Η σκιά του Θουκυδίδη πάνω από το Αιγαίο και τον Ειρηνικό

Ελάχιστα κείμενα στην ιστορία της πολιτικής σκέψης έχουν την περιγραφική πειθαρχία, όπως αυτό του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη. Αυτός είναι και ο λόγος, άλλωστε, που κατάφερε να παραμείνει «κτήμα ες αεί», όπως φιλοδοξούσε ο συγγραφέας. Στις μέρες μας, η εν λόγω παρακαταθήκη γίνεται “λάστιχο” στο όνομα προσωπικών φιλοδοξιών, ιδεοληψιών και ιδεολογημάτων, ένας στόχος εφικτός μέσω της μεθοδευμένης απόκρυψης ορισμένων λόγων του Θουκυδίδη και ανάδειξης ορισμένων άλλων. Το ζήτημα είναι ότι ο Θουκυδίδης δε διαβάζεται “αλά καρτ” και δεν προσφέρεται ως κείμενο νομιμοποίησης απόψεων και ιδεών.

Αφορμή για τα παραπάνω δίδεται από την προσφάτως, εν Ελλάδι, διατυπωθείσα άποψη ότι «οφείλουμε να αποφύγουμε την παγίδα του Θουκυδίδη». Είναι βέβαιο ότι, αν μας βλέπει από κάπου ο αρχαίος ιστορικός, θα γελάει, καθώς επιμένουμε να επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη ως ανθρωπότητα, ενώ είναι να απορεί κανείς πως κατάφερε το έργο του να υμνείται έως σήμερα, την ίδια στιγμή που κακοποιείται τόσο βάναυσα.

Κατ’ αρχάς, ποια είναι η “παγίδα”; Αναφέρεται στο αίτιο πολέμου, που ονομάζουμε «άνιση ανάπτυξη», ήτοι σε μια κατάσταση φόβου η οποία δημιουργείται σε έναν ορθολογικό δρώντα, εξαιτίας της ισχυροποίησης του βασικού ανταγωνιστή του και η οποία τον εξωθεί να λάβει αντίμετρα. Ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι; Το άναρχο διεθνές σύστημα και η αβεβαιότητα για τις προθέσεις των άλλων, που συνδέεται ακριβώς με αυτή την κατάσταση.

Έχει αλλάξει κάτι 2.500 χρόνια μετά; Μιλάμε για ιεραρχημένο διεθνές σύστημα; Προφανώς όχι. Συνεπώς, πως θα αποφύγουμε την “παγίδα του Θουκυδίδη”; Για να το πούμε αλλιώς: Ποιος θα κάνει την αρχή σε έναν κόσμο αβεβαιότητας; Ρητορικό το ερώτημα… Ματαιότης λοιπόν; Κακώς πασχίζουμε να καταλάβουμε τον Θουκυδίδη; Φυσικά ούτε αυτό ισχύει.

Έλληνες πολιτικοί διαβάζουν Allison!

Αναλύουμε τα περί της άνισης ανάπτυξης, ώστε να χαράξουμε στρατηγική, η οποία είναι συνυφασμένη με τις παθογένειες και τα εγγενή χαρακτηριστικά του διεθνούς συστήματος. Με άλλα λόγια, η γεωπολιτική παραμένει ίδια, θουκυδίδεια και εξελίσσεται ως κάτι “μοιραίο”. Μεταλλάσσεται η γεωστρατηγική, ήτοι η υποκειμενική χάραξη της συμπεριφοράς κάθε δρώντα συντελούμενη, ωστόσο, στη βάση της γεωπολιτικής.

Ας μιλήσουμε πιο πρακτικά και με αφορμή το κείμενο του Graham Allison, το οποίο επικαλέστηκαν Έλληνες… πολιτικοί. Ο Αμερικανός αναλυτής αναφέρθηκε στην “Παγίδα του Θουκυδίδη” με αφορμή τις σινοαμερικανικές σχέσεις και το κείμενό του συζητήθηκε και εντός της αμερικανικής εκτελεστικής εξουσίας. Στις ΗΠΑ, η συζήτηση ήταν ξεκάθαρη.

Υπάρχει αυτό το θεωρητικό ζήτημα με πρακτικές εκφάνσεις και πρέπει να δούμε πως θα το διαχειριστούμε (μετακύλιση επιχειρησιακού βάρους στον Ειρηνικό, εγκαθίδρυση βάσεων στην περίμετρο της Κίνας, δασμολογική πολιτική κατά των κινεζικών προϊόντων, στρατιωτική και οικονομική ενίσχυση Ιαπωνίας και Νοτίου Κορέας, απομόνωση και αύξηση πίεσης κατά της Βορείου Κορέας κλπ.).

Ο Allison δεν αναφέρθηκε στη δυνατότητα διαφυγής από την “παγίδα” μέσω συνεννόησης, καθότι γνωρίζει ότι αυτή είναι ανέφικτη σε έναν κόσμο αβεβαιότητας. Τόνισε την ανάγκη διαχείρισης των παρεπομένων της παγίδας μέσω μιας συντεταγμένης στρατηγικής, η οποία – ειρήσθω εν παρόδω – είναι πλανητικής εμβέλειας και σχετίζεται με απονομή ρόλων περιφερειακών τοποτηρητών, που θα μειώσουν το κόστος της αμερικανικής εμπλοκής σε άλλα κρίσιμα σημεία.

Τα μαθήματα για την Ελλάδα

Τα μαθήματα για την Ελλάδα είναι πολλά και σημαντικά. Ωστόσο, ας έχουμε κατά νου δύο δεδομένα: Πρώτον, ο Θουκυδίδης είναι απαραίτητος, αλλά όταν ερμηνεύεται ορθά και χωρίς “πρέπει”. Είναι άλλο να διαβάζουμε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο ως γνωσιακό και αναλυτικό υπόβαθρο και άλλο ως “οδηγίες χρήσεως”.

Δεύτερον, στην περίπτωση των σινοαμερικανικών σχέσεων, έχουμε την άνοδο μιας χώρας, η οποία θέτει σε αμφισβήτηση την πλανητική πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ. Στην περίπτωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, έχουμε ένα αναθεωρητικό κράτος που απειλεί και επιθυμεί την αλλαγή της καθεστηκυίας τάξης.

Αυτό σημαίνει ότι η “παγίδα” δεν αναλύεται ευθύγραμμα, καθώς στο γεωστρατηγικό επίπεδο στην πρώτη περίπτωση απαιτούνται μέτρα έγκαιρης ανάσχεσης και επικράτησης, ενώ στη δεύτερη μέτρα πρόκλησης κόστους (αποτροπή).