοντεσμπεργκ μετα τη Βαϊμάρη ,σουηδικό μοντέλο, γαλλικά παράδοξα και ιταλικός ευρωκομουνισμός). Αυτά σε μόνιμη αντιδιαστολή και παράλληλη αποτίμηση του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού και τις δικές του διαδρομές από τον Ψυχρό Πόλεμο ως την πτώση του τείχους.

Ένα δεύτερο πεδίο, η “κυβερνητική” μεταπολεμική τροχιά που προσανατολισμένη στην αναζήτηση της δικαιοσύνης και της ισότητας ευκαιριών με φιλελεύθερο πλαίσιο με τεράστιους αγώνες δημιουργεί το κράτος πρόνοιας ,μια σημαντική πολιτισμική ανθρώπινη κατάκτησή.

Η κεϋνσιανή συναίνεση με ελεύθερη αλλά ρυθμιζόμενη αγορά με καταλύτη το ρόλο του κράτους είναι το πλαίσιο λειτουργίας των μεγάλων κοινωνιών της Δύσης τόσο στο βρετανικό όσο και στα ηπειρωτικά-διαφορετικά–μοντέλα. Μεταβαλλόμενα υβρίδια, αναζητούν και εφαρμόζουν πολιτικές με δημόσιες δαπάνες και εκτεταμένες κοινωνικές παροχές, τροποποιώντας και βελτιώνοντας διαρκώς την αποτελεσματικότητα και στόχευση τους.

Η εποχή της παγκοσμιοποίησης

Το τρίτο πεδίο είναι η εποχή της παγκοσμιοποίησης της υπερφόρτωσης και απονομιμοποιησης του κράτους, της υπο-αντιπροσώπευσης και της μεγάλης κρίσης της σοσιαλδημοκρατίας. Ο συγγραφέας αναλύει τις νέες προκλήσεις όπως και τις απαντήσεις για ένα νέο εκδημοκρατισμό και εξευρωπαϊσμό των Χαμπερμάς και Χελντ αλλά και τον τρίτο δρόμο του Γκίντενς και την διακινδύνευση του Μπεκ.

Ιδιαίτερη και συνεχής είναι η αναφορά στην μεταδημοκρατία του Κράουτς, με τον νεοφιλελευθερισμό των πανίσχυρων εταιριών σαν μορφή ιδιωτικοποιημένου κεϋνσιανισμού, τον εγκλωβισμό και την αποδυνάμωση του έθνους κράτους και την σύγχρονη κοινωνική ρευστότητα της κυριαρχίας της κατανάλωσης (Μπάουμαν).

Η απουσία ενός πολιτικού εκφραστή-συντονιστή απέναντι στην σύγχρονη παγκόσμια διακυβέρνηση των υπερεθνικών ανεξέλεγκτων οργανισμών επιτρέπει μια διεθνή γενικευμένη αταξία με γιγαντιαίες ανισότητες, αυξανόμενα μεταναστευτικά ρεύματα και τεράστια νέα πλανητικά προβλήματα. Το χρέος-πρωτείο της σοσιαλδημοκρατίας είναι η ανανέωση και εμβάθυνση της δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο, η αναδιάρθρωση του κόσμου της εργασίας απέναντι στα νέα μοντέλα κυριαρχίας με το πέρασμα σε νέο κοινωνικό συμβόλαιο.

Στην εξαιρετική προσέγγιση του συγγραφέα υπάρχουν ωστόσο σημαντικές “απουσίες” και υποτίμηση παραγόντων κατά την κρίση του ελασσόνων, που ωστόσο μπορούν να διευρύνουν τον ορίζοντα του προβληματισμού για την σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία.

Τι λείπει από το έργο του Σιακαντάρη

Πρώτον, η αγνόησή του μεγάλου αξιακού φορτίου και επίδρασης του ιστορικού χριστιανισμού, ανεξάρτητα μορφής, καθολικισμού προτεσταντισμού η ορθοδοξίας ,στην εξάπλωση του αιτήματος κοινωνικής δικαιοσύνης και κυρίως αλληλεγγύης στον ευρωπαϊκό αλλά και στον παγκόσμιο χώρο. Οι οφειλές της σοσιαλδημοκρατίας είναι μεγάλες αλλά σχεδόν αποκρύπτονται μέσα από την μαρξιστική -και φροϋδική- πρόσληψη του αισθήματος του ιερού ως αυταπάτης με στόχο την παθητικοποίηση και την πολιτική χειραγώγηση που απομάγευσε η νεωτερικότητα.

Συνακόλουθα αμφισβητείται ολοκληρωτικά η διαχρονική πολιτισμική επίδραση της ριζοσπαστικότητας της χριστιανικής διδασκαλίας της ισότητας μέσα από το τριπλό απελευθερωτικό δίπολο (άνδρας-γυναίκα, δούλος-ελεύθερος, ιουδαίος-εθνικός) στο βωμό της διαχρονικής ασυνέπειας της επίσημης εκκλησίας στις ιστορικές διαδρομές της

Δεύτερον, η ελαχιστοποίηση της συμβολής της πολιτιστικής επανάστασης του ’60 στην ριζική ανανέωση της έννοιας της δημοκρατίας (συμμετοχή) και της ισότητας (ευκαιρίες) στην συντηρητική αποστειρωμένη πολιτική κουλτούρα της εποχής και της σοσιαλδημοκρατίας. Η ταυτισμένη με τους βιομηχανικούς εργάτες μεταπολεμική έκφραση του σοσιαλισμού υπέστη μια ριζική ανανέωση (Μαρκούζε, Καστοριάδης, Φουκό κ.λπ.) με την ένταξη μεγάλων νέων μορφωμένων στρωμάτων ενός αναδυόμενου κόσμου της πνευματικής εργασίας αλλά και διαφορετικών –πέραν των οικονομικών– αιτημάτων.

Τρίτον, η εκδοχή του τρίτου δρόμου που χαρακτηρίζει την σοσιαλδημοκρατία της παγκοσμιοποίησης των αρχών του αιώνα μας δεν ήταν απλώς η ωφέλεια από τον χρηματοπιστωτισμό, ήταν η ένταξη σε αυτόν και στην λογική των αγορών. Είναι αυτή η πολιτική κληρονομιά των Μπλερ και Σρέντερ που πληρώνει μεταξύ άλλων τώρα η σύγχρονη αμήχανη σοσιαλδημοκρατία, η υποτίμηση του πολιτικού προς όφελος της οικονομίας, το σπάσιμο των δεσμών αλληλεγγύης με ζωντανά κομμάτια κάθε κοινωνίας.

Οι τωρινές μεταπτώσεις σε προστατευτισμούς, ταυτότητες, νεοεθνικισμούς και λαϊκισμούς με τον καταλυτικό οικονομισμό της της ευρωπαϊκής ένωσης είναι κομμάτια μιας πολύ έντονης αμφισβήτησης του πρωτείου της δημοκρατίας αλλά και της πολιτικής. Συμπερασματικά το βιβλίο προσφέρει μια σημαντική εμβάθυνση στην αντίληψη και ευρύτερη κατανόηση του παρελθόντος της σοσιαλδημοκρατίας ,θεωρώντας την δημοκρατική ορίζουσα του συγκεκριμένου πολιτικού χώρου προϋπόθεση για την διαρκή του ανανέωση και μετεξέλιξη.