Για μια κεραυνοβόλα εκπαιδευτική επανάσταση

Σχεδόν μετά από μία πεντηκονταετία αναποτελεσματικών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και μία εικοσαετία παραμονής των Ελλήνων μαθητών κάτω από το μέσο όρο στις διεθνείς έρευνες PISA (*) είναι πια εθνική ανάγκη για μια κεραυνοβόλα ριζοσπαστική εκπαιδευτική επανάσταση. Μία επανάσταση, που θα φέρει, όσο το δυνατό πιο σύντομα, την ελληνική παιδεία και εκπαίδευση σε ένα διεθνώς ανταγωνιστικό επίπεδο και, γιατί όχι, πρωτοποριακό.

Η χώρα δεν μπορεί να περιμένει ούτε θαύματα από αυτούς που δεν τα κατάφεραν, ούτε μια εικοσαετία που χρειάζεται για να συντελεστεί και να δώσει αποτέλεσμα μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Σύμφωνα με τους ειδικούς απαιτούνται περίπου πέντε χρόνια για να μελετηθεί το γνωστικό αντικείμενο και να καταρτισθούν τα αντίστοιχα προγράμματα και δεκατέσσερα χρόνια εφαρμογής για να προκύψουν φερέγγυα αποτελέσματα.

Μετά είναι και η πολιτική μας κακοδαιμονία, η οποία συνίσταται στην κατάργηση από κάθε υπουργό Παιδείας του έργου του προκατόχου του είτε ανήκε σε άλλο κόμμα, είτε στο ίδιο. Υπό αυτές τις συνθήκες, η εικοσαετής διαδικασία που προαναφέραμε σημαίνει ότι, ακόμη κι αν εφαρμόσουμε μια μεταρρύθμιση που θα την έχουν κάνει οι καλύτεροι ριζοσπάστες, οι σοφότεροι και πιο ενήμεροι μελλοντολόγοι, οι καλύτεροι εκπαιδευτικοί, είναι αμφίβολο εάν θα εφαρμοστεί και εάν θα αποδώσει.

Η παιδεία στην εποχή των αλγόριθμων

Ισχύει δε και στην περίπτωση της ελληνικής παιδείας, αυτό που έλεγε ένας παλιός γενικός διευθυντής του υπουργείου Οικονομικών που είχε βαρεθεί τις αναποτελεσματικές αλλεπάλληλες φορολογικές μεταρρυθμίσεις: «Στην Ελλάδα αν εφαρμόσεις τη χειρότερη πολιτική, αλλά με συνέπεια και για ένα εύλογο διάστημα, αυτή θα αποδώσει καρπούς».

Δυστυχώς, δεν έχουμε πια χρονικά περιθώρια για τη συνέχιση αυτής της αταβιστικής τακτικής, ειδικά ενόψει των δομικών αλλαγών που επιφέρει η εξέλιξη των κοινωνιών, των ηθών, της γνώσης, της τεχνολογίας της τεχνητής νοημοσύνης και της επικείμενης 4ης βιομηχανικής επανάστασης.

Σε προηγούμενο σχετικό σημείωμά μας, επισημαίναμε ότι στα επόμενα 10-15 χρόνια το 47% των θέσεων εργασίας στην Ελλάδα θα αντικατασταθεί από τα ρομπότ και τους αλγόριθμους. Θα μείνουμε δραματικά πίσω αν συνεχίσουμε με βήμα σημειωτόν και δεν βγούμε μπροστά. Χρειαζόμαστε λοιπόν μια εθνική εκπαιδευτική επανάσταση.

Οι πολιτικοί όροι της δομικής αλλαγής

Εθνική σημαίνει ότι θα ψηφιστεί τουλάχιστον από τα τέσσερα από τα έξι κοινοβουλευτικά κόμματα. Ταυτόχρονα θα έχει ένα ιδεολογικό συνθετικό χαρακτήρα, με την πιο σύγχρονη αντίληψη του πατριωτισμού. Ο επαναστατικός της χαρακτήρας θα σχετίζεται με την οργάνωσή της. Όπως και με την κεραυνοβόλα εφαρμογή της (blieztkrieg) σε πλήρη διάσταση εντός δύο, τριών το πολύ, ετών από τα δύο προσχολικά χρόνια μέχρι το απολυτήριο του Λυκείου και με ένα πρόγραμμα παιδείας και εκπαίδευσης πρωτοποριακό.

Η διαδικασία θα είναι συνεχώς σε εξέλιξη (ongoing process). Θα είναι σαν μια διαρκής επανάσταση, κατά την οποία η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών θα συμπληρώνεται συνεχώς στο γνωστικό αντικείμενο και στην εκπαιδευτική μέθοδο. Όλα αυτά σε συνδυασμό με αρκετά μεγάλο βαθμό ελευθερίας του καθηγητή-δασκάλου, αλλά με μετρήσιμα αποτελέσματα, με συνεχή αυτοαξιολόγηση και απολογισμό.

Τα σχολεία και οι καθηγητές τους πρέπει να περάσουν καθ’ ολοκληρίαν στην ευθύνη των Δήμων, μαζί με τα κονδύλια που πρέπει να αυξηθούν, ώστε η αμοιβή να είναι αξιοπρεπής. Το κύρος των εκπαιδευτικών πρέπει να ανακτηθεί μέσα στην τάξη, αλλά και στην κοινωνία. Ο Δήμος θα έχει την ευθύνη της αξιολόγησης των καθηγητών με τη βοήθεια του υπουργείου Παιδείας και θα μπορεί να προσελκύει τους άξιους δασκάλους με κίνητρα διαμονής, συνεχούς μετεκπαίδευσης, μπόνους κ.ά. Η παραπαιδεία πρέπει να καταργηθεί σταδιακά με την ενσωμάτωση των φροντιστών –που κατά κανόνα είναι πιο αποτελεσματικοί– μέσα από το σύστημα του Δήμου με ευέλικτα συστήματα αμοιβής.

Τα προγράμματα των σχολείων

Τα προγράμματα πρέπει να καταρτιστούν μέσα σε ένα εξάμηνο με βάση την προεργασία που υπάρχει στο αρμόδιο Ινστιτούτο αλλά να συμπληρωθούν με την εμπειρία των πιο προχωρημένων προγραμμάτων άλλων χωρών. Στην Ιαπωνία δεν βαθμολογούν τις τρεις πρώτες τάξης του Δημοτικού, όπου τους διδάσκουν ήθος και διαδικασίες. Το φινλανδικό σύστημα έχει επίσης πολλές καινοτομίες άξιες να αντιγραφούν και να μεταφερθούν στην ελληνική πραγματικότητα.

Τα προγράμματα πρέπει να έχουν σαφή κοσμικό-ανθρωπιστικό και δημοκρατικό χαρακτήρα. Η Γλώσσα, η Ιστορία, τα Μαθηματικά και οι Ξένες Γλώσσες πρέπει να είναι κύρια μαθήματα σε όλες τις κατευθύνσεις από το Δημοτικό. Η Κοινωνιολογία, η Θρησκειολογία, η Λογική, η Φιλοσοφία, η Εξέλιξη των Επιστημών, η Πληροφορική, οι Περιβαλλοντικές Επιστήμες, η Οικονομία πρέπει να διαπερνούν όλες τις φάσεις από το σχολείο έως το λύκειο.

Τα βιβλία και τα βοηθήματα θα φτιάχνονται στην πορεία, με σημειώσεις και με ανταγωνισμό των εκπαιδευτικών που θα αμείβονται για τα συγγράμματά τους. Αλλά μέσα στη διετία θα πρέπει να έχουν επιλεγεί, από μια αποτελεσματική επιτροπή, τι από όλα αυτά θα τυπωθεί και θα γίνει κοινό βιβλίο και ηλεκτρονικό υλικό.

Βεβαίως όλα αυτά τα αντικείμενα έχουν και ιδεολογικό υπόβαθρο, και εκεί χρειάζεται η πολιτική συναίνεση. Γρήγορα και καταιγιστικά. Όλα πρέπει να γίνουν στην πορεία, με καλή πίστη και με μεγάλο βαθμό αυτοσχεδιασμού, αλλά με σωστές και σαφείς κατευθύνσεις και με όραμα. Ούτως ή άλλως έχουμε αποτύχει. Ας δοκιμάσουμε μια ελεγχόμενη απελευθέρωση του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος! Αποφασιστικότητα θέλει και τόλμη.

Αντί επιλόγου, παραθέτουμε στοιχεία από την έρευνα PISA 2018 κατέδειξε ότι το 35,8% των 16χρονων μαθητών δεν ξέρει προπαίδεια. Σημειώνεται ότι στο παρόν σύστημα ο μαθητής που παίρνει 5 στα μαθηματικά και 15 στα θρησκευτικά, παίρνει απολυτήριο Λυκείου!