Ελευθερία, Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη – Χαμένοι στη μετάφραση

Μπορούμε να συμφωνήσουμε, τουλάχιστον οι περισσότεροι, ότι η ελευθερία -ατομική και κοινωνική- υπάρχει και αναπτύσσεται, μέσα σε ένα οργανωμένο και δημοκρατικό πλαίσιο κανόνων (θεσμοί). Από τη μία πλευρά, η πλήρης μεταστροφή του καπιταλισμού στο νεοφιλελεύθερο δόγμα κινείται, δυστυχώς, στα όρια της ασυδοσίας (deregulation, απορρύθμιση) και ενός ασφυκτικά συγκεντρωτικού (σχεδόν ολοκληρωτικού) ελέγχου, από την άλλη. Διολισθαίνοντας ταυτόχρονα σε μία επαμφοτερίζουσα παρα-λογική, η οποία οδηγεί τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες σε εκρηκτικές καταστάσεις.

Η λεγόμενη πλήρης απελευθέρωση των συντελεστών παραγωγής (κεφαλαίου και εργασίας), αποτέλεσε το κεντρικό σύνθημα της νεοφιλελεύθερης επιστημονικής διανόησης, παίρνοντας την σκυτάλη από μία τάχα ξεπερασμένη κεϋνσιανή οικονομική πολιτική. Με τυφλή –σχεδόν θρησκευτική– πίστη στην ανακάλυψη του «ιερού δισκοπότηρου» της αέναης προόδου, έγινε η υπέρβαση του πεπερασμένου, αφού κατεγράφη και ασύμπτωτος καμπύλη της ανάπτυξης. Βέβαια την ίδια στιγμή δεν γνώριζαν ούτε τους άξονες ούτε και τα σημεία αυτής της καμπύλης.

Έτσι, φτάσαμε στο σημείο της πλήρους μαθηματικοποίησης της ανθρώπινης οικονομικής συμπεριφοράς (homo economicus) για να στηρίξουμε τελικά αυτά που είχαμε ορίσει εξ’αρχής ως υποθέσεις. Όμως ο άνθρωπος δεν παίρνει πάντοτε λογικές αποφάσεις, ούτε μπορεί να έχει πλήρη και ολοκληρωμένη πληροφόρηση σε ένα χαώδες παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον (theory of asymmetric information).

Τελικά, καταλήγει να ζει σε μία κοινωνία, όπου οι άνεργοι υπάρχουν, όχι γιατί το επιθυμούν οι ίδιοι, όπου οι μειώσεις μισθών προκαλούν ύφεση και η διεύρυνση των ανισοτήτων δεν συμβάλλει στην ελευθερία και την ανάπτυξη. Το σύστημα οδηγείται σε αποεπένδυση, μείωση της ποιότητας των παρεχομένων προϊόντων/υπηρεσιών, απώλεια του ενδιαφέροντος στην εργασία, αλματώδη αύξηση της διαφθοράς και τελικά στη διάλυση της κοινωνικής συνοχής.

Δημιουργούνται φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού (νεόπτωχοι, ή άτομα κάτω από τα όρια της φτώχειας) και τεράστιας μετακίνησης πληθυσμών (προσφυγικό/μεταναστευτικό). Αυτό αποτελεί ένα εκρηκτικό μείγμα στα θεμέλια μίας κοινωνίας, που επαγγέλλεται την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ανάπτυξη των μελών της.

Μέσα σε αυτό το παραλήρημα μίας δήθεν πλήρους επιστημονικότητας της ανθρώπινης οικονομικής συμπεριφοράς, φτάσαμε στο σημείο να προσδώσουμε στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο και φυσικά χαρακτηριστικά (κοινωνικός δαρβινισμός), ωσάν η ικανότητα προς επιβίωση να συνεπάγεται την επιβίωση των πιο ικανών.

Έγκλειστοι στο βωμό της ανάπτυξης

Στην πορεία εξέλιξής του, εμφανίστηκαν σημάδια που ανέδειξαν την αδιέξοδο του συστήματος λόγω της αυξανόμενης συγκέντρωσης του πλούτου, όμως η εν λόγω “ορθοδοξία” δεν πτοήθηκε και έδωσε την χαριστική βολή, διαλύοντας τελικά την παραγωγική οικονομία (ιδίως μέσω των χρηματιστηριακών παραγώγων) και καταστρέφοντας τον έλεγχο ροής κεφαλαίων (μέσω της δημιουργίας offshore «παραδείσων»).

Με αυτόν τον τρόπο, ο πλούτος αφενός μεν συγκεντρώθηκε σε πολύ λίγα χέρια και σε σημεία που είναι αδύνατον να εντοπιστεί, αφετέρου δε η πιθανότητα αναδιανομής ή έστω και επένδυσής του στην παραγωγική οικονομία γίνεται σχεδόν αδύνατη, επειδή οι μέτοχοι ενδιαφέρονται για κέρδη. Κέρδη που δεν έρχονται τελικά από την παραγωγή, αλλά από την χρηματοπιστωτική οικονομία (ραντιερικός καπιταλισμός). Αυτό σημαίνει ότι έχει διαμορφωθεί ένα κλειστό και αδιεξοδικό σύστημα (ίσως το Χόλιγουντ καταφέρνει ακόμη να «εκτονώνει» λίγο το σύστημα, για το λόγο αυτό και η ταινία Τζόκερ σπάει τα ταμεία).

Τέλος, παρότι ακόμη και στις ΗΠΑ (τον “ναό” του καπιταλισμού) συζητούν σήμερα για την αναδιανομή του πλούτου, την ανάπτυξη της ομαδικής εργασίας και αλληλεγγύης, εμείς στην Ελλάδα ξαναγυρίζουμε στην απορρύθμιση της εργασίας και τον φθηνό εθνολαϊκισμό εν μέσω μιας προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης, πλήττοντας τους θεσμούς της δικαιοσύνης και των ανεξαρτήτων αρχών.

Απεμπολώντας ταυτόχρονα ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία, που είναι η ενεργητική και πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική (με την ομφαλοσκόπηση και την αδράνεια), σε μία κρισιμότατη γεωπολιτικά χρονική φάση της ιστορίας μας.